از آموزش تفکیک زباله تا استفاده از کودکان
آموزش مدیریت پسماند از نکات بااهمیتی است که در نگهداشت یک شهر تمیز نقش مهمی دارد.
آموزش مدیریت پسماند از نکات بااهمیتی است که در نگهداشت یک شهر تمیز نقش مهمی دارد. آموزش در راستای مدیریت زباله از مبدأ تا مخازن زباله در کلانشهرها، به دلیل بالا بودن جمعیت تاثیر بسزایی دارد. جمعیت بالا در کلانشهرها منجر به افزایش حجم تولید زباله شده و اگر آموزش در راستای مدیریت زباله وجود نداشته باشد، مدیریت شهری دچار مشکل خواهد شد؛ بنابراین اهمیت آموزش کودکان از سن پایین در راستای تفکیک زباله ها و همچنین مدیریت پسماند از ضرورت هایی است که می تواند شهری سالم تر برای شهروندان ایجاد کند. کودکی زمان مناسبی برای آشنایی با عادت های سالمی مانند بازیافت است و به همین دلیل، آموزش تفکیک پسماند، کاهش تولید زباله و موضوع های دیگر در این حوزه می تواند برای کودکان و نسل آینده بسیار مفید واقع شود. اما در کمال تعجب، شاهد آن هستیم که بعضی از پیمانکاران شهرداری از کودکان برای نظافت معابر شهری و سطل های زباله استفاده می کنند.
صمت در این گزارش به بررسی تاثیر آموزش به موفقیت در تفکیک پسماند و ساخت شهری تمیز و سالم پرداخته است.
گام نخست؛ فرهنگ سازی
تفکیک پسماند و بازیافت، یکی از چند مسیر مهم حفظ محیط زیست است. این مهم می تواند با آموزش به کودکان آغاز شود. سازمان های پسماند شهرداری شهرها و استان های کشور، متولی نخست آموزش تفکیک زباله به شهروندان و به ویژه کودکان هستند. زباله می تواند شکل جامد، مایع یا گاز داشته باشد و هرکدام از این انواع زباله، نیازمند روش های مخصوص به خود برای مدیریت است. مدیریت پسماند شامل تمام انواع زباله از جمله صنعتی و خانگی است. در بعضی موارد، زباله می تواند بر سلامت انسان بسیار تاثیرگذار باشد. آموزش درست مدیریت زباله و همچنین تفکیک آن، می تواند در گام نخست محیط زیست را نجات دهد و در گام بعد از ابتلای شهروندان به برخی از بیماری ها جلوگیری می کند.
در این میان، بسیاری از کشورها فرهنگ سازی عمیقی در اجرای سیستم نظافت شهرها و بازیافت زباله کرده و در نتیجه شهرهایی پاکیزه ای دارند. این روند در برخی از کشورهای آسیایی هم پیشرفت چشمگیری داشته است. ژاپن یکی از کشورهایی است که در حوزه بازیافت زباله قوی عمل می کند. کشوری که سال هاست با فرهنگ سازی برای شهروندانش، موفق به ایجاد یک روند مستمر بهداشت در سطح کلان شده است.
یکی از مهم ترین مواردی که منجر به رشد و توسعه ژاپن در حوزه تفکیک زباله شده، آموزش برای تفکیک از سن پایین است. در واقع دانش آموزان در دوره های آموزشی گوناگون با فراگیری اصول بازیافت و تفکیک زباله، نه تنها اهمیت استفاده از این سیستم را درک می کنند، بلکه با اهمیت حفظ محیط زیست نیز آشنا می شوند.
این مسئله تا حدی برای نظام آموزشی ژاپن حائز اهمیت است که در بخشی از دوره های آموزشی، کودکان در آزمون آشنایی با اصول تفکیک زباله شرکت می کنند. این آزمون با طرح پرسش درباره مراحل تفکیک و اهمیت استفاده از این فرآیند، نقشی مهم در رشد فرهنگ و توسعه شخصیت اجتماعی کودکان ایفا می کند.
اگر در کشور ما، چنین آموزش هایی از سنین پایین و در مدارس داده شود، قطعا شاهد فرهنگ سازی اصولی درباره تفکیک پسماند خواهیم بود.
آموزش گروه های هدف در تفکیک پسماند
معاون امور اجتماعی و فرهنگی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در گفت وگو با صمت اظهار کرد: فرآیند مدیریت بهینه پسماندهای شهری در هر شهر یا حتی روستا، نیازمند آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی از سوی نهادها و سازمان های دولتی، خصوصی و گروه های داوطلب مردمی است.
در همین راستا، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی سازمان مدیریت پسماند با در نظر گرفتن خروجی های دومین طرح جامع مدیریت پسماند شهر تهران و همچنین سند تحول ۴ ساله مدیریت پسماند پایتخت، اقدام به برنامه ریزی کوتاه مدت و میان مدت آموزشی و فرهنگی برای گروه های گوناگون سنی کرده است.
محمد کیخا با اشاره به نتایج آسیب شناسی های مطالعات پیشین، بیان کرد: باید محورهای اصلی آموزشی انتخاب شده با مشکلات موجود همخوانی داشته باشد. به عنوان مثال، با توجه به مشکلات ناشی از تولید شیرابه و انتشار گازهای گلخانه ای، کاهش تولید پسماندهای تر در منزل و محیط های اداری، تجاری و آموزشی توسط شهروندان تهرانی از مهم ترین محورهای آموزشی مدنظر قرارگرفته است. کیخا با بیان اینکه در یک سال گذشته، برنامه های گوناگونی در حوزه آموزش و فرهنگ سازی مدیریت پسماند اجرایی شده، گفت: با این وجود می توان چند اقدام را به عنوان مهم ترین اقدامات انجام شده برشمرد. در یک سال گذشته، مرکز آموزش های تخصصی سازمان مدیریت پسماند فعالیت دوباره خود را آغاز کرده است. همچنین آموزش تفکیک پسماند به دانش آموزان مقاطع گوناگون مدارس تهران در محل مرکز آموزش سازمان انجام شده است. وی در ادامه افزود: در اقدامی دیگر، اعزام مدرس برای آموزش مدیریت پسماند گروه های مخاطب در محل کار نیز اجرایی شد. همچنین تولید و انتشار محتوای آموزشی و فرهنگی مانند موشن های آموزشی، کتابچه و پوستر و... برای آموزش گروه های مخاطب به ویژه کودکان و دانش آموزان طی این دوره انجام شده است. کیخا درباره اثربخشی فعالیت ها برگروه هدف کودکان و دانش آموزان توضیح داد: هرچند آموزش گروه های مخاطب گوناگون شهروندی، همواره به عنوان یکی از اهداف و برنامه های اصلی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در ۲ دهه گذشته مطرح بوده، اما با توجه تجربیات بومی و بین المللی در حوزه آموزش محیط زیست و پسماند، تمرکز بر کودکان و دانش آموزان، به عنوان نسل آینده از اثربخشی بالاتری برخوردار خواهد بود. کیخا در بخش پایانی سخنان خود اعلام کرد: علاوه بر این موارد، سازمان مدیریت پسماند با در اختیار گذاشتن تجهیزات گوناگونی همچون مخازن تفکیک پلاستیکی و کارتن پلاست، پوسترها و بروشورهای آموزشی و ارسال گروه نمایش، گروه سرود و آموزشگران، نسبت به همکاری با مدارس برای پیاده سازی فرآیند تفکیک پسماندها در مبدأ اقدام کرده است.
ایجاد غرفه های تفکیک از مبدأ
معاون امور مناطق سازمان مدیریت پسماند در گفت وگو با صمت اظهار کرد: تفکیک پسماند از مبدأ، یکی از مقوله های مهم زیست محیطی و اقتصادی به شمار می رود و برای آنکه این مهم تحقق یابد، مشارکت شهروندان و همچنین آموزش تفکیک درست پسماند از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ بنابراین باید به این موضوع به عنوان یک مسئولیت اجتماعی نگریست. شادی مالکی گفت: هر شهر و منطقه ای باید از ابزار مناسب و شرایط فرهنگی و اجتماعی خود برای امر آموزش کاهش میزان زباله و همکاری در برنامه های تفکیک از مبدأ و بازیافت برای رسیدن به هدف استفاده کند. وی ادامه داد: آموزش چهره به چهره، استفاده از ظرفیت رسانه های جمعی و عصر حاضر بهره بردن از فضای مجازی، از روش های اصولی در بحث تفکیک از مبدأ و مدیریت پسماند است. مالکی گفت: فعالیت غرفه های تفکیک از مبدأ و جمع آوری پسماندهای خشک خانگی و ادارات، کمک بزرگی به مدیریت پسماند کرده و بیشتر شهروندان زباله های خشک خود را به این غرفه ها تحویل می دهند. معاون امور مناطق سازمان مدیریت پسماند گفت: ۴۰ دستگاه دریافت خودکار پسماند در پایتخت، پسماندهای خشک شهروندان را به طور کاملا هوشمند دریافت و معادل ریالی آن را به شهروندان پرداخت می کنند. وی با اشاره به اینکه دستگاه دریافت خودکار پسماند خشک به طور کاملا هوشمند طراحی شده که با پردازش تصویر، انواع پسماند را شناسایی می کند، افزود: این دستگاه بطری های خالی و استفاده شده (بطری های آب و سایر نوشابه ها از جنس پلاستیکی و آلومینیومی) را دریافت کرده و در مقابل، رسیدی برای دریافت پول یا اوراق بهادار دیگر به کاربر ارائه می دهد.
بکارگیری کودکان زیر۱۸سال، جرم است
با اینکه طبق قانون هرگونه بهره کشی اقتصادی از کودکان زیر ۱۸ سال، ممنوع است، اما برخی از پیمانکاران شهرداری برای صرفه جویی در هزینه ها برای جمع آوری زباله از کودکان استفاده می کنند. احسان یعقوبی به عنوان جامعه شناس در گفت و گو با صمت اظهار کرد: زباله گردی ا جزو آسیب هایی به شمار می رود که کودکان را نیز درگیر خود کرده، به طوری که اگر یک روز برای بررسی این موضوع در شهر وقت بگذاریم، شاهد خواهیم بود که نوجوانان و کودکانی، بعضا تا کمر در سطل های زباله خم شده اند و این موضوع در کشوری که براساس قوانین اسلام اداره می شود و همواره تاکیدش بر محرومیت زدایی و کاهش فاصله طبقاتی است، زیبنده نیست. این جامعه شناس گفت: طبق آمار در حال حاضر حدود ۱۵ هزار زباله گرد در تهران داریم که نیمی از آنها کودک هستند. این در حالی است که طبق قوانین متعدد و به ویژه قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، هرگونه بهره کشی اقتصادی از کودکان زیر ۱۸ سال، ممنوع بوده و مجازات های مختلف و بعضا سنگینی در انتظار متخلفان خواهد بود و در قانون دیگری آمده که هرگونه سوءاستفاده از کودکان زیر ۱۸ سال در بحث اقتصادی مجازات حبس درجه ۶ دارد. یعقوبی ادامه داد: حال نکته اینجاست که با وجود قوانین متعدد در زمینه حمایت از حقوق کودکان، چرا هر روز شاهد زباله گردی کودکان در شهر هستیم؟ آمار ۱۵ هزار زباله گرد در تهران که نیمی از آنها کودکان هستند، نشان از بی توجهی مسئولان به قانون به ویژه قانون مدیریت پسماند و البته بازدارنده نبودن مجازات های در نظر گرفته شده برای متخلفان است. به عنوان مثال، با اینکه در قانون مصوب مجلس در حوزه مدیریت پسماند آمده که تفکیک زباله ها باید از مبدأ انجام شود، اما مسئولان شهری و سازمان محیط زیست توجه ویژه ای به آن نمی کنند. این در حالی است که همین اقدام ساده و ابتدایی که سال ها در رسانه ها نیز مطرح می شود، می تواند در کاهش بحث زباله گردی موثر واقع شود. این جامعه شناس، کودکان زباله گرد را از آسیب های اجتماعی جدی در جامعه دانست و گفت: این آسیب برای تمام جامعه قابل رویت است و همه مردم به ویژه کسانی که در تهران و مراکز استان ها زندگی می کنند، آن را به صورت روزمره مشاهده می کنند. وی با ابراز تاسف از این موضوع که آمار و اطلاع دقیقی از تعداد کودکان زباله گرد در کشور وجود ندارد، اظهار کرد: خلأ بانک اطلاعاتی از مشخصات هویتی و موقعیت قرارگرفتن کودکان زباله گرد در سطح کشور، برنامه ریزی برای حمایت از آنها را دچار مشکل می کند. یعقوبی به مواد ۳۴ و ۳۷ آیین نامه اجرایی قانون حمایت از اطفال و کودکان اشاره و عنوان کرد: این ۲ ماده شهرداری ها را مکلف کرد بر پیمانکاران تفکیک زباله نظارت کنند، اما این کار به درستی انجام نمی شود. از سوی دیگر، سکوت قانون درباره کودکان زباله گرد اتباع، باعث شده این کودکان تبدیل به نیروی کار ارزان، پرکار و فاقد قدرت چانه زنی شوند. گفتنی است با توجه به آنچه در راستای تفکیک زباله ها مطرح شده، شاهد آن هستیم که این آموزش ها بی تاثیر بوده و همچنان در مخازن زباله، شیرابه های بسیاری مشاهد می شود که ناشی از تفکیک نادرست زباله های تر و خشک است.
سخن پایانی
تفکیک زباله از مبدأ، یکی از موثرترین شیوه ها برای مدیریت پسماند است. آموزش درست به کودکان و دانش آموزان و در کل شهروندان می تواند نقش مهمی در این امر داشته باشد. زباله منشأ آلودگی های بسیاری است و اگر دانش کافی در راستای تفکیک انجام شود، تاثیر آن بر داشتن محیط زیستی سالم، بسیار واضح است. یکی از موضوع های موردبحث، فرهنگ سازی در حوزه تفکیک پسماند است. این فرآیند در نتیجه آموزش درست محقق می شود و اگر آموزش های لازم انجام شود، قطعا فرهنگ سازی درستی هم از پس آن انجام خواهد شد. در این میان، با وجود اینکه طبق قانون، بکارگیری کودکان زیر ۱۸ سال جرم است، برخی پیمانکاران شهرداری، از همین کودکان برای زباله گردی استفاده می کنند.
