فناوری جدید یعنی واقعی شدن تمام رویاهایی که تا قبل از این تنها یک خیال شیرین بوده است. چه باور کنید و چه نه، آینده جهان با فناوری‌های جدید دگرگون خواهد شد. همه ما در کودکی رویای سفر به مریخ با یک سفینه فضایی را داشتیم یا اینکه با ضربه یک چوب جادویی همه آرزوهای‌مان را برآورده کنیم. احتمالا تا چند سال آینده سفر به مریخ امکان‌پذیر خواهد بود؛ پس عجیب نیست که چوب جادویی هم یک روز به همه رویاهای‌مان جامه عمل بپوشاند. به هر حال این روزها خیلی هم دیر نیست و بالاخره آینده فناوری از راه می‌رسد؛ بنابراین باید قواعد زندگی در دنیای دیجیتال را یاد بگیریم.

در دنیای امروز که همه امور و فعالیت‌های اقتصادی، بانکی، اجتماعی، آموزشی، پزشکی و نظایر آن در بستر رسانه و فناوری انجام می‌شود، حتی افراد میانسال و سالمندی که یک پا در سنت دارند و یک پا در دوران جدید هم باید شیوه زیست و عمل در دنیای کاملا دیجیتالی و رسانه‌ای‌شده را یاد بگیرند.

حتی بسیاری بر این باورند که به‌دلیل تحولات دیجیتال، تا چند سال دیگر با مرگ خیابان‌ها و نبود خدمات حضوری ادارات و سازمان‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مواجه خواهیم شد و اگر نسل قدیم توانمند و آگاه نشوند، بازنده و عزلت‌نشین خواهند بود.‌

فناوری حذف‌شدنی نیست!

امروزه اینترنت و دنیای دیجیتال، در تمامی ابعاد جامعه بشری نفوذ کرده و روز به‌روز هم در حال پیشرفت است. این توسعه با تحول دنیای کسب‌وکار رنگ و روی جدیدی به بازار کار داد و حتی در مراودات خانوادگی نیز نفوذ کرد. شیوع کرونا و محدودیت‌های قرنطینه هم بزرگ‌ترها را وادار به یادگیری اصول و قواعد زندگی دیجیتال کرد، اما بهره از امکانات این دنیا نیاز به استفاده از زیرساخت اینترنت و پلتفرم‌های اجتماعی دارد. آنچه مسلم است در این دنیا راه بازگشت به زندگی بدون فناوری مسدود است و نمی‌توان محدودیتی در این مسیر اجتناب‌ناپذیر ایجاد کرد.

فواد ظفر عبداله‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه فناوری حذف‌شدنی نیست؛ یعنی نمی‌توان تمدن را به عقب برگرداند، اظهار کرد: فناوری بخشی از تمدن است؛ آیا می‌توان اتومبیل را کنار زد و با چهارپایان به سر کار رفت و برگشت؟ فناوری وقتی وارد می‌شود موردپذیرش مخاطب قرار می‌گیرد؛ پس ما باید نحوه استفاده از آن را یاد بگیریم.

وی تصریح کرد: فضای مجازی و رسانه‌های آنلاین به‌عنوان رسانه مجازی یک صنعت است؛ اما صنعتی که خلاف ارتباطات توده‌ای ابتکار عمل را به‌دست خود مخاطبان می‌دهد. البته درباره رسانه‌های مجازی استفاده از واژه مخاطب درست نیست، بلکه باید بگوییم کاربر و مخاطب خود تولیدکننده پیام می‌شود.

این کارشناس علوم ارتباطات با بیان اینکه ماهیت رسانه‌های مجازی امروزه ارتباطات خودانگیز است، گفت: پیامی که در یک شبکه اجتماعی قرار داده می‌شود، به‌صورت بالقوه می‌تواند در اختیار تمام مردم دنیا قرار گیرد. به‌طور مثال در یک رسانه اجتماعی مانند وبلاگ اگر پیامی را بگذاریم و کسی آدرس آن را داشته باشد، می‌تواند پیام ما را در اختیار خود قرار دهد و پیام به‌طور جمعی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد اما این رسانه‌ها با رسانه جمعی از نظر تعاملی بودن متفاوت هستند.

این کارشناس علوم ارتباطات با اشاره به اینکه در وبلاگ یا فضای مجازی خود کاربر یا مخاطب پیام را تولید می‌کند و خود در اختیار سایر شهروندان جهانی قرار می‌دهد، افزود: رسانه‌های نوین خودانگیز بوده و به‌صورت بالفعل پیام را در اختیار مخاطب قرار می‌دهند؛ با این وجود چون این صنعت ابتکار عمل را به‌دست مخاطب یا کاربر داده آنها را قدرتمند می‌کند تا بتوانند بر رسانه‌های جریان اصلی تاثیر بگذارند.

وی با اشاره به اینکه در حالت کلی رسانه‌ نوین یا مجازی نوعی صنعت است، اما صنعتی که ابتکار عمل را به خود کاربران داده و آنها را قوی و قدرتمند می‌کند، تصریح کرد: برای نخستین بار در طول تاریخ زندگی بشر این اتفاق افتاده که هر فرد بتواند خودش صاحب یک رسانه باشد.

این کارشناس علوم ارتباطات با بیان اینکه درست است که سواد رسانه‌ای به‌صورت آکادمیک به مردم آموخته نشده، اما باید علت به‌وجود آمدن آن را درک کنیم، اظهار کرد: استفاده از رسانه‌های نوین مثل رسانه‌های قدیم احتیاج به سواد رسانه‌ای دارد و این آموزش می‌تواند از طریق آموزش و پرورش، نهادهای آموزشی و رسانه‌های جریان اصلی مانند رادیو و تلویزیون به مخاطبان داده شود، اما این کم‌کاری نهادهای آموزشی ما است که سواد رسانه‌ای را به مردم آموزش نمی‌دهند.

ظفرعبداله‌زاده خاطرنشان کرد: گاهی به‌نظر می‌رسد در کشور ما رویکرد نسبت به رسانه‌های جدید بیشتر سلبی است تا ایجابی؛ یعنی این رسانه‌ها را فقط نهی نمی‌کنند، بلکه نفی می‌کنند، فقط جنبه‌های بد آن گفته می‌شود و جنبه‌های خوب دیده نمی‌شود.

وی افزود: وقت آن است که بپذیرم در شرایطی که امکان حذف یا مسدودسازی فناوری وجود ندارد، می‌توان شیوه درست استفاده کردن از این فناوری‌ها را به مردم آموزش داد. راه‌حل دوم برداشتن فیلترینگ و بالا بردن سرعت اینترنت است که نخبگان در همین فضای مجازی به آموزش سواد رسانه‌ای بپردازند.

ظفر عبداله‌زاده با بیان اینکه وجود فیلترینگ و سرعت کم اینترنت می‌تواند مانع از بالا رفتن دانش رسانه‌ای مردم باشد، گفت: مخاطب را باید به مسیر درست هدایت کنیم و با برقراری ارتباط با نهادهای رسمی این مسئله را موردپذیرش قرار دهیم.

سخن پایانی

سانسور اینترنت یا فیلتر اینترنتی عبارت است از محدود کردن دسترسی کاربران اینترنت به وبگاه‌ها و خدمات اینترنتی که از دیدگاه متولیان فرهنگی و سیاسی هر کشور برای مصرف عموم مناسب نیست. اعمال فیلتر معمولا به‌وسیله ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی انجام می‌شود، اما تعیین سطح، مصادیق و سیاست‌های فیلترینگ با حکومت‌هاست. کشورهای بلاروس، میانمار، چین، کوبا، مصر، ایران، کره شمالی، عربستان، سوریه، تونس، ترکمنستان، ازبکستان و ویتنام از بزرگ‌ترین فیلترکنندگان اینترنت در جهان هستند. فیلترینگ در ایران براساس قوانین مصوب در مجلس شورای اسلامی اعمال می‌شود و طیف گسترده‌ای از وبگاه‌های اینترنتی، از پورنوگرافی گرفته تا سیاسی را در بر می‌گیرد. گرچه مسدود کردن دسترسی به وبگاه‌های اینترنتی در ایران براساس قوانین جمهوری اسلامی انجام می‌شود، اما روند آن، به‌ویژه برای وبگاه‌های سیاسی و اجتماعی، به‌درستی مشخص نیست و سیاست‌های آن غیرشفاف است. ۲۵ آبان ۱۳۹۸ با دستور شورای امنیت ملی، اینترنت بین‌المللی به مدت ۸ روز، به‌منظور مهار شرایط وقت قطع شد و تنها سایت‌های ایرانی که از سرور داخل کشور استفاده می‌کردند قابل‌دسترس بود. این روند هرازگاهی در مقاطع مختلف براساس شرایط تکرار می‌شود، این در حالی است که فضای مجازی بخشی از زندگی بشر امروز شده است. یعنی این فضا از زندگی روزمره بشر در هیچ یک از کشورهای جهان جداشدنی نیست. اگر قصد زندگی و ارتباط با جهان را داریم باید قواعد زندگی اجتماعی را بپذیریم. حتی در بعد داخلی نیز به‌طور مثال نمی‌توانیم مردم را اقناع کنیم که جعبه تلویزیون خود را از پنجره منزل به بیرون پرت کنید و دیگر آن را نبینید. تلویزیون بخشی از تمدن است و تلاش‌هایی برای پذیرش آن انجام شده است. همین‌طور نمی‌توان با هیچ محدودیتی مانع استفاده از تلفن همراه و بهره از ابزارهای ورود به دنیای مدرن شد. این دست از سیاست‌های دستوری پیش از این در زمینه فناوری‌هایی مانند ویدئو و ماهواره تجربه شده و به بن‌بست خورده است.

بپذیریم یا نه، امروزه فناوری بخش مهمی از زندگی است و تعداد کمی از مردم می‌توانند زندگی بدون آن را تصور کنند. امروزه به کمک فناوری پیشرفت‌های زیادی حاصل شده که به‌عنوان نمونه می‌توان درمان بیماری‌ها، ایجاد شبکه‌های ارتباطی و... را نام برد. آنچه که تا امروز به‌دست آمده غیرقابل برگشت است.