با توجه به وجود انگیزه‌‌‌های کافی برای هر دوطرف، دستیابی به یک توافق متحمل است و حتی رسانه‌های خارجی نیز از احتمال دستیابی به توافق در نیمه نخست سال ۲۰۲۲ میلادی سخن می‌گویند. اکونومیست نیز در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرده این توافق به جای اواخر سال ۲۰۲۱ در اوایل ۲۰۲۲ انجام شود. نرخ ارز همواره تحت‌تاثیر مسائل سیاسی در نوسان است. مدیرکل آژانس در وین بعد از آغاز نشست شورای حکام آژانس در جمع خبرنگاران تاکید کرد؛ مذاکرات با مقام‌های ایرانی سازنده، درست و حرفه‌ای بود. این نظر مثبت، نرخ ارز را با روند کاهشی همراه و بسیاری از کارشناسان را بر ادامه این روند امیدوار کرد. اما گروسی بعد از بازگشت از تهران، سفر خود به تهران را بی نتیجه ارزیابی کرد. این اظهارات منجر به افزایش قیمت ارز شد و دلار تا بالای ۲۹ هزار تومان بالا رفت. با این همه، نرخ ارز در نخستین معاملات روز شنبه در کانال ۲۸ هزار و ۶۰۰ تومان رقم خورد.

سیگنال‌های مثبت برای کاهش نرخ ارز

نخستین سیگنال اظهارات کامالا هریس، معاون جو بایدن درباره بازگشت امریکا به برجام بود.

او در سخنرانی خود اعلام کرد، تمایل واشنگتن برای بازگشت به برجام روشن است. او گفته بود:

« ما به‌دنبال بازگشت مجدد و منتظر مذاکرات هستیم و امیدواریم این مذاکرات پرثمر باشد. در این راستا ما در کنار متحدان‌مان قرار داریم.»

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم با اظهاراتش درباره لغو تحریم‌های ضدایرانی، سیگنال مهم دیگری به بازار ارز ایران داد.

لاوروف گفته بود: «ما در مذاکرات وین درباره توافق برنامه هسته‌ای ایران در ۲۹ نوامبر، خواستار اجرای کامل توافق هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌ها علیه تهران خواهیم شد.»

حالا نوبت به سیگنال سوم و تاریخ از سرگیری مذاکرات وین رسیده است.

پیش‌بینی نرخ دلار بعد از مذاکرات

سیدکمال سیدعلی، معاون اسبق ارزی بانک مرکزی: اگر مذاکرات در ۲ تا ۳ ماه آینده به نتیجه برسد، بازار ارز و تورم روند کاهشی در پیش خواهند گرفت. با برداشتن تحریم‌ها و اجازه فروش نفت، می‌توانیم بیش از ۲ میلیون بشکه نفت بفروشیم. همچنین با برقراری مبادلات بانکی منابع خارج از کشور سریع‌تر برمی‌گردد. مسائل کشتیرانی و سایر موضوعات کشور برطرف می‌شود. حدود ۲۰ درصد بر تجارت ما تأثیر می‌گذارد و قیمت‌ها ارزان‌تر خواهد شد. از سویی، صادرات هم ۲۰ درصد گران‌تر خواهد شد. در حال‌حاضر آسیب هزینه‌های نقل و انتقالات ارزی را می‌دهیم. این کاهش هزینه تأثیر مثبت بر نرخ تمام‌شده کالا خواهد داشت و کالاها ارزان خواهد شد. همچنین چشم‌انداز مثبتی برای اقتصاد ایجاد می‌شود و مردم از این فشار و سختی معیشت خارج می‌شوند. در صورت تحقق این شرایط به سرعت انتظارات تورمی از بازار خارج خواهد شد. در گام نخست افرادی که ارز خریداری کرده‌اند، فروشنده خواهند بود؛ بنابراین عرضه ارز در داخل کشور زیاد شده و از آنجا که کاهش نرخ دلار وابسته به میزان عرضه ارز به بازار است حدود ۲۰ تا ۲۱ هزار تومان رقم قابل پیش‌بینی برای هر دلار خواهد بود.

در ادامه این روند، کاهش نرخ دلار ارزش پول ملی را تقویت خواهد کرد. در حقیقت کاهش نرخ ارز بستگی به روابط بین‌المللی ما با همسایه‌ها، کشورهای منطقه، کشورهای غربی و اروپایی دارد. اگر به لحاظ اقتصادی مشکلی با کشورها نداشته باشیم، شاهد تقویت پول ملی خواهیم بود. در صورتی که توافق با عزت و احترامی شکل بگیرد و روابط بین‌الملل ما ادامه داشته باشد، وضعیت اقتصادی در چارچوب شعارهای دولت جدید محقق و در نهایت هم سختی معیشت کم خواهد شد.

باید مسئولان توجه داشته باشند، همان‌گونه که در زمان افزایش نرخ ارز شاهد گرانی کالاها هستیم، در زمان کاهش نرخ ارز نیز باید شاهد ارزانی کالاها باشیم. اگر منابع ارزی بالا داشته باشیم، تأثیر مثبت بر کاهش نرخ را مشاهده خواهیم کرد. بهتر است نرخ بهینه را ملاک قرار داده و با واردات مواد اولیه تولید داخلی را رونق دهیم. قیمت‌های مناسب همراه با رقابت باید شکل بگیرد.

تغییر جهت بازار ارز

علیرضا شامخی، کارشناس اقتصاد: نشست برجام برای آغاز مذاکرات به زودی می‌شود که می‌تواند نقطه عطفی برای کاهش نرخ ارز در بازار به شمار رود. از سوی دیگر، بازار ارز در روزهای اخیر تحت‌تاثیر عوامل مختلفی بوده و پیش‌بینی‌های متعددی از آینده این بازار ارائه شده است. چند روزی است خیابان فردوسی مملو از جمعیت است و به هر فرد با ارائه کارت ملی ۲۲۰۰ دلار ارائه می‌شود. خیلی‌ها هم هنوز برای سرمایه‌گذاری در این بازار تصمیم نگرفته‌اند و منتظر نتیجه تصمیم‌های سیاسی هستند.

علاوه بر این موارد، ارائه لایحه بودجه ۱۴۰۱ و خبرهایی مبنی بر آزادی دارایی بلوکه‌شده ایران از دیگر شاخص‌های تاثیرگذار بر نرخ ارز در روزهای اخیر به‌شمار می‌رود که البته مسئله برجام و آغاز مذاکرات وین از همه موارد مهم‌تر و تاثیرگذارتر است. به این موارد باید سیاست‌های دولت سیزدهم در حوزه ارز، پیش‌بینی میزان خلق نقدینگی را نیز اضافه کنیم. با نگاه کلان‌تر به بازار ارز این روزها درمی‌یابیم بحث بودجه و خبر آزادسازی ۳ و نیم میلیارد دلار در بازار ارز چندان اثرگذار نبود. شاید این‌ طور برنامه‌ریزی شده بود که با استفاده از این خبر بازار را کنترل شود اما در عمل بازار ارز به این اخبار واکنش مثبت نشان نداد. یکی از سیاست‌های دولت جدید در حوزه ارز، حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی است که البته هنوز درباره آن تصمیم‌گیری نهایی نشده است. حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی فشار بر منابع ارزی دولت را کم می‌کند و دست دولت را برای کنترل بازار باز می‌گذارد. باید دید چه اتفاقی می‌افتد و نتیجه مشخص نیست.

اما موضوع اهمیت اثر مذاکرات وین بر نرخ ارز و به‌ویژه دلار جدای از تمام عوامل یادشده است. در عمل جهت‌گیری اصلی بازار زیر سایه مذاکرات برجام خواهد بود. در نهایت اخبار منتشرشده از این نشست جهت بازار را تعیین می‌کند. هنوز همه منتظر هستند و به نظر می‌رسد فعالان بازار، در ابهام به سر می‌برند اما آنچه بیش از همه مطرح است احتمال کاهش نرخ ارز است. هرچند شروع مذاکرات در چند هفته گذشته هیچ سیگنال مثبت و منفی به بازار ارز نداد و در نهایت امکان ارائه پیش‌بینی قوی را از تحلیلگران و فعالان بازار گرفت. با توجه به موارد یادشده باید دقت کرد که در نهایت دو عامل اصلی نرخ ارز در بازار را تعیین می‌کند؛ یکی عامل میزان نقدینگی موجود در کشور بوده و دیگری میزان ذخیره ارزی است. واقعیت این است که نقدینگی به طرز نگران‌کننده‌ای در حال رشد است و این موضوع، اثر آزادسازی منابع ارزی کشور را نیز محدود می‌کند. از لحاظ تکنیکال نیز نرخ ارز در سقف یک کانال مانده و سایر قیمت‌ها، مماس با آن در نوسان است. از این‌رو ضروری است تا علاوه بر تحلیل قیمتی، به تحلیل زمانی نیز توجه کرد. این روزها که آغاز نشست برجامی است تاریخ مهمی برای جهت‌گیری نرخ دلار به‌شمار می‌رود.

و در نهایت اینکه نرخ ارز تابع دو عامل کلیدی است، مانند هر کالای دیگری. یک عامل، عرضه دلار و دیگری، تقاضای دلار است. عرضه دلار در حال‌حاضر تابع مذاکرات برجام است. از سوی دیگر، تقاضای ارز در ایران در شرایط فعلی به هسته سخت خود رسیده است.

خبرهای موثر بر کاهش نرخ دلار

مهشید داداش‌زاده، کارشناس بازارهای مالی: برای پیش‌بینی نرخ دلار عوامل مهم سیاسی دخیل هستند. هر تغییری در روند مذاکرات، نرخ دلار را دستخوش تغییرات مهمی خواهد کرد. قدرت حفظ نرخ ارز در سطوح پایین‌تر چه به‌عنوان سطح حمایتی و چه به‌عنوان سطح مقاومتی مستلزم بهبود سیاست‌های رونق صادرات با کیفیت و افزایش فروش نفت خواهد بود. همین‌طور در راستای این رویدادها باید تصمیماتی اتخاذ شود که از بروز بیماری هلندی نیز جلوگیری کند تا دوباره باعث رشد تورم نشود. با توجه به خبرهای تاثیرگذار بر بازار ارز، آزادسازی پول‌های بلوکه شده و نگاهی به گذشته در ۱۰ سال اخیر، درمی‌یابیم تحریم‌های بین‌المللی بیشترین تاثیر را بر نرخ ارز و اقتصادکشور داشته است؛ بنابراین رفع این محدودیت‌ها نیز می‌تواند بیشترین تاثیر را بر کاهش نرخ ارز بگذارد. در این سال‌ها، قطع مبادلات مالی و پولی در سطح بین‌الملل عدم‌دسترسی به درآمدهای حاصل از فروش نفت و کاهش بسیار زیاد صادرات نفت و سایر صنایع از عوامل مهم تأثیرگذار بر اقتصاد ایران بوده‌اند.

به علاوه اینکه تحریم‌ها و مشکل نقل و انتقال پول مانع ورود کامل دلارهای حاصل از صادرات کالا به کشور شده که با روند مثبت مذاکرات این منابع ارزی نیز به کشور بازمی‌گردد. درباره حجم مبلغ پول‌های بلوکه شده ایران ابهاماتی وجود دارد اما عمده این مبالغ در کره جنوبی، چین و عراق است. در صورت آزادسازی دلارهای بلوکه شده عرضه پول از سوی بانک مرکزی کاهش یافته، کاهش کسری بودجه و کاهش عرضه اوراق دولتی میسر‌شده و در نهایت با کاهش سرعت رشد تورم و ریزش نرخ دلار رو به رو خواهیم شد.

سخن پایانی

از اردیبهشت‌ ۱۳۹۷ هم‌زمان با خروج امریکا از برجام، شاهد اوج‌گیری نرخ دلار در بازار بودیم و دولت جدید در شعارهای انتخاباتی‌اش چندین برنامه ارائه داده بود. این برنامه‌ها ادامه داشت تا در مهر امسال دولت ابراهیم رئیسی دو تصمیم جدید برای بازار ارز گرفت. ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران خواستار برخورد با دلالان فضای مجازی شد و از سویی وزیر اقتصاد نیز دستور کاهش نرخ ارز را داد. رئیسی علت اصلی نوسان نرخ دلار را حضور دلالان در فضای مجازی دانست و از سویی هم بسیاری از کارشناس‌ها معتقدند، برنامه وزیر اقتصاد نوعی کنترل دستوری بازار است. با این همه، نتیجه پیشبرد مذاکرات و سیاست‌های دولت از قبیل سیاست قیمت‌گذاری‌های دستوری نخستین فاکتورهای تاثیرگذار بر بازار ارز بوده و سریع‌تر در نرخ دلار منعکس می‌شوند. بنابراین توصیه جدی آن است که سرمایه‌گذاران خرد فریب افزایش قیمت‌ها را نخورند و باید منتظر کاهش نرخ ارز بود.