یک کارشناس اقتصاد می‌گوید رشد تولید ناخالص داخلی پیش از هر چیز به‌معنای آن است که درآمدها در یک اقتصاد بیشتر شده است. پس افزایش رشد اقتصادی بدون افزایش درآمدهای عمومی معنی نمی‌دهد. عنوان می‌شود در بهار امسال نرخ رشد به حدود ۸ درصد رسیده، اما توضیح نمی‌دهند که رشد ناشی از افزایش واسطه‌گری مالی در شرایط بی‌تحرکی تولید یا فروش نفت که یک بار رخ می‌دهد، به معنی رشد پایدار و ادامه‌دار نیست. بر همین اساس پیش‌بینی وضعیت بورس که کاملا متاثر از جریان تولید است سخت و گاهی با خطا همراه است.

از طرف دیگر افزایش تنش‌ها در خاورمیانه چنان بر ابهامات افزوده که کارشناسی دیگر از هرگونه پیش‌بینی درباره وضعیت بازار سرمایه در نیمه دوم سال، خودداری و در برآورد خود تنها به استفاده از ترکیب «افق نامعلوم» بسنده می‌کند. بازوی پژوهشی مجلس برای آنکه بتواند هر ماه ارزیابی از وضعیت آنچه که «بخش حقیقی اقتصاد» می‌خواند، با استناد به آمارهای شرکت‌های صنعتی و معدنی بورسی اقدام به ارائه شاخص ماهانه تولید، فروش و نرخ این بخش‌ها می‌کند. بنا بر آخرین گزارش این موسسه پژوهشی، در پایان مهر، شاخص تولید و فروش شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش ۲.۲ و ۸.۲ درصدی را تجربه کرده است. همچنین نسبت به ماه قبل شاخص تولید و فروش به‌ترتیب افزایش ۳.۵ و ۳.۱ درصدی داشته‌اند. این مهم در شرایطی رخ می‌دهد که در بخش دیگر گزارش موردبحث، در بررسی شاخص رشته‌فعالیت‌های زیرمجموعه بخش صنعت در مهر سال ۱۴۰۲ نسبت به ماه مشابه سال قبل شاخص تولید و فروش رشته‌فعالیت خودرو و قطعات کاهش ۱.۳۲ و ۳.۴۶ درصدی و نسبت به ماه قبل کاهش ۷.۸ و ۶.۸ درصدی داشته است. همچنین، شاخص تولید و فروش رشته‌فعالیت شیمیایی جز دارو نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش ۹.۲ و ۵.۱۳ درصدی و نسبت به ماه قبل شاخص تولید کاهش ۸.۱ درصدی و شاخص فروش افزایش ۲.۸ درصدی داشته است.همچنین در بررسی‌های صورت‌گرفته تصریح شده در پایان نخستین ماه پاییز سال ۱۴۰۲ نرخ رشد ماهانه نرخ فعالیت‌های صنعتی بورسی رشد مثبت یک درصدی را ثبت کرده و رشد نقطه به نقطه نیز با کاهش ۹ درصدی نسبت به ماه قبل، به ۲۴ درصد رسیده است.

گفتنی است میانگین سالانه شاخص نرخ نیز در مهر سال ۱۴۰۲ روند نزولی یک سال اخیر خود را ادامه داد و با ۳.۱ درصد کاهش نسبت به ماه قبل، میزان ۴.۲۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد.این ارقام در شرایطی منتشر می‌شوند که بنا بر گزارش‌ مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی تنها در بهار امسال ۷.۹ درصد بوده است. هرچند در این گزارش هم تاکید شده که عامل اصلی رشد ناشی از رشد زیربخش «واسطه‌گری مالی» که بیش از ۴۰ درصد محاسبه شده و همچنین نفت بوده است. با این همه نرخ فوق به بحث‌های زیادی درباره انطباق آمارهای کشور با واقعیات جاری دامن زده است.از سوی دیگر، بازار سرمایه باوجود اینکه در ۶ماه نخست پربازده‌ترین بازار کشور با بازدهی ۸.۲ درصدی برای سهام‌داران خود بود، پس از حمله اسرائیل به مردم غزه چنان دچار نوسان شد. این امر تا جایی بود که شاخص بورس اوراق بهادار تهران به کمتر از ۲ میلیون هم رسید، اما در روزهای گذشته به ۲ میلیون و ۵۵ هزار افزایش یافته است. هرچند این امر نشان می‌دهد تاثیر تنش‌های حمله اسرائیل به مردم غزه تا حدودی تخلیه شده، اما همچنان شاخص کل ۷۵ هزار واحد کمتر از نرخی است که در پایان شهریور به آن دست یافت.

افق روشنی وجود ندارد

سید بهاالدین حسینی هاشمی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت درباره وضعیت کلی شرکت‌های بورسی گفت: میزان تولید بخش حقیقی اقتصاد، در مقایسه با رشدی که بازار پول داشته بسیار ناچیز است. این امر به خودی خود به رشد تورم کمک می‌کند. چنانچه تورم را به این معنا در نظر بگیریم که بخش حقیقی یک اقتصاد به اندازه کافی و مدنظر رشد نکرده، اما نقدینگی بیش از میزان رشد تولید، افزایش یافته که به جهش‌های قیمتی منجر می‌شود، این موضوع برای اقتصاد امروز ایران هم صدق می‌کند.

او با اشاره به گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار و بانک مرکزی معتقد است رشد اقتصادی بدون نفت بسیار کمتر از انتظار است و در این باره بیان کرد: در رابطه با فروش و تولید معدن در ایران مسئله به صادرات گره خورده و سهم اصلی را هم در این بخش سنگ‌آهن و انواع کانی‌های فلزی دارند. چنانچه رشدی در این بخش است احتمالا به‌معنای افزایش صادرات کشور است. اما در رابطه با صنعت بیشتر شاخص‌ها تاکید دارند که در صنایع ایران وضعیت نامناسب حاکم شده است.

این فعال بازار سرمایه با اشاره به محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و تورم برای صنعتگران عنوان کرد: امروزه سرمایه‌گذاران صنعتی ایران هم با بحران تامین سرمایه در گردش مواجهند و هم از نظر منابع بانکی دچار تنگنا شده‌اند. از سوی دیگر تنگنای ارزی هم وجود دارد که همگی موانعی را رقم زده‌اند که اجازه رشد بخش صنعت را نمی‌دهد.

حسینی هاشمی با اشاره به کاهش قدرت خرید، تصریح کرد: قیمت‌ها در ایران به‌دلیل افزایش هزینه‌های تولید بالا رفت و چون درآمدهای مردم به اندازه کافی رشد نکرده، تقاضای کل کاهش یافته و این امر به رکود گسترده در صنایع کشور منجر شده استبر همین اساس چشم‌انداز روشن یا مشخصی برای این بخش وجود ندارد.

وی در پاسخ به سوالی درباره روند حرکت شاخص بازار سرمایه در ماه‌های باقیمانده از سال گفت: بورس بخش حساسی به اخبار سیاسی و منطقه‌ای است. شرایط خاورمیانه اکنون باثبات نیست و زمزمه‌های جنگ یا خطر تشدید تنش‌ها وجود ندارد. به این اعتبار من نمی‌توانم افق روشنی برای بورس تا پایان سال ‍۱۴۰۲ یا پایان درگیری‌های غزه پیش‌بینی کنم.

ضرورت تغییر مسیر

در گفت‌وگوی دیگر خبرنگار صمت درباره چشم‌انداز بازار سرمایه تا پایان سال ۱۴۰۲ میثم رادپور، کارشناس اقتصاد کلان گفت: پیشگویی بلد نیستم، اما دانسته‌های تجربی و تجاربی که داشته‌ام نشان می‌دهد اقتصاد ایران و متعاقب آن بازار سرمایه، نیازمند یک تغییر ریل اساسی است. بدون این تغییر ساختاری و اساسی، نمی‌توانیم از تغییر شرایط صحبت کنیم.

وی در تشریح باورش مبنی بر اینکه کشور اکنون در همان مسیر گذشته قرار دارد، تاکید کرد: مسیر گذشته، راهی است که وضعیت فعلی را رقم زده و بدون تغییر در آن نمی‌توان مدعی بود که شرایط را دستخوش تغییر جدی کرده‌ایم. مسیر فعلی کشور همان مسیر خسارت‌بار گذشته است و به همین دلیل نمی‌توان خیلی امیدوار بود که در آینده شرایط تغییر کند و یک آینده روشن برای فعالان اقتصادی ترسیم شود. این تحلیلگر اقتصاد درباره وضعیت شاخص‌های بخش صنعت و معدن کشور عنوان کرد: واقعیت این است که وضعیت شاخص‌های رسمی در ایران در تناقض با یکدیگر قرار دارند. به‌طور مثال گفته می‌شود رشد اقتصادی بالایی در ۳ ماه نخست امسال رخ داده که تقریبا کسی در زندگی جاری آن را مشاهده یا حس نکرده است. هرچند روش‌های آمارگیری و مبانی مختلف تحلیل داده‌ها می‌تواند نتایج متفاوتی را برای یک شاخص به‌وجود بیاورد، اما باید بپذیریم که رشد تولید ناخالص داخلی، پیش از هر چیز به این معناست که تولید بیشتر شده که به‌معنای افزایش درآمد است.

رشد اقتصاد غیرمحسوس!

وی افزود: در یک اقتصاد افزایش تولید ناخالص داخلی، به‌معنای بزرگ شدن کیک اقتصاد و افزایش درآمدها است. هرچند اگر یک نظام توزیع کارآمد وجود داشته باشد، می‌تواند این رشد درآمد را در بخش‌های بزرگی از جامعه تزریق کند، اما بدون آن هم مجموع درآمدها باید افزایش یابد. چگونه ممکن است بخش بزرگی از مردم ایران، به‌ویژه مزدبگیران احساس ‌کنند که قدرت خریدشان نسبت به گذشته کاهش یافته و آمارهای رسمی هم حاکی از این است که ضریب جینی افزایش یافته و همچنین به‌شدت بر تعداد فقرا افزوده شده، اما همزمان تولید بیشتر شود. رادپور اعلام کرد: متاسفانه چون تورم دورقمی بیش از ۵۰ سال است که بر اقتصاد کشور سایه انداخته، توجه و تمرکز بر نرخ تورم است و موضوع رشد اقتصادی در حاشیه قرار گرفته است. همان‌طور که مشاهده می‌شود بیشتر سیاست‌گذاران و مدیران اقتصادی دولت هم بر کاهش نرخ تورم تمرکز کرده‌اند و کمتر به مسئله تولید و نرخ رشد می‌پردازند. حال آنکه اگر تولید نباشد یا رکود بر اقتصاد کشور حاکم باشد، تبعاتی به‌مراتب سخت‌تر از نرخ تورم بالا خواهد داشت.

سخن پایانی

بازار سرمایه از عوامل گوناگونی تاثیر می‌پذیرد که مهم‌ترین این عوامل وضعیت تولید شرکت‌های حاضر در آن و در مجموع وضعیت تولید در بعد کلان‌ است. در شرایط فعلی که تولید متاثر از وضعیت بین‌المللی و مدیریت‌های سلیقه‌ای درگیر چالش‌های اساسی است و نوسانات شدیدی را تجربه می‌کند، پیش‌بینی وضعیت بورس در ماه‌های آینده چندان آسان نیست و باید منتظر ماند تا در شرایطی باثبات‌تر درباره آن سخن گفت.