تولید و چالشهای آن
کاظم بروسمند - کارشناس و فعال معدن
امروزه فعالیت معادن در نقاط مختلف کشور تضمینکننده رونق اقتصادی، ایجاد اشتغال و رشد و توسعه کشور است. در چند سال اخیر، باوجود تحریمهای فلجکنندهای که به کشورمان تحمیل شد و شرایط نامناسب اقتصادی، بخش معدن و صنایع معدنی توانست سهم قابلتوجهی از نیازها و نقدینگی کشور را تامین کند. بنابراین، هرچند این بخش در مقایسه با بخشهای دیگر کشور پیشرفت قابلتوجهی داشته است، اما کمبود در تامین انرژی و زیرساختهای مهم کشور و توسعهنایافتگی مناسب آنها، بزرگترین مانع پیشرفت این صنعت بوده است و در صورت تداوم کمبود و ضعف زیرساخت نرخ تمامشده مواد معدنی افزایش پیدا میکند و در نتیجه تولید کاهش خواهد یافت. یکی از ضروریترین اقداماتی که برای بخش معدن حیاتی است، توسعه و تجهیز شبکه حملونقل (جاده ای ـ ریلی)، برق، گاز، آب و سوخت اشاره کرد که باتوجه به پراکندگی معادن در سراسر کشور، اهمیت آنها در مناطق گوناگون متفاوت است. بههمیندلیل اولویتبندی تامین هریک از زیرساختهای بخش معدن باید باتوجه به منطقه و نیازهای آن برنامهریزی شود. از دیگر ارکان مهم توسعه صنعت معدنکاری توسعه راه و جادههای مواصلاتی بین شهرها و روستاها و مناطق دورافتاده است. معادن بیشتر در مناطق کمتر توسعهیافته به فعالیت مشغول هستند و تداوم فعالیت بسیاری از آنها، از جمله معادن کوچک، به توسعه راهها و جادههای کشور وابسته است. اهمیت این موضوع آنقدر است که در قانون معادن کشور نیز موردتوجه قرار گرفته است و بر این اساس، بخشی از حقوق دولتی معادن باید به توسعه زیرساختها از جمله راههای ارتباطی اختصاص داده شود. متاسفانه تاکنون مبالغ پرداختی بابت حقوق دولتی معادن بهدرستی مدیریت نشده است و در بیشتر مناطق کشور جادههای منتهی به معادن وضعیت مناسبی ندارند. برای رفع این مشکل برخی معادن در ساخت یا احیای جاده همکاری خوبی داشتهاند، اما باید به این نکته هم توجه داشت که برخی معادن کوچک توان لازم برای ساخت راه و جاده را ندارند، اما متاسفانه فشار ارگانهای دولتی بر این معادن بیش از پیش شده است. تداوم این فشارها و ایجاد هزینههای مضاعف برای معدنکاران پیامد خوبی نداشته و ممکن است سبب تعطیلی برخی معادن شود. دیگر نیاز حیاتی معدن و صنایع معدنی تامین پایدار انرژی است. قطعی برق در تابستان و گاز در زمستان و ضعف در شبکههای حملونقل سبب شده است تا باوجود تلاشهای بخش معدن برای دستیابی به تولید مناسب، کشور ما در رقابت با کشورهای پیشرو همچنان عقب بماند. در این مقطع زمانی، توسعه زیرساختهای موردنیاز معادن و صنایع معدنی با مشارکت تمامی نهادها و وزارتخانهها از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که حداقل حدود ۲۰ سال زمان لازم است تا بتوان زیر ساختهای موردنیاز بخش معدن را توسعه داد. از اینرو، استفاده از ظرفیتها و توانمندیهای بخش خصوصی برای اجرای پروژههای زیرساخت میتواند سرعت اجرایی شدن موضوع را افزایش دهد. با مشارکت بخش خصوصی در پروژههای معدنی و تخصیص سهم از تولید برای آنها یا واگذاری صنایع پاییندست بخش معدن به بخش خصوصی میتواند انگیزهای برای مشارکت آنها در توسعه زیرساختهای معدنی ایجاد کند. باتوجه به اهمیت استفاده از تکنولوژی روز دنیا برای کاهش هزینههای تامین و اجرایی شدن زیرساختهای معدن و صنایع معدنی، استفاده از تجربه شرکتهای بینالمللی توصیه میشود. در اینباره میتوان حسب ضرورت در مراحل مطالعات، طراحی و برنامهریز یا اجرای پروژهها از ظرفیت و توانمندی شرکتهای بینالمللی استفاده کرد و با ایجاد تفاهمنامههای صادرات مواد معدنی برای آنها ایجاد انگیزه کرد. در پایان باز هم، باید بر این نکته تاکید کرد که توسعه زیرساختهای موردنیاز بخش معدن نیازمند همکاری تمامی وزارتخانهها، ارگانها، نهادها و تمامی فعالان حوزه معدن است، اما در این میان، وزارت صنعت، معدن و تجارت میتواند راهبری این موضوع را در دست بگیرد و اجرایی شدن پروژهها را ساماندهی کند. اگر میخواهیم تولید برقرار باشد، باید توسعه زیرساختها را جدی بگیریم.