اول راه بروید، بعد ادعای دویدن کنید
بنا به‌تعریف کارشناسان فناوری اطلاعات، اینترنت از یک‌سری دیوایس‌ها و ابزارهای الکتریکی تعریف‌شده از طریق یک کدپستی منحصربه‌فرد در محدوده‌های جغرافیایی خاص تشکیل شده است.
قطع اینترنت ملی موضوعی است که این روزها حرف و حدیث های زیادی از آن گفته و شنیده شده است، اما صحبت از اینترنت ملی در کشور باوجود وقایع رخ داده، شاید این پرسش را در ذهن مخاطب ایجاد کند که آیا در صورت راه اندازی اینترنت ملی، دسترسی کاربران داخل جغرافیای کشور به داده های خارج از کشور محدود می شود یا خیر؟ کارشناسان معتقدند وقتی هر روز اخبار حملات سایبری کشور روز به روز بیشتر می شود، چگونه می توان از ایجاد ساختار قدرتمند برای استفاده چندین میلیون ایرانی صحبت کرد؟ ابهامات درباره اینترنت ملی تنها به زیرساخت ها ختم نمی شود و موضوع اعتماد مردم هم در جایگاه خود اهمیت زیادی دارد. صمت به مناسبت روز جهانی اینترنت، به اما و اگرهای راه اندازی اینترنت ملی پرداخته است.
اینترنت ملی، نام دیگر فیلترینگ
بنا به تعریف کارشناسان فناوری اطلاعات، اینترنت از یک سری دیوایس ها و ابزارهای الکتریکی تعریف شده از طریق یک کدپستی منحصربه فرد در محدوده های جغرافیایی خاص تشکیل شده است. در واقع، یک سری ابزارها یا بسترهای الکترونیکی وجود دارد که به صورت فیزیکی یا در چارچوب پروتکل هایی با یکدیگر در ارتباط هستند و نحوه شناسایی و ارتباط از طریق یک کدپستی منحصربه فرد یا همان «آی پی» آدرس را میسر می کنند. به طورمعمول آی پی ها در محدوده جغرافیایی تعریف شده اند و اطلاعات خارج از محدوده را در اختیار کاربر قرار نمی دهند. بنابراین، در محدوده جغرافیایی ایران طیف مشخصی از آی پی و آدرس هایی داریم که قابل کنترل هستند و جریان ورودی و خروجی اطلاعاتی و ارتباطی بین این ابزارهای الکترونیکی با دنیای خارج از این محدوده جغرافیایی را می توان در چارچوب این بسترها رصد کرد، اما از طرفی به دلیل اینکه کشور صاحب تکنولوژی مرتبط با راه اندازی اینترنت ملی نیست، چه در حوزه سخت افزاری و چه در حوزه نرم افزاری، همیشه حفره های امنیتی فراوانی در سخت افزارها و نرم افزارهای تولید داخل موجود است که این حفره ها همواره اجازه دسترسی به هکرها می دهند. بنابراین برخی معتقدند اینترنت ملی تنها می تواند انتخابی برای محدودیت اطلاعات باشد. در دنیای امروز، جامعه ای موفق است که به جای منع و محدودیت، مخاطبان رسانه ها را از طریق بالا بردن سواد رسانه ای، توانمند می کند و از توان بالای رسانه های جدید، به ویژه گوشی های هوشمند و پیام رسان هایی مثل تلگرام، در راستای رفع نیازهای توسعه ای استفاده می برد. در این صورت است که جامعه به سمت مصونیت پیش می رود. فیلترینگ، مردم و به ویژه جوانان را بی اعتماد می کند. راه برخورد علمی با پدیده های جدید، مسدودسازی نیست. بپذیریم فناوری جدید، انسان را در برابر خود مجبور به تسلیم می کند. فناوری ارتباطی، ذات انکارناشدنی دارد و دائم در حال گسترش است و لازم است، دست از تکرار اشتباهات گذشته برداریم.
صیانت از داده های کاربران مهم است
مهدی فقیهی، دبیر ستاد توسعه فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی معاونت علمی، با تاکید بر لزوم فعالیت در زمینه ساخت پلتفرم های بومی توسط شرکت های دانش بنیان حوزه فناوری اطلاعات در کشور و عمده ترین نیاز شرکت های دانش بنیان گفت: یکی از راه های توسعه بخش فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی در کشور، ایجاد پلتفرهایی است که بر بستر آنها، شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها بتوانند آزادانه و به راحتی به کسب وکار بپردازند و در بستر ایجادشده با هزینه کمتر اما با سرعت بیشتری وارد بازار شوند.
فقیهی با بیان اینکه بیش از ۴۰ درصد شرکت های دانش بنیان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند، بیان کرد: ایجاد و توسعه پلتفرم ها، یکی از ضرورت های مهم در بخش اطلاعات و ارتباطات در کشور است که باید به آن توجه کرد. تاکنون اقدامات خوبی در زمینه ساخت پلتفرم های گوناگون در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام گرفته است.
باتوجه به حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از شرکت های دانش بنیان حوزه فناوری اطلاعات از یک سو و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از سوی دیگر و توان بسیار خوب بخش خصوصی، قسمت قابل توجهی از این پلتفرم ها در کشور شکل گرفته اند.
دبیر ستاد توسعه فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی معاونت علمی، در ادامه با تاکید بر اینکه در بخش تولید محتوا باید تمامی زیرساخت ها در حوزه نیازمندی های قانونی، موردبهره برداری قرار گیرد، اظهار کرد: به طورمثال در بخش تولید محتوا و توسعه در زیست بوم پیام رسان، نباید تنها به توسعه فنی و جذابیت های فناوری این زیست بوم پرداخته شود، چرا که نکته قابل توجه در این پلتفرم، صیانت و حفاظت از داده های کاربران در فضای مجازی است.
وی در ادامه بااشاره به اعتماد عمومی کاربران به فضای مجازی بیان کرد: باتوجه به خلأهای قانونی موجود در مسیر فعالیت طرح های اولیه در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی، نیازمند تدوین قوانین و مقرراتی در ابعاد مختلف فنی و فرهنگی متناسب با توسعه فعالیت این پلتفرم ها در کشور هستیم که باید به آن توجه کنیم.
به چه امکاناتی می گویید کارآمد؟
چندی پیش عیسی زارع پور پس از حضور در کمیسیون تخصصی مجلس، از مردم خواست که به پلتفرم های داخلی نگاه ویژه ای داشته باشند، چرا که تعداد زیادی از این پلتفرم ها به مراتب بهتر از نمونه های خارجی هستند و قابلیت های بهتری دارند. وی با بیان اینکه امروز ما ظرفیت های داخلی بسیار خوبی در همه بخش ها داریم، افزود: در حالی که پلتفرم های امریکایی در بسیاری از کشورهای اروپایی، موضوعات خریدوفروش، جابه جایی مسافر و... را دربرگرفتند، کشور امروز در حال افزایش ظرفیت های بومی خود است. این در حالی است که علی کاظمی، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در زمینه فناوری اطلاعات ساخت اپ برای استفاده چند میلیون کاربر داخلی را خارج از توان زیرساختی فناوری اطلاعات کشور دانست. وی در گفت وگو با صمت درباره اهمیت کسب وکارها گفت: در صورت محدودیت شدید اینترنت خارجی، بی شک کسب وکارهای مجازی آسیب جدی می بینند و مسئولان امر باید زودتر از اجرایی شدن چنین دستوراتی به فکر ایجاد بستر جایگزین برای کسب وکارها می افتادند، نه اینکه بعد از گذشت چند سال و فعالیت میلیون ها کاربر در این فضا، به دلیل برخی مسائل، یک باره آن را محدود کنند. حفظ حیات اقتصادی مردم اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین خرید اپ های معادل از کشورهای دیگر و تبلیغ درست برای اعتماد و استفاده حداکثری از آن تنها راه حلی است که می توان از آسیب های اقتصادی چنین تصمیماتی در امان بود.
زیرساخت کافی برای کاربران میلیونی نداریم
وی افزود: ادامه فعالیت اهالی کسب وکارهای مجازی در بستر اینترنت ملی منوط به ساخت بستری جایگزین در راستای معرفی و عرضه کالا در فضای مجازی است، به گونه ای که مردم هم از آن استقبال کنند، اما مشکل آنجایی خود را نشان می دهد که مردم به دلیل اعتماد نداشتن به اپ های داخلی استقبال چندانی نمی کنند؛ بنابراین جز ایجاد زیرساخت های فنی استاندارد، جلب اعتماد مردم نیازمند یک طرح و برنامه جداگانه ای است. تاکنون تجربه نشان داده مردم از پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی داخلی استقبال چندانی نکرده اند و به اپ های ساخته شده در داخل اعتماد کافی ندارند. اگر زیرساخت کافی وجود داشت، اصلا نمی گذاشتیم که اینستاگرام تبدیل به بازار بزرگ مجازی برای کسب وکارها شود.
به گفته کاظمی، کیفیت پایین نرم افزاری از دیگر دلایلی است تا بگوییم توان کافی در توسعه اینترنت ملی نداریم. وی افزود: همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، نبود آینده نگری در استفاده حداکثری مردم از فضای مجازی توسط مسئولان، موجب بروز مشکلات عدیده کاربران به ویژه فعالان اقتصادی در این فضاها شده است. این روند باعث به وجود آمدن بحران ها و از بین رفتن کسب وکارهای افرادی است که ممکن است به ورشکستگی و مشکلات شدید مالی برسند. اگر امروز فکری به حال این آشفته بازار نشود، برای متاورس هم مشابه چنین مشکلی به وجود می آید؛ چنانچه برای رمزارزها هم همین چالش به وجود آمد. مسئولانی که توانایی مدیریت فناوری و فضای مجازی را ندارند، روزبه روز به مشکلات مردم اضافه می کنند.
کاظمی گفت: 2 سال پاندمی کرونا به خوبی نشان داد، زیرساخت های فناوری اطلاعات کشور، توانایی ساخت هدایت فضای مجازی باوجود حجم زیادی از کاربران را به صورت یکجا ندارد و اپلیکیشن «شاد» نمونه واضحی برای این ادعا است که پس از گذشت مدت زمانی،بیشتر مدارس از دیگر اپ ها برای آموزش از راه دور استفاده کردند. بدانیم که توانایی ضعیفی در این زمینه داریم، بعد شجاعانه به این ضعف اعتراف و تلاش کنیم، زیرساخت های کشور تقویت شوند.
وی گفت: حملات سایبری دلیلی کافی است تا بگوییم برخی مسئولان امر، کفایت کافی در منصب های شان ندارند. باتوجه به اینکه هر 2، 3 روز، یک سایت در کشور ما موردحمله سایبری قرار می گیرد، نشان از نبود کارشناسی و زیرساخت استاندارد در کشور دارد. اگر هر روز آب و برق مردم قطع می شد، رفتار قاطعانه و قهری تری با مسئولان می شد. در حالی که باوجود حملات متعدد سایبری هنوز مسئولان امر سر جای خود هستند.
توان دفاعی در حملات سایبری نداریم
کاظمی گفت: نه تنها دانش کافی نداریم، بلکه توان دفاعی در امنیت سایبری ایران ضعیف است. همچنین، تصمیمات برای مهار این حملات، خود جای سوال دارد، چرا که به طورمعمول در مواجهه با این حملات خود را از دسترس خارج می کنند و به اصطلاح راه های ورودی و خروجی به فضای سایبری کشور را می بندند. مانند این است که خلیج فارس بسته شود و اجازه ورود و خروج کشتی ها داده نشود، این چیزی جز آسیب و ضرر مالی برای کشور ندارد و نمی توان خود را از دسترس خارج کرد.
وی گفت: مهاجرت نخبگان در این زمینه هم مزید بر علت شده است. به عبارت روشن تر، خروج هر کدنویس و فرد باتجربه، آسیب جدی به بدنه و زیرساخت های سایبری کشور می زند و کشور را از افراد نخبه، خالی کرده است. هیچ مدیریتی در فضای مجازی وجود ندارد و نمی توان حرف های بزرگ اما توخالی زد.
لزوم بکارگیری دانش بنیان ها
سجاد عابدی، رئیس مرکز مطالعات امنیت سایبری کشور حملات سایبری را دلیل دیگری برای بومی سازی پلتفرم ها می داند، اما معتقد است دسترسی مردم باید آزاد باشد. وی در گفت وگویی که با صمت داشته است، گفت: تمامی ابزارهایی که به اینترنت متصل می شوند و برمبنای تمامی شبکه های اینترنتی کار می کنند؛ اعم از تبلت، موبایل، لپ تاپ و گوشی همراه در معرض حملات سایبری قرار دارد؛ باتوجه به شرایط ژئوپلتیکی و موقعیت جغرافیایی کشورمان، امکان استفاده از پلتفرم های خارجی در بستری امن کاری دشوار است؛ این موضوع بارها مطرح شده، اما متاسفانه متولیان امر مسئولیت آن را برعهده نمی گیرند؛ به اعتقاد من، شرایط جغرافیایی کشورمان به گونه ای است که باید فضاهای سایبری به ویژه پلتفرم های ارتباطی در یک بستر بومی سازی شده از سوی دانش بنیان ها ایجاد شوند.
عابدی درباره اهدافی که عموما در کشور ما براساس آن حملات سایبری انجام می گیرد، گفت: دسترسی به اطلاعات، ردیابی آن، سرقت داده ها، ایجاد اختلال در سرویس های ارائه شده و تغییر تنظیمات شبکه از اهداف حملات سایبری در کشور است. گفتنی است، به طورمعمول بعد از حمله به یک شبکه کامپیوتری، کارشناسان تلاش می کنند حفره امنیتی موردحمله را شناسایی کنند، اما حمله کننده در حملات بعدی به دنبال رخنه های دیگری می گردد؛ این یعنی حفره های زیادی وجود دارد که همواره هکرها ورود کنند و اطلاعات را بدزدند و مسئله اصلی این است که ما نتوانسته ایم این حفره ها را پر کنیم؛ علاوه بر آن هیچ اصول مکتوبی هم نداریم که براساس آن امنیت سایبری را در کشور تقویت کنیم. نبود این اصول باعث می شود که کشور ضربات سنگینی را در امنیت سایبری متحمل شود.
سخن پایانی
چنانچه خوش بین به راه اندازی اینترنت ملی هم که باشیم، باوجود شواهد و قرائن، دسترسی محدود به اطلاعات خارج از جغرافیای ایران در کنار مشکلات عدیده استفاده از اینترنت در داخل کشور، دلایل قانع کننده ای داشت تا این پروژه از سوی مردم تایید نشود و برخی را مجاب به استفاده از فیلترشکن و وی پی ان کند، چرا که نه تنها زیرساخت کافی برای راه اندازی چنین پروژه بزرگی وجود ندارد، بلکه خلاف قانون بقا در دهکده جهانی است. به اعتقاد برخی کارشناسان، به نظر می رسد تنها راه قطعی دسترسی به اطلاعات فرامرزی این است که سازمان ها و افراد حقیقی و حقوقی که به طورمشخص امکان دسترسی به سرورهای خارجی را دارند، با ایجاد وی پی ان های امن و ارائه راه های جدید ارتباطی روی سرورها، آنها را در اختیار کاربران قرار دهند و از این روش آنها را به جریان اطلاعات آزاد متصل کنند، اما از طرف دیگر، پیاده سازی و اجرای چنین ایده هایی در کوتاه مدت به دلیل گران بودن سخت افزارها و نیازمندی به استقرار سخت افزارهایی نظیر رسیورها در ایران و همین طور نبود دانش فنی عمومی برای نگهداری این سخت افزارها و حتی از سوی متخصصان، باعث می شود که در به ثمر نشستن آن در کوتاه مدت خیلی خوش بین نباشیم. از طرف دیگر، تجربه دسترسی به تلفن های ماهواره ای یا ماهواره ها از کانال های غیررسمی در ایران نشان می دهد، می توان در بلندمدت به آن امیدوار بود.
