حالا که بیش از ۲ سال از عمر این دولت می‌گذرد، خبری از تحقق وعده‌های انجام‌گرفته نیست. این در حالی است که در این مدت باید دست‌کم، نیمی از اهداف تعیین‌شده محقق می‌شد و امروز شاهد افزایش ۲۰ هزار مگاواتی ظرفیت تولید برق در کشور بودیم؛ اما آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که در بهترین حالت تنها ۲۰ درصد اهداف محقق شده است. عقب‌ماندگی در افزایش ظرفیت تولید نیروگاهی در شرایطی است که مصرف با رشد فزاینده‌ای در حال پیشروی است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ناترازی‌های برقی که امروز مقدار آن حدود ۱۴هزار مگاوات است، در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد. خاموشی و قطعی برق، به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده یا بی‌برنامه، عواملی هستند که رشد تولید را مختل می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، صنایع فولاد هر ماه به خسارت‌های چند هزار میلیارد تومانی در نتیجه خاموشی برق دچار می‌شوند. در زمستان مشکل انرژی و در تابستان نیز مشکل توان و ظرفیت نیروگاهی وجود دارد. در چالش ناترازی برق که در تابستان شاهد آن هستیم، چندین عامل کلیدی مطرح می‌شود؛ اما نخستین نکته که به ذهن می‌رسد، ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی و ارتباط آن با تحریم‌ها و مشکلات تامین اعتبار بودجه است. تامین انرژی برق پایدار برای صنایع و کارخانجات تولیدی از چالش‌های اصلی در مسیر رشد تولید ساخت‌محور کشور است. این چالش باعث ناراحتی و نگرانی روزافزون سرمایه‌گذاران شده؛ اما راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتی برای رفع این چالش وجود دارد. درحال‌حاضر، مشکل اساسی در تامین برق پایدار برای صنایع، کارخانجات و واحدهای تولیدی کوچک، کمبود ظرفیت نیروگاهی است، اما این تنها مشکل نیست، زیرا شبکه انتقال و توزیع نیز با خطرات اساسی مواجه است.

سد ناترازی در مسیر اقتصاد

براساس آمارهای رسمی، در سال گذشته سهم مصرف برق در صنایع و بخش مسکونی هرکدام حدود ۳۴ درصد بوده و امسال، مصرف کل کشور به بیش از ۷۲ هزار مگاوات رسیده است. به‌طورمیانگین، رشد بار سالانه بین ۵ تا ۷ درصد است و با در نظر گرفتن آمار گذشته و حتی در شرایط بدترین رشد، سهم کل بار مربوط به بخش مسکونی به حدود ۲۵ هزار مگاوات می‌رسد. در حالی که برخی مسئولان از عدد ۳۰ هزار مگاوات صحبت می‌کنند که تنها برای بار سرمایشی بخش مسکونی استفاده می‌شود. این تناقض با آمارهای رسمی گذشته و پیش‌بینی بار و تقاضا وجود دارد. بدون شک، این اطلاعات صحیح نیستند و ممکن است باعث خطا در محاسبات و تحلیل‌ها شوند و مشکلات صنعت برق را تشدید کنند؛ بنابراین، مشکلات در حوزه صنعت برق به‌تنهایی محدود به ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی نیستند. در واقع، متاسفانه مشکلات اصلی دیگری وجود دارند که در پس این مشکلات پنهان شده‌اند. مسئله عدم‌توسعه ظرفیت نیروگاهی یک چالش جدی است. باید در بخش مسکونی نیز صرفه‌جویی در مصرف برق انجام گیرد و البته تغییر الگوی مصرف یکی از ضرورت‌های پیشرفت است؛ اما منطقی نیست که مصرف به‌طور دستوری محدود شود، به‌ویژه در بخشی که به‌صورت مستقیم به اقتصاد و صنعت وابسته است. متاسفانه در وزارت نیرو، کنترل هزینه و هوشمندی در برنامه‌ریزی پروژه‌ها وجود ندارد و اولویت‌ها برای طرح‌ها بی‌نیاز از مطالعات و گاهی براساس مسائل غیرفنی تعیین می‌شوند. این مشکلات باعث عمق ناترازی برق شده است و مسئولان صنعت برق نه‌تنها برنامه‌ای برای کاهش این ناترازی ندارند، بلکه حتی نگرشی نسبت به میزان آن‌هم ندارند.

نیروگاه‌های جدید تاثیر محسوسی در کاهش ناترازی ندارند

حمیدرضا صالحی، فعال حوزه انرژی درباره ناترازی برق اظهار کرد: متاسفانه ناترازی برق هر سال به سال بعد منتقل می‌شود و اگر رویکرد ما تغییر نکند، این روند ادامه خواهد داشت، بنابراین ورود نیروگاه‌های جدید هم تاثیر محسوس آن‌چنانی در کاهش ناترازی محسوس نخواهد داشت.

وی افزود: متاسفانه شاهد بودیم که به‌دلیل قطعی برق خیلی از بخش‌های صنایع که برای کشور درآمدزایی داشته و صادرات داشتند یا در بازار سرمایه و سهام بودند، دچار چالش شدند، در حالی که خیلی از سهامداران روی تولید آنها حساب می‌کردند که به‌دلیل عدم‌تولید و تحویل کالا در زمان مناسب که ناشی از قطع برق بود، همگی متضرر شدند یا این موضوع باعث شد، تولیدکنندگان نتوانند تعهدی را که برای صادرات دارند یا خوراک چرخه‌های پایین را تولید کنند، بنابراین متاسفانه قطع برق، آثار اقتصادی قابل‌توجهی بر جای گذاشته است.

این فعال اقتصادی تصریح کرد: امسال هم برای عبور از ناترازی، آن حجم از سرمایه‌گذاری که بتواند این خلأ و کمبود و فاصله ناترازی را کم کند و منجر به این شود که مشکل و نقیصه چالش برق را رفع کند، نداریم؛ بنابراین ممکن است در بخش خانگی قطعی و خاموشی نداشته باشیم، هرچند مصرف بخش خانگی در پیک تابستان از کل تولید به بیش از ۴۵ درصد نمی‌رسد، اما در بخش صنعت، قطعی برق دور از انتظار نیست.

نگاه به صنعت نگاه درستی نیست

وی گفت: ممکن است برخی کارخانجات زمان پیک را تغییر دهند و شیفت را جابه‌جا کنند، اما برای برخی کارخانجات این امکان وجود ندارد و منجر به تعطیلی کارخانه و در عمل، عدم‌تولید محصولات کارخانه می‌شود، در کل، متاسفانه نگاه فعلی به صنعت نگاه درستی نیست.در دنیا برق را تبدیل به محصول و ایجاد ارزش‌افزوده کرده و ثروت ایجاد می‌کنند و نرخ برق صنایع از برق خانگی ارزان‌تر است، چراکه اعتقاد دارند برق صنایع موجب ارزش‌افزوده و بالا بردن درآمدهای کشور خواهد شد و این رویه در کشور ما درست عکس

 است.

صالحی درباره اوضاع صادرات برق نیز بیان کرد: صادرات برق در ایران در انحصار دولت است و طبق قراردادهایی که دولت با طرف‌های خودش به امضا رسانده است، اختیار دارد میزانی از برق تولیدی را در ایامی که خودش نیاز دارد، صادر نکند و در کشور به مصرف برسانیم، .برای مثال، ممکن است تعهد هزار و ۲۰۰ مگاوات صادرات برق به عراق در زمان پیک مصرف تابستان در ایران به ۱۰۰ مگاوات هم کاهش پیدا کند، درباره افغانستان و پاکستان هم همین اوضاع است، بنابراین کمبود برق در نوع تعاملات صادراتی با کشورها تاثیرگذار است. در حالی که صادرات برق از جمله اقلام صادرات غیرنفتی است و باید نسبت به رونق آن اهتمام ویژه به‌کار بسته شود.

وی تاکید کرد: ما حتی در آوردن پول هم موفق نیستیم؛ خیلی از منابع ناشی از صادرات برق و گاز در عراق بلوکه است و هرگونه مصرفی از پول آن، باید تحت‌کنترل باشد، در حالی که باتوجه به اینکه در حوزه برق ظرفیت بزرگی داریم، می‌توانیم گاز را تبدیل به برق کنیم. از سوی دیگر، تجدیدپذیرها هم امروز سهم زیادی در دنیا دارند و از صددرصد سرمایه‌گذاری در حوزه برق، ۸۵ درصد روانه تجدیدپذیرها می‌شود، اما در ایران به تجدیدپذیرها بی‌توجهی شده و جایی در سبد تولید برق اشغال نکرده‌اند.

کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه باید توجه شود به‌سمتی برویم که برخی مسیرها را بازگشایی کنیم، گفت: برای مثال، شاید تابلوی سبز برق بتواند ما را به‌سمت واقعی شدن نرخ و توجیه‌پذیر شدن سرمایه‌گذاری در صنعت نیروگاهی ببرد و نتیجه اینک، ناترازی‌ها و کمبودها جبران شوند و صادرات برق نیز در چارچوب تعهداتی به‌خوبی انجام گیرد و برای کشور درآمد ارزی به‌دنبال داشته باشد.

کسری ۱۲هزار مگاواتی تولید نسبت به مصرف

مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق در پاسخ به این سوال که سال آینده مقدار ناترازی‌ها بیشتر می‌شود، گفت: برای مدیریت ناترازی‌ها لازم است که همزمان در ۲ محور بهینه‌سازی و کاهش مصرف و افزایش ظرفیت تولید متمرکز شویم. به‌عبارت‌دیگر، حداقل باید وضعیت مصرف برق را تثبیت و شرایط موجود را حفظ کنیم. امسال شاهد رشد بالایی در مصرف بودیم، به‌طوری‌که مقدار مصرف در مرداد ۷.۸۳ درصد افزایش یافت، ضمن اینکه ناترازی ۱۰ تا ۱۲ هزار مگاواتی را شاهد بودیم.

به‌گزارش بازار، وی در ادامه سخنان خود بااشاره به اینکه مقدار رشد مصرف در امسال فراتر از حد انتظار بوده است، گفت: در مرداد شاهد رشد ۷.۸۳ درصدی در مصرف بودیم. باتوجه به اینکه برای تامین برق ۳ سناریو در نظر گرفته بودیم که متاسفانه مقدار مصرف ما تقریبا معادل بدترین سناریو در نظر گرفته شده بود. به شکلی که در پیک بار ما شاهد بودیم که مصرف ۵.۷۷ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.

رکوردهای جدید در مصرف برق

همچنین سخنگوی صنعت برق، مقدار ناترازی برق در امسال را ۱۰ تا ۱۲ هزار مگاوات اعلام کرد و ادامه داد: امسال رکوردهای متعدد جدیدی در دوره اوج بار ثبت شد که آخرین رکورد نیاز مصرف ۷۳ هزار و ۴۶۳ مگاوات بود. امسال ۳۶ روز پیک سال گذشته را پشت‌سر گذاشتیم. این شاخص در سال قبل ۱۷روز بوده؛ یعنی تقریبا ۲برابر سال قبل که امیدواریم با کاهش دما، مصرف برق نیز کاهش پیدا کند.

رجبی‌مشهدی در بخش دیگری از سخنان خود، بااشاره به برنامه‌های در نظر گرفته‌شده برای مدیریت مصرف، در زمینه مقدار تاثیرگذاری تغییر ساعت‌های اداری بر کاهش مصرف برق هم گفت: از ۱۵خرداد تاکنون که ساعت کاری ادارات از ۶ صبح تا یک ظهر در نظر گرفته شد، هدف‌گذاری کاهش هزار مگاواتی مصرف برق را داشتیم که ۸۵۰ مگاوات صرفه‌جویی محقق شد. علاوه بر این، کاهش مصرف برق بعد از اتمام ساعت کاری، فوق‌العاده چشمگیر بود و کمک بسیاری در گذر از ساعات اوج مصرف روزانه کرد و باید این کار را برای سال آینده با گستردگی بیشتری دنبال کنیم.

سخن پایانی

برق یک صنعت جهانی است و ما مستقل از دنیا نیستیم. امروزه برخی موسسات پژوهشی با بررسی وضعیت کنونی و پیش‌بینی آینده، نقشه‌راهی را برای ۲۰ سال آینده برق دنیا ترسیم کرده و به بررسی ابعاد مختلف توسعه این صنعت پرداخته‌اند؛ بنابراین مسئله تنها تولید برق نیست و مسائلی مانند محیط‌زیست، اقتصاد، توزیع، انتقال و... هم باید در چشم‌اندازها موردتوجه قرار بگیرد. درحال‌حاضر نوسازی صنعت برق، به‌‌جد نیاز به تزریق نقدینگی قابل‌توجهی به این صنعت حیاتی دارد. البته سیاست‌گذاری و مولدسازی اقتصادی شبکه برق می‌تواند به این مسئله کمک شایانی داشته باشد، چراکه ظرفیت‌های قابل‌توجهی در قوانین مختلف جاری کشور وجود دارد. شبکه انتقال و توزیع در کشور ما ظرفیت لازم برای پذیرش افزایش ظرفیت تولید و رفع ناترازی را ندارد و کاستی‌های این حوزه، پشت ناترازی برق پنهان شده است و مدیریت در سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه در صنعت برق ضعف‌های اساسی دارد که آثار درازمدت نگران‌کننده‌ای در پی خواهد داشت. مشکل برق قابل‌حل است و باید احداث نیروگاه‌های جدید سرعت بگیرد. مشکل کمبود برق مربوط به تولیدات برقابی بوده، چراکه درحال‌حاضر سدها خالی هستند و کمبود آب در سدها تبدیل به مشکل جدی شده است. متاسفانه بخش زیادی از برق کشور از آب تولید می‌شود و خشکسالی‌های اخیر مشکلات زیادی را در ناترازی‌های برق به‌وجود آورده است. ما در کشور از تمام ظرفیت نیروگاه‌ها استفاده نکردیم و در این بخش فرصت‌سوزی‌های بی‌شماری انجام شد. اکنون در کشورهای همسایه تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی و حرارتی در دستور کار قرار گرفته و در این راستا موفقیت‌های زیادی حاصل شده است، اما در کشور ما به این بخش توجه نشد و برنامه جایگزین در دستور کار قرار گرفت، بنابراین ضرورت دارد وزارت نیرو با بکارگیری توان تخصصی و ظرفیت‌های موجود در راستای توسعه انرژی تجدیدپذیر قدم بردارد و ناترازی‌های انرژی را برطرف کند.