به‌نظر می‌رسد در ۲ سال گذشته، خلأ تنگناهای ارزی به بخش دارو و تجهیزات‌پزشکی نیز رسیده تا جایی‌ که در چهارماهه نخست امسال، نبود ارز برای تامین مواد اولیه تولید دارو به یکی از معضلات اصلی کشور تبدیل شده است. در جلسه‌ای که محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی با نمایندگان شرکت‌های تولیدکننده و واردکنندگان دارو برگزار کرد، مقرر شد ۳.۵ میلیارد دلار ارز ۲۸هزار و۵۰۰ تومانی برای واردات دارو، تجهیزات‌پزشکی و شیرخشک نوزادان تخصیص داده شود و به‌نظر می‌رسد که بانک مرکزی ماهانه حدود ۳۰۰ میلیون دلار ارز برای واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی اختصاص می‌دهد. در روزهای گذشته، زمزمه‌های آزادسازی ۶ میلیارد دلار پول بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی این امیدواری را ایجاد کرد که از محل آزادسازی این پول بخشی از عقب‌ماندگی کشور در حوزه تجهیزات‌پزشکی جبران شود. کارشناسان بر این باورند که تحریم دارو و تجهیزات‌پزشکی به کشور فشار مضاعفی وارد کرد و اگر کره‌جنوبی در آزادسازی پول ایران صادق باشد، می‌توانیم از این محل، بخش قابل‌توجهی از عقب‌ماندگی خود را جبران کنیم.

کاهش حقوق گمرکی اقلام دارویی ابلاغ شد

هفته گذشته سازمان توسعه تجارت ایران در نامه‌ای به گمرک ایران موضوع کاهش حقوق گمرکی اقلام دارویی فصل ۳۰ کتاب مقررات صادرات و واردات و کاغذ نرمال سونوگرافی از ۴ به یک درصد را ابلاغ کرد. کاهش حقوق گمرکی تجهیزات‌پزشکی در روزهای اخیر مسئله‌ساز شده و در بودجه ۱۴۰۲ اما، هیچ اشاره‌ای به کاهش عوارض گمرکی تجهیزات‌پزشکی نشده و همین موضوع، چالش‌هایی را ایجاد کرده است.با نامه دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صمت درباره کاهش حقوق گمرکی تجهیزات و ملزومات‌پزشکی به یک درصد، این موضوع با اعلام ۶۴۷ ردیف تعرفه به گمرکات کشور ابلاغ شد، با این وجود، معاون فنی گمرک می‌گوید؛ کاهش حقوق گمرکی کالاها از اختیارات مجلس و کاهش سود بازرگانی از اختیارات هیات‌دولت است و در بودجه ۱۴۰۲ برای کاهش حقوق گمرکی کالاهای اساسی و دارو هیچ اشاره‌ای به کاهش عوارض گمرکی تجهیزات‌پزشکی نشده است. سخنانی که مقام بالادست او، رئیس کل گمرک، با صراحت بیشتری به آن پرداخت و خطاب به مجلسیان بیان کرد که نگرانی در این زمینه وجود ندارد. این رویه گمرک در سال گذشته نیز به شیوه‌ای دیگر موجب ایجاد مشکلات بسیاری، هم برای گمرک و هم برای فعالان شده بود و به‌ظاهر، بار دیگر در حال تکرار است.

بر این اساس، مقرر شده که برای کالاهای موردنظر که تا تاریخ ۲۵ خرداد وارد گمرک شده و دارای قبض انبار است، در صورت اظهار کالا و تایید سازمان غذا و دارو در هر مورد در سامانه جامع گمرکی نسبت به اعمال حقوق گمرکی یک درصد برای کالای اظهاری با شرایط اعلام‌شده و با رعایت کامل سایر مقررات اقدام کنند. فروردین امسال، حقوق گمرکی ماشین‌آلات و تجهیزات، قطعات مواد اولیه و واسطه‌ای، تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی نیز یک درصد تعیین و از سوی گمرک ابلاغ و این تصمیم براساس موضوع بند (ز) تبصره (۶) قانون بودجه سال ۱۴۰۲ مبنی بر اینکه ماشین‌آلات و تجهیزات، قطعات مواد اولیه و واسطه‌ای، تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی مشمول ماخذ حقوق گمرکی یک درصد شده، اتخاذ شده است. علت تصمیم یادشده این بود که سال گذشته، نرخ ارز محاسبه ارزش گمرکی کالاهای وارداتی در حقوق ورودی از ۴هزار و۲۰۰ تومان به نرخ سامانه معاملات الکترونیک افزایش یافت. نرخ سامانه ای.تی. اس بانک مرکزی، نرخی نزدیک به بازار است. برای جبران افزایش نرخ ناشی از این تصمیم، نرخ ۴ درصد حقوق گمرکی، برای کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات و ملزومات مصرفی پزشکی و همچنین نهاده‌های کشاورزی و دامی به یک درصد کاهش یافت و بعد از مدتی این موضوع برای نرخ حقوق گمرکی مواد اولیه، واسطه‌ای، اجزا و قطعات و ماشین‌آلات و تجهیزات نیز اعمال شد.

مصائب تحریم دارو و تجهیزات‌پزشکی

محمدرضا شانه‌ساز، معاون سابق وزیر بهداشت و رئیس سابق سازمان غذا و دارو، در گفت‌وگو با صمت گفت: صنعت دارو به‌لحاظ قیمت‌گذاری بسته و محدود است، از این‌رو نمی‌تواند بسیاری از هزینه‌های خود را تامین کند؛ بخش مهمی از درآمدهای این صنعت برای جبران استهلاک و به‌روز کردن دستگاه‌ها هزینه می‌شود. وی تحریم نشدن اقلام دارویی را یک دروغ بزرگ دانست و افزود: زمانی‌که امکان جابه‌جایی پول وجود نداشته باشد، تبعات آن دامنگیر تمام صنایع از جمله دارو و کالاهای سلامت محور می‌شود. اجازه ورود بسیاری از تجهیزات، دستگاه‌ها و ابزار دقیق به بهانه کاربرد دوگانه به ایران داده نمی‌شود و ما شاهد این مهم هستیم که بسیاری از شرکت‌های کشورهای دوست نیز در ارسال دارو به ایران به بهانه تحریم‌ها طفره می‌روند و شرکت‌های ایرانی برای واردات باید از واسطه استفاده کنند. رئیس سابق سازمان غذا و دارو ادامه داد: در اصل دارو و مواد اولیه دارو و تجهیزات داروسازی ایران به‌شدت تحریم است و روزی جامعه جهانی باید در این زمینه پاسخگوی مردم ایران باشد. شانه‌ساز با بیان اینکه کره‌جنوبی می‌تواند نیاز ایران در بخش تجهیزات دارو را تامین کند، تصریح کرد: اگر امریکا و کره‌جنوبی صادق باشند و اجازه بدهند که این پول در صنعت داروسازی استفاده شود، بخش مهمی از نیازهای مردم برطرف و خطوط تولید داروسازی بازسازی و بروزرسانی خواهند شد. معاون سابق وزیر بهداشت ادامه داد: در دوره تحریم، ایران برای تامین نیاز کشور در بخش تجهیزات‌پزشکی، کشورهای دیگر را جایگزین کره‌جنوبی کرد. اگر منابع جدید از نظر کیفیت و نرخ نظر سیستم بالینی را جلب کرده باشد، این روند ادامه خواهد داشت، اما اگر این نظر تامین نشده باشد، امکان واردات تجهیزات‌پزشکی از کره‌جنوبی وجود دارد.

نقدینگی تامین شود

وی در پاسخ به این پرسش که هفته پیش اعلام کردند که قرار است ارز واردات تجهیزات‌پزشکی نیمایی شود، آیا این موضوع می‌تواند پیامدهای منفی به‌همراه داشته باشد؟ گفت: تامین نقدینگی برای شرکت‌های دارویی و تجهیزات‌پزشکی و حمایت‌های بانکی جزو اولیه‌ترین نیازها بعد از حذف ارز ترجیحی است. فاصله قیمتی زیادی بین ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی با ارز تالار اول و ارز تالار دوم وجود دارد، پس باید مسئولان مربوط پیش از تصمیم‌گیری درباره آزادسازی ارز، نقدینگی موردنیاز صنعت را تامین کنند. به‌گفته شانه‌ساز؛ حمایت‌های بیمه‌ای از بیمار لازم و باید دیده شود، در غیر این صورت، به مشکل خواهیم خورد. بعد از حذف حمایت‌های ارزی، سیستم بانکی باید نیاز ریالی صنعت را ۷ تا ۸ برابر افزایش بدهد و اگر سقف سیستم بانکی همچنان همان باشد، برای شرکت‌های تجهیزات‌پزشکی و مصرف‌کننده مشکل‌ساز خواهد بود. در صورت پیش‌بینی لازم و حمایت‌های بیمه‌ای می‌توان از این مسئله به سلامت گذر کرد.

دسترسی دشوار به ارز مرغوب

مجتبی بوربور، نایب رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو، دسترسی به ارز در حوزه دارو و تجهیزات‌پزشکی را غیرمناسب دانست و افزود: دسترسی به ارز مرغوب و قابل‌استفاده دشوار شده، به این معنا که اگر واردکننده‌ای با ارز یورو از کشوری دارو خرید کرده باشد، دولت به او لیر ترکیه یا یوآن چین می‌دهد و واردکننده برای تبدیل این ارز نیازمند زمان است. به‌گفته وی؛ عمده نقل‌و انتقال‌ها در حوزه دارو با دلار و یورو انجام می‌شود و از آنجایی که منابع ما در این دو حوزه محدود است، با چالش‌های جدی در این بخش مواجهیم. این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه زمان دسترسی شرکت و فعالان دارویی به ارز طولانی شده است، تصریح کرد: فرآیندهای اداری بین‌سازمانی و فرآیند واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی طولانی است و بیشتر فعالان این حوزه با مشکل نقل‌و انتقال ارز مواجهند، اما به‌نظر می‌رسد که مشکل بزرگ‌تر کمبود نقدینگی است و هم‌اکنون شرکت‌های دارویی برای دادن ریال و دریافت ارز با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. بوربور دولت را اصلی‌ترین خریدار دارو معرفی کرد و افزود: دولت بزرگ‌ترین بدهکار در صنعت دارو است. از یک‌سو، فعالان حوزه دارو مشکل تامین ارز دارند و از سوی دیگر، دستگاه حاکمیتی به‌عنوان اصلی‌ترین بدهکار؛ مقروضی این صنعت را بلوکه و حبس کرده است، بنابراین در یک چرخه معیوب قرار گرفته‌ایم. بنا به اظهارات این فعال اقتصادی؛ همواره قیمت‌گذاری در زمان مناسب انجام نمی‌شود و نرخ نهایی تولید با قیمتی که سازمان غذا و دارو می‌دهد، متناسب و همسان نیست و تولید، این چنین دچار زیان می‌شود. وی با تاکید بر اینکه مدت‌ها از نیمایی شدن ارز واردات تجهیزات دارویی می‌گذرد، گفت: درحال‌حاضر بخش‌های مهم و کوچکی از دارو و تجهیزات‌پزشکی (مانند بیماری‌های صعب‌العلاج ژنتیکی کودکان) با ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی وارد می‌شود، اما امروز می‌توان گفت بیش از ۸۰ درصد از نظام دارویی با ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی بانک مرکزی می‌چرخد. به‌نظر می‌رسد که دولت سعی دارد که ارز واردات تجهیزات‌پزشکی را با نرخ ارز نیمایی تالار دوم انجام بدهد که اگر این روند عملیاتی شود، شرایط واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی دشوارتر خواهد شد.

کسری بودجه ۲۵ درصدی در حوزه دارو

نایب رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو بااشاره به پیامدهای تحریم‌ها در صنعت دارو، گفت: تحریم‌ها روند نقل و انتقال پول را برای ما دشوار و دولت را درگیر کرده‌اند؛ در واقع با کاهش منابع مالی، شاهد افت نقدینگی، اختلال در دسترسی به دارو و افزایش قیمت‌ها خواهیم بود. اما باید این نکته را در نظر داشت که منابع محدود و شرایط سخت در همه ابعاد زندگی انسان‌های در شرایط تحریم عینیت پیدا می‌کند و فقط منحصر به حوزه غذا و دارو نیست.

افزایش آمار نخبگان پزشکی

وی ضمن هشدار به افزایش مهاجرت نیروهای متخصص، خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر فقط ریسک‌های مالی به صنعت دارو و تجهیزات‌پزشکی آسیب وارد نکرده است و کمبود متخصص و افراد کاربلد به‌شدت در این حوزه احساس می‌شود. این فعال اقتصادی در پاسخ به این پرسش که بودجه تخصیص داده‌شده برای واردات دارو چقدر است؟ گفت: امسال ۴ میلیارد دلار برای واردات مواد اولیه دارویی، داروی ساخته‌شده و تجهیزات‌پزشکی تخصیص داده شد که این عدد نسبت به سال گذشته تغییر محسوسی نکرد، اما دولت امسال را با بدهی از سال گذشته آغاز کرد و دولت در طرح دارویار و در تامین ارز با کسری بودجه مواجه است و حدود ۲۵ درصد در این بخش کسری بودجه دارد. بوربور با بیان اینکه فعالان حوزه دارو و تجهیزات‌پزشکی توان واردات دارو با ارز آزاد را دارند، ادامه داد: اگر نیاز باشد که با ارز آزاد یا ارز ۴۰هزار تومانی دارو و تجهیزات‌پزشکی وارد شود، حداقل باید ۳۰ تا ۳۵ درصد نقدینگی واردکنندگان افزایش پیدا کند. همچنین، فعالان اقتصادی به زمان نیاز دارند تا شرایط را تثیبت کنند. بنابراین از نظر زمان‌بندی سیستم اداری طولانی و از نظر تامین نقدینگی، نظام بانکی نمی‌تواند به‌دلیل محدودیت، منابع نقدینگی را مدیریت کند. نایب رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو با بیان اینکه وزارت بهداشت تخصیص ارز در حوزه غذا و دارو را انجام داده است، گفت: این تخصیص‌ها هرکدام در بخشی معطل مانده‌اند. به‌عنوان‌مثال، تخصیص ارز در بانک مرکزی یا در بانک عامل مانده‌ یا پول منتقل شده، اما هنوز به حساب ذی‌نفع واریز نشده است و تخصیص‌های ارز انجام می‌شود و شرایط نسبت به اردیبهشت بهتر شده است. به گفته وی؛ از اردیبهشت تا مرداد، حدود ۵۰۰ میلیون دلار ارز در صف دریافت ارز بودند که خوشبختانه این پول داده شد. بوربور در پاسخ به این پرسش که هند یکی از اصلی‌ترین تامین‌کنندگان دارو ایران است، هند تلاش دارد که در تجارت‌های خارجی دلار را حذف و معاملات خود را با روپیه جلو ببرد؛ آیا این امکان وجود دارد که تجارت دارو با این کشور از طریق ارزهای محلی انجام شود؟ گفت: با یوآن چین و روپیه هند مواد اولیه دارویی وارد کشور می‌شود. همچنین، بخشی از تجارت در این صنعت با ارز درهم انجام می‌شود. ارز درهم پایدار و برابری آن با دلار قابل‌قبول است. چالش وقتی اوج می‌گیرد که واردکننده درهم بگیرد، اما مجبور باشد با یورو تسویه حساب کند. در واقع مشکل زمانی نمود عینی پیدا می‌کند که بخواهیم با یورو یا دلار کارها را پیش ببریم.

سخن پایانی

به‌هرحال سهم بزرگی از مشکلات پیش‌آمده در صنعت دارو به ماجرای حذف ارز ترجیحی برای واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی برمی‌گردد.در واقع این حذف، کار تولیدکنندگان را با مشکل مواجه کرده و باعث افزایش نرخ دارو و نگرانی مردم شده است. در ۴ ماهه نخست سال، کشور در تامین ارز برای واردات ارز با چالش جدی مواجه شد تا جایی که در تامین برخی داروهای ابتدایی مانند سرماخوردگی نیز با چالش جدی مواجه شدیم. کارشناسان بر این باورند که هم‌اکنون تامین ارز انجام شده و صنعت دارو چالش‌هایی را که تنگناهای ارزی برای آنها ایجاد کرده بود، رد کرده است.