کارشناسان معتقدند شرایط کاری از نظر امنیت شغلی و میزان درآمد، مولفه‌های مناسبی برای بررسی اهمیت فعالیت مطبوعات و وجود آزادی بیان در کشورها است. نگاهی به آمارها نیز نشان می‌دهد در هر کشوری که خبرنگاران سطوح درآمدی حداقلی دارند و امنیت شغلی (از نظر تعدیل نیروی کار، تعطیلی رسانه‌ها و...) پایینی را تجربه می‌کنند، آزادی بیان و مطبوعات نیز شرایط بسیار نامناسبی دارد. بنابراین خبرنگاران بیش از همه چیز نیازمند امنیت شغلی هستند و این همان حلقه گمشده دنیای رسانه در سراسر جهان است.

نگاه یونسکو به حرفه روزنامه‌نگاری

پیش از آنکه فردی حرفه روزنامه‌نگاری را انتخاب کند، لازم است ویژگی‌های حرفه خبرنگاری و روزنامه‌نگاری را بشناسد تا با آگاهی کامل به آن روی آورد. به گزارش، سازمان یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) در سال ۱۹۷۸ اعلامیه‌ای درباره نقش رسانه‌های جمعی در تقویت صلح جهانی و تفاهم بین‌المللی به تصویب رساند که در آن بر لزوم تربیت اخلاقی و اجتماعی روزنامه‌نگاران تاکید شده است. در این مجموعه، آزادی مبادله اخبار و اطلاعات، یک حق اساسی تلقی می‌شود و دستورالعمل‌های اخلاقی برای کلیه کسانی که در جمع‌آوری و کسب و نشر و تفسیر اخبار و اطلاعات شرکت دارند، وضع شده است. در این اعلامیه، ضمن تاکید بر منشور جهانی ۱۹۴۸ سازمان ملل متحد، تصریح شده که براساس این قوانین، خبرنگاران باید کوشش کنند اخبار و اطلاعاتی که در اختیار عموم می‌گذارند، صحیح، دقیق و معتبر باشد. خبرنگاران و سردبیران باید در صحت اخباری که به‌دست می‌آورند تحقیق و تعمق کنند. خبرنگاران نباید حقیقتی را به‌عمد تحریف یا مخدوش کنند و همچنین هیچ نوع مطلبی را نباید از نظر مردم مکتوم نگه دارند.

اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری مقرر می‌دارد که روزنامه‌نگاران در هر مرحله و مقامی که باشند، به خیر و مصلحت جامعه ایمان کامل داشته باشند. کوشش برای تامین منافع شخصی و پیشبرد مقاصد خصوصی که با مصلحت جامعه سازگار نباشد، خلاف اصول و آیین اخلاقی روزنامه‌نگاری است.

دلایل نارضایتی شغلی خبرنگاران

روزنامه‌نگاری در فهرست ۱۰شغل پراسترس جهان شناخته شده و پژوهشگران باور دارند که خبرنگاران در برابر استرس و اضطراب‌هایی که همواره در معرض آن قرار دارند، آسیب‌پذیر هستند؛ هرچند در ظاهر دیده نمی‌شود. در سال‌های گذشته به‌ویژه در دوران شیوع ویروس کرونا، با افزایش تعدیل رسانه‌ها و مسائلی مانند دورکاری، تحقیقات و بررسی‌های مختلفی درباره میزان رضایتمندی خبرنگاران و میزان امنیت شغلی آنها انجام شد. از معتبرترین این تحقیقات می‌توان به پژوهش اخیر مرکز تحقیقاتی pew research center اشاره کرد. طبق بررسی‌های انجام‌شده توسط این مرکز، ۲۷درصد از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران از شغل خود بسیار راضی و ۴۳درصد آنها از شغل خود تا حدودی راضی، ۲۲درصد ناراضی و ۸ درصد نسبت به شغل خود بی‌تفاوت هستند؛ جامعه آماری عنوان‌شده، از میان خبرنگاران و روزنامه‌نگاران ایالات‌متحده‌امریکا انتخاب شده‌اند، بنابراین می‌توان گفت بیشتر خبرنگاران فعال در امریکا، از تمامی ابعاد شغل خود، باوجود چالش‌های آن، راضی هستند. این آمار رضایت، در تمامی کشورهای جهان صادق نیست؛ خبرنگاران کشورهای آسیایی به‌ویژه خاورمیانه مهم‌ترین دلیل نداشتن رضایت شغلی را، محدودیت و سانسورهای حکومتی عنوان می‌کنند. خبرنگاران این مناطق معتقدند گاهی اوقات تلاش‌های آنها برای انجام وظایف شغلی خود اعم از مطالبه‌گری اجتماعی، به‌سرانجام نمی‌رسد. نبود امنیت شغلی، حس بیهودگی در انجام فعالیت‌های خبرنگاری و نامناسب بودن درآمد خبرنگاران خاورمیانه، از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های آنان است.

نبود امنیت شغلی، درد مشترک

براساس تحقیقات به‌دست‌آمده، بسیاری از روزنامه‌نگاران، شغل خود را با کلماتی مانند «مبارزه» و «آشوب» توصیف می‌کنند. باوجود نتایج مثبتی که از ارزیابی‌های نظر خبرنگاران در بیشتر کشورهای جهان به‌دست آمده، روزنامه‌نگاران، بی‌ثباتی و آشفتگی در صنعت خبر را بیشتر از سایر شغل‌ها توصیف کرده و بنا بر عقیده بعضی از آنها این موضوع یک دغدغه به‌نسبت جدی است. نظرسنجی‌های متعدد از خبرنگاران سراسر جهان، نظرات متفاوتی را نسبت به وجود احساس امنیت شغلی ارائه می‌دهد. در کشورهایی که فرصت شغلی برای خبرنگاران بیشتر است و خود افراد نیز از توانمندی بالا و سابقه کار مناسب برخوردار هستند، امنیت شغلی بیشتر از سایر کشورها و افراد وجود دارد، اما معضل تعدیل نیرو و مشکلاتی که گاه برای بنگاه‌های رسانه‌ای پیش می‌آید، در همه کشورها کمابیش مشابه است. در این شرایط، خبرنگارانی کمتر دغدغه کاریابی مجدد دارند که در فضای رسانه‌ای گسترده‌تر و بازتری فعالیت می‌کنند. باوجود تمامی این زمینه‌های شغلی، احساس ناامنی، روندی معمول میان تمام خبرنگاران جهان است و بسیاری از آنان، حداقل درباره امنیت شغلی خود، ابراز نگرانی می‌کنند. طبق گزارش pew research center ، در امریکا از هر ۱۰روزنامه‌نگار، حداقل ۴نفر (۴۲درصد) تا حدودی نگران امنیت شغلی خود هستند و تنها ۱۶درصد ابراز نگرانی بسیار بالایی می‌کنند. ۵۷ درصد خبرنگاران نیز درباره امنیت شغلی خود «کمی نگران» یا «اصلا نگران» نیستند؛ این ارقام به‌دست‌آمده در سایر کشورهای توسعه‌یافته مانند انگلستان نیز با کمی تغییر، صادق است.

طیف گسترده «آزادی مطبوعات»

آزادی مطبوعات، حق تهیه گزارش اخبار یا انتشار عقاید بدون سانسور، یکی از سنگرهای بزرگ آزادی بیان است. طبق گزارش pew research center ، امریکایی‌ها از آزادی مطبوعات به‌عنوان یکی از حقوق تضمین‌شده در متمم اول قانون اساسی برخوردارند. به‌گزارش مقاله سازمان حقوق بشر، خاورمیانه و شمال افریقا دارای برخی از بدترین رکوردهای آزادی بیان در جهان و بسیاری از کشورهای این مناطق فاقد حمایت قانونی از حقوق بشر هستند و حاکمیت قانون به‌دلیل نبود سازمان‌های ناظر بر فعالیت‌های رسانه‌ای مستقل تضعیف شده است. چین نیز به‌عنوان یکی از کشورهای مهم دراقتصاد جهانی و همچنین بزرگ‌ترین کشور خاوردور، قوانین متناقضی در رابطه با آزادی بیان مطبوعات دارد. ماده ۳۵ قانون اساسی چین به شهروندانش حق می‌دهد «آزادی مطبوعات» را در یک محیط آزاد رعایت کنند، اما ماده ۵۱ همین قانون، فعالیت‌هایی در راستای آزادی بیان را برای منافع ملی خطر و تهدید می‌داند و آزادی مطبوعات را در کشور محدود می‌کند. مشکلات موجود در رابطه با آزادی بیان و مطبوعات در حالی است که در کشورهای اروپایی مانند آلمان، آزادی مطبوعات و بیان تضمین شده و توسط قانون اساسی این کشور حمایت می‌شود. در ماده ۵ قانون اساسی آلمان، به ‌صراحت درباره آزادی مطبوعات و الزام به رعایت آن تحت هر شرایطی تاکید شده است.

دستمزد برای برخی از خبرنگاران چالش نیست

موضوع حقوق و دستمزد از دیگر مشکلات خبرنگاران برخی از کشورهاست. باشگاه روزنامه‌نگاران ایران با مراجعه به سایت salaryexplorer.com که سایت مرجعی برای بررسی حقوق و مزایای زندگی در کشورهای مختلف جهان است، متوسط حقوق روزنامه‌نگاران در کشورهای دیگر را بررسی کرد. چند نمونه از حقوق خبرنگاران را کشورهای دور و نزدیک را در ادامه می‌آوریم که البته برپایه سال۱۴۰۰ محاسبه شده است. فردی که به‌عنوان روزنامه‌نگار در ایالات متحده کارمی‌کند معمولا ماهانه حدود ۹۱۵۰ دلار (۲۷۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان) درآمد دارد. کمترین دستمزدها از ۴۶۰۰ دلار (۱۳۸میلیون تومان) تا ۱۴۲۵۰ دلار (۴۲۷ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان) متغیر است.این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است. دستمزد روزنامه‌نگاران براساس تجربه، مهارت، جنسیت یا موقعیت مکانی به‌شدت متفاوت است. فردی که به‌عنوان روزنامه‌نگار در فرانسه کار می‌کند معمولاً حدود ۴۳۹۲ یورو ( حدودا ۱۴۵میلیون تومان) در ماه درآمد دارد. کمترین دستمزدها از ۲۱۱۰ یورو ( حدودا ۶۹ میلیون و ۶۰۰تومان) تا ۸۲۷۰۰ یورو (۲۲۷ میلیون و ۷۰۰ هزارتومان) متغیر است.این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است. فردی که به‌عنوان روزنامه‌نگار در آلمان کار می‌کند معمولا حدود ۴۰۰۰ یورو ( ۱۳۲ میلیون تومان ) در ماه درآمد دارد. کمترین دستمزدها از ۱۸۴۰ یورو (۶۰ میلیون تومان ) تا ۶۳۶۰ یورو (حدودا۲۱۰ میلیون تومان) متغیر است.این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است. دستمزد روزنامه‌نگاران بر اساس تجربه، مهارت، جنسیت یا موقعیت مکانی به‌شدت متفاوت است.

فردی که به‌عنوان روزنامه‌نگار در مجارستان کار می‌کند معمولا حدود ۵۰۰۰۰۰ فورینت ( ۴۵ میلیون تومان) در ماه درآمد دارد. کمترین دستمزدها از ۲۷۰۰۰۰ فورینت (۲۴ میلیون و ۳۰۰ هزارتومان) تا ۷۵۵۰۰۰ فورینت (۶۸ میلیون تومان) متغیر است.این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است.

شخصی که به‌عنوان خبرنگار در افغانستان کار می‌کند، معمولا ماهانه حدود ۹۵۸۰۰ افغانی (۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان) درآمد دارد. کمترین از ۴۵۰۰۰ افغانی (۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان) تا ۱۵۱۰۰۰ افغانی (۵۵ میلیون و ۹۰۰ هزارتومان) متغیر است. این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است. دستمزد روزنامه‌نگاران براساس تجربه، مهارت، جنسیت یا موقعیت مکانی به‌شدت متفاوت است. فردی که به‌عنوان روزنامه‌نگار در ترکیه کار می‌کند معمولا حدود ۹۲۶۰ لیر( حدودا ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان) در ماه درآمد دارد. کمترین دستمزدها ۴۷۲۰ لیر (حدودا ۹ میلیون و ۳۰۰ هزارتومان) تا ۱۴۳۰۰ لیر (۲۸ میلیون تومان) متغیر است. این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است. دستمزد روزنامه‌نگاران براساس تجربه، مهارت، جنسیت یا موقعیت مکانی به‌شدت متفاوت است.

شخصی که به‌عنوان روزنامه‌نگار در هند کار می‌کند معمولا حدود ۳۵۶۰۰ روپیه (۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزارتومان )در ماه درآمد دارد. کمترین دستمزدها از ۱۶۷۰۰ روپیه (۶ میلیون و ۸۵۰ هزارتومان) تا ۵۶۳۰۰ روپیه (۲۳ میلیون تومان) متغیر است. این میانگین حقوق ماهانه شامل مسکن، حمل‌ونقل و سایر مزایا است. دستمزد روزنامه‌نگاران براساس تجربه، مهارت، جنسیت یا موقعیت مکانی به‌شدت متفاوت است.

سخن پایانی

۱۷ مرداد روزی است که در تقویم کشورمان با عنوان روز خبرنگار نام‌گذاری شده است. روزی که خبرنگاران از مشکلات خود می‌گویند و می‌نویسند و امید بهبود شرایط دارند. نبود امنیت شغلی، حقوق کم، مشکلات بیمه خبرنگاران و نبود امکانات مناسب برای بازنشستگی، از جمله مشکلاتی است که هر سال از سوی اصحاب رسانه بیان می‌شود و سال بعد دوباره همان مشکلات تکرار و بازگو می‌شود. از سوی دیگر براساس آمارهای بین‌المللی، جایگاه ایران در آزادی بیان چندان مطلوب نیست. با این شرایط و دشواری‌ها و مسائل عیان و پنهانی که در زمینه انتشار اخبار در ایران وجود دارد، نمی‌توان به دست‌اندرکاران این حرفه و خبرنگارانی که تلاش دارند تا فعالیت مستقل داشته باشند، دست‌مریزاد گفت.