داخلی‌سازی محصولات از جمله دارو در شرایط تحریم‌ها که کشور با کمبود ارز روبه‌رو شده باید کمک‌کننده بوده و نیاز بازار را با کمترین چالش پوشش دهد، اما برخی گلایه‌ها از گرانی دارو به مسائلی مانند بسته‌بندی، انرژی، نیروی کار، حمل‌ونقل و... برمی‌گردد که روی بهای تمام‌شده دارو تاثیر دارد. کارشناسان و فعالان حوزه دارو تاکید دارند با داخلی‌سازی ۶۰ درصدی مواد اولیه موردنیاز کشور، صرفه‌جویی ارزی خوبی داشته‌ایم، اما همچنان مشکلاتی در تامین اقلام موردنیاز وارداتی (۴۰ درصد مواد اولیه خارجی) وجود دارد.

افزاش بهای تمام شده تولید

در چند سال گذشته، اعمال تحریم‌ها و کمبود ارز سبب‌شده کالاهای خارجی وارد نشوند. این امر به‌طور قطع باید تیراژ تولید را در کشور افزایش داده و خود را در سرشکن شدن هزینه‌های سربار و کاهش بهای تمام‌شده نشان بدهد. چرا با وجود افزایش تولید داخل با تیراژ بالا، همچنان نرخ تمام‌شده بالاست؟

آنچه مسلم است اینکه افزایش شمارگان تولید در مقابل افزایش نرخ، به‌عنوان مثال مواد پتروشیمی، خیلی اثرگذار نیست. به‌گفته کارشناسان این حوزه، در چند ماه گذشته، نرخ مواد پتروشیمی در کشور بیش از ۲۰۰ درصد افزایش داشته و بسته‌بندی داروها نیز گران شده‌ است. به‌عنوان مثال، نرخ کارتن یا قوطی که دارو در آن قرار می‌گیرد یا آلومینیومی که برای برگه‌های قرص‌ها استفاده می‌شود، روند صعودی داشته‌ است. در این راستا شاید تیراژ تولید فقط تا ۲۰ درصد روی قیمت‌ها تاثیر داشته باشد؛ بنابراین افزایش شمارگان نمی‌تواند پاسخگوی این حجم از گرانی‌ها باشد. از سوی دیگر، محدودیت‌های واردات در شرایط تحریم در نرخ مواد اولیه وارداتی بی‌تاثیر نبوده است.

چالش استانداردسازی و قیمت

آرش محبوبی، کارشناس حوزه مواد اولیه دارو درباره وضعیت تولید دارو به صمت گفت: تولید و تامین مواد اولیه دارو در کشور با چند مشکل اساسی مواجه است. نخستین آن مربوط به شاخص‌های استانداردها در این حوزه بوده که اختلافاتی در این زمینه وجود دارد. مسئله دوم، موضوع قیمت‌گذاری آن است. تا چند سال پیش، این امر در یک رویکرد استاندارد انجام نمی‌شد، اما در چند سال گذشته، سازمان غذا و دارو ورود کرد و هم به لحاظ کیفی و هم قیمتی، بر تولید نظارت دارد.

وی افزود: چون این نظارت سبب کاهش سوددهی تولید مواد اولیه می‌شود (هرچه نظارت‌ها بیشتر شود، درصد سوددهی کاهش می‌یابد.) شاید برخی تولیدکنندگان مواد اولیه تمایل زیادی به همکاری نداشته باشند. محبوبی با بیان اینکه با کاهش نرخ مواد اولیه، دارو با نرخ مناسب‌تری به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد، ادامه داد: سازمان غذا و دارو بر قیمت‌گذاری نظارت کامل دارد و در این حوزه شاهد شرایط بهتری هستیم.

اختلاف سلیقه‌ در حوزه استاندارد

محبوبی در پاسخ به این پرسش که اختلاف‌نظر در حوزه استاندارد مواد اولیه به چه مسئله‌ای برمی‌گردد، گفت: در بحث مواد اولیه دارو و شاخص‌های استاندارد به لحاظ گرید با سایر مواد اولیه صنایع دیگر، متفاوت است. به‌عنوان مثال، مولفه‌های موردنیاز در تولید مواد اولیه مواد شیمیایی با داروها همخوانی ندارد؛ بنابراین استانداردها از سطح بالا به سطح پایین‌تر یا ملی تنزل پیدا کرده است. در اینجا بین قانون‌گذار و صنایع دارویی، اختلاف ایجاد می‌شود.

این کارشناس حوزه دارو با بیان اینکه استانداردهای بین‌المللی وجود دارد که تمام تولیدکنندگان باید از آنها پیروی کنند، ادامه داد: در تولید دارو، استانداردی به‌عنوان استاندارد ملی وجود ندارد و شاخص‌های جهانی باید در تولید این محصول رعایت شود. این شاخص‌ها هم به تایید وزارت بهداشت و درمان و سازمان غذا و دارو رسیده است.

مشکلات گمرکی

محبوبی در ادامه سخنان خود به مشکلات گمرکی تولید دارو اشاره کرد و گفت: در حوزه نگهداری، شناسایی و ترخیص دارو نیاز به نظارت‌ و کنترل‌ بیشتری وجود دارد. گمرکات کشور به‌لحاظ تجهیزات لازم برای نگهداری مواد اولیه و داروها مشکلاتی دارند. به‌عنوان نمونه، ماده A که از سوی تولیدکننده ثبت‌سفارش و وارد می‌شود در تست و آزمون برای اینکه همان مواد وارد شده یا خیر، زمان از دست می‌رود. این روند ممکن است روی مواد اولیه دارو که از حساسیت بالایی برخوردارند و زمان مسئله مهمی برای آنهاست، تاثیر منفی بجا بگذارد.

این کارشناس حوزه دارو درباره داخلی‌سازی تولید دارو، عنوان کرد: در این‌باره با توجه به نیاز بازار و ظرفیت افزایش تولید، این امکان برای تولیدکننده داخلی وجود دارد، اما نکته‌ای که در این زمینه باید مدنظر باشد، اقتصادی بودن سرمایه‌گذاری برای داخلی‌سازی مواد اولیه و محصول نهایی؛ یعنی انواع داروهاست؛ علاوه‌بر این، هیچ داروسازی تمام مواد اولیه موردنیاز را خودش تولید نمی‌کند. او گفت: تولید باید در مقیاس اقتصادی باشد که سرمایه‌گذاری آن توجیه و خرید آن برای مردم صرفه‌اقتصادی داشته باشد؛ ضمن اینکه سرمایه به واحد تولیدی برگشت شود.

تولید اقتصادی و صادرات

محبوبی در پاسخ به این پرسش که برای رسیدن به تیراژ اقتصادی، چرا به بازارهای فرامرزی فکر نمی‌شود، گفت: کشورهای همسایه ایران، در حوزه داروسازی فعالیت بسیار محدودی دارند.

شاید بتوان گفت یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان دارو در منطقه، ایران است؛ ضمن اینکه نیازمند بسیاری از اقلام مواد اولیه دارو در بازار داخلی هستیم. هنوز تولیدکنندگان دارو به داخلی‌سازی برخی داروها دست پیدا نکرده‌اند. اگر این اقلام هم داخلی‌سازی شوند می‌توان به سرمایه‌گذاری و افزایش تیراژ تولید مواد اولیه دارو اندیشید.

او یادآور شد: برای صادرات باید ۱۰۰ درصد استانداردهای بین‌المللی در محصولات رعایت شود، در حالی که برخی اختلاف‌نظرهای داخلی در حوزه مولفه‌های استانداردی در این زمینه مشکلاتی به‌وجود می‌آورد. علاوه بر کیفیت استاندارد محصولات، استاندارد خطوط تولید هم برای خریدار دارو بسیار مهم است. این موارد جزو محدودیت‌هاست.

کاهش ارزبری

در ادامه غلامرضا اخوان‌فرید از فعالان حوزه دارو درباره وضعیت تولید دارو در کشور به صمت گفت: در سال‌های گذشته ارزبری دارو در کشور بالا بود، اما امروز با توجه به داخلی‌سازی‌هایی که در حوزه مواد اولیه و دارو در کشور انجام شده، واردات داروهای مشابه تولید داخل محدود شده و به همان نسبت ارزبری کاهش یافته است.

وی افزود: در حال‌حاضر کاهش ارزبری در ساخت دارو یک‌ششم تا یک‌دهم بوده و به‌عنوان مثال، اگر در گذشته یک قرص خارجی یک دلار نرخ داشت، امروز با توجه به داخلی‌سازی، این قرص ۱۰ سنت در بازار داخل خریدوفروش می‌شود؛ بنابراین با تولید مشابه داروهای خارجی، صرفه‌جویی ارزی خوبی در کشور رخ داده است.

این فعال صنعت دارو با بیان اینکه تولیدکنندگان داخلی با مهندسی معکوس مبادرت به ساخت داروها کرده‌اند، ادامه داد: این رویکرد، حجم زیادی از واردات دارو به کشور را کاهش داده است.

میزان داخلی‌سازی

اخوان درباره میزان داخلی‌سازی داروسازی کشور، توضیح داد: ۶۰ درصد مواد اولیه موردنیاز داروسازان از داخل تامین می‌شود و ۴۰ درصد آن وارداتی است.

وی درباره مشکلات واردات هم گفت: در شرایط تحریم برخی کشورها مانند ژاپن دیگر با ما همکاری ندارند، اما شرکت‌های چینی ادامه همکاری داده‌اند. البته تا دو ماه پیش، زمانی که نفت ایران در این کشور به‌فروش می‌رسید، برخی مواد اولیه از هند وارد می‌شد؛ به این ترتیب با ارز حاصل از فروش نفت، مواد اولیه موردنیاز وارد می‌شد، اما در این دو ماه به‌دلیل اینکه هند نفت موردنیاز خود را از روسیه خریداری می‌کند و با توجه به کمبود ارز در کشور، واردات مواد اولیه دارو از هند متوقف شده است. البته خبرهایی حاکی از رفع این مشکل طی هفته‌های آینده است.

نیاز داخل و کاهش صادرات

اخوان در ادامه سخنان خود به موضوع صادرات دارو از کشور اشاره کرد و گفت: در چند سال گذشته، صادرات دارو تقریبا به یک‌هشتم کاهش پیدا کرده با وجود توانمندی بالایی که در صنعت دارو کشور وجود دارد، یکی از مسائل مطرح در عدم‌صادرات این است که دارو ارز ترجیحی دریافت می‌کرد و همین یارانه دولتی سبب شده بود دولت ترجیح دهد دارو در بازار داخل توزیع شود. مسئله دوم به نیاز بازار داخل برمی‌گردد که با توجه به شرایط تحریم‌ و عدم‌واردات دارو، وزارت بهداشت و درمان مخالف صادرات دارو است.

وی اضافه کرد: با توجه به نیاز بازار داخل تولیدکنندگان هم تلاشی برای توسعه بازار خود نکرده‌اند، در حالی که شاید با افزایش تیراژ می‌توان ارزآوری در این حوزه داشت. به نظر می‌رسد با توجه به حذف ارز ترجیحی شرایط برای تولید و صادرات دارو بهتر شده است.

کم‌کاری اقتصادی سفارتخانه‌ها

اخوان در ادامه مشکلات تولید دارو در کشور به کم‌کاری وزارت امور خارجه و سفارتخانه‌های ایران در سایر کشورها اشاره کرد و گفت: در این‌باره ضعف‌های زیادی وجود دارد، در حالی که یکی از مسئولیت‌های سفارت‌ها کمک به رشد اقتصادی و تولید اشتغال از طریق صادرات است. برای صادرات اراده جدی در نهادهایی که می‌توانند کمک‌کننده باشند، وجود ندارد.

کمبود نقدینگی پاشنه‌آشیل تولید

این فعال صنعت دارو همچنین تصریح کرد: کمبود نقدینگی یکی از مشکلات همه‌گیر در صنایع از جمله داروسازی کشور است. با حذف ارز ترجیحی، نیاز به نقدینگی در واحدهای تولیدی دارو بیشتر شده از سوی دیگر، سیاست‌های انقباضی بانک‌ها مشکلات را برای تولیدکنندگان افزون کرده است.

اخوان با بیان اینکه حذف ارز ترجیحی افزایش نرخ را به تولید تحمیل کرد، ادامه داد: این امر بهای تمام‌شده را افزایش داده؛ بنابراین لازم است در حوزه قیمت‌گذاری اصلاحاتی انجام شود.

اخوان در پایان به ترخیص نشدن مواد اولیه از گمرکات کشور اشاره و اظهار کرد: در گذشته محصولات وارد و سپس تولیدکننده فرصت داشت پس از ورود کالا به گمرکات، ثبت‌سفارش کند، اما در حال‌حاضر با توجه به سختگیری‌هایی که در این حوزه می‌شود، اقلام در گمرکات دپو شده و اجازه ترخیص داده نمی‌شود. این امر، با توجه به حساسیت مواد دارویی احتمال فاسد شدن را برای آنها بیشتر کرده است.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، بخش زیادی از مواد اولیه موردنیاز تولید دارو در داخل ساخته می‌شود، اما برای واردات باقی مواد اولیه موردنیاز با توجه به مسئله قاچاق و سختگیری‌هایی که در این زمینه وجود دارد، اینکه ابتدا باید ثبت‌سفارش شود و در ادامه محصولات وارد شوند سبب شده بخشی از مواد اولیه در گمرکات کشور دپو شوند و اجازه ترخیص نیابد یا دیرتر از زمان موعد ترخیص شوند. بنابر گفته کارشناسان، تجهیزات لازم در اختیار نهادهای متولی نبوده که روند ترخیص را طولانی کرده است. این امر احتمال از بین رفتن مواد مصرفی را در حوزه دارو افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، سیاست‌های انقباضی نظام بانکی تامین منابع مالی را برای واحدهای تولیدی دشوار و بستر توسعه تولید را محدود کرده است.