فوت کوزه‌گری-در ساخت‌وساز
در بررسی جزییات لایحه برنامه هفتم توسعه، وزارت راه و شهرسازی موظف شده است تا پایان برنامه، حداقل ۱۵ درصد از برنامه‌های تامین مسکن را با استفاده از فناوری‌های نوین و صنعتی‌سازی با اولویت احداث شهرک‌های مسکونی، انبوه‌سازی و توسعه شهرهای جدید عملیاتی کند.
در نشست علنی ۲۳ مهر مجلس شورای اسلامی، ادامه رسیدگی به جزییات لایحه برنامه هفتم توسعه در دستور کار مجلس قرار گرفت و نمایندگان با بند (الف) ماده ۵۵ موافقت کردند و بند (ب) برای بررسی بیشتر به کمیسیون تلفیق ارجاع و بند (پ) هم حذف شد.
در ماده ۵۵ لایحه برنامه هفتم آمده است: به‌منظور بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌های ساخت‌وساز مسکن، اقدامات مهمی انجام شود. در بند الف این لایحه آمده که وزارت راه و شهرسازی موظف بوده است تا پایان برنامه، حداقل ۱۵درصد از برنامه‌های تامین مسکن را با استفاده از فناوری‌های نوین و صنعتی‌سازی و هوشمندسازی سازگار با اقلیم و بافت کشور با اولویت احداث شهرک‌های مسکونی، انبوه‌سازی و توسعه شهرهای جدید عملیاتی کند. در این‌باره، داود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه در تشریح بند (الف) تاکید دارد که در بند مذکور هدف‌گذاری با حداقل ۱۵درصد تامین مسکن با استفاده از فناوری‌های نوین و صنعتی‌سازی به روش‌های نوین انجام می‌گیرد. این موضوع باعث می‌شود که صنعتی‌سازی ساختمان توسعه پیدا کند و سرعت ساخت مسکن و کیفیت ساختمان افزایش یابد. صمت در این گزارش تکالیف وزارت راه و شهرسازی را در راستای برنامه هفتم توسعه از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
صنعتی‌سازی نیاز ساخت‌وساز است
صنعتی‌سازی یعنی اینکه ساخت‌وساز طی فرآیندی موجب افزایش کیفیت، کاهش زمان ساخت، افزایش بهره‌وری از منابع انسانی، تجهیزات، تکنولوژی و تسهیلات شویم. در سال‌های اخیر بحث صنعتی‌سازی ساختمان به‌مرور گسترش یافته و امروز به بحث غالب در اغلب رسانه‌های تخصصی و حتی در رسانه‌های عمومی تبدیل شده است. با این حال، به‌نظر می‌رسد که باوجود حجم زیاد گفته‌ها و نوشته‌ها، شاهد بحث‌های تخصصی و راهگشا نیستیم. صنعتی‌سازی با صفت‌های عام و مبالغه‌آمیز موردتحسین قرار می‌گیرد. سرعت فوق‌العاده، کیفیت برتر و نرخ تمام‌شده کمتر، به ساخت صنعتی نسبت داده می‌شود، اما پروژه‌هایی که درحال‌حاضر به سرانجام رسیده‌اند، کمتر در معرض نقد و بحث قرار می‌گیرند. باید اذعان داشت صنعتی‌سازی نیاز ساخت‌وساز است و صنعت ساختمان نیازمند سازمان‌های کارآمدتر، فرآیندهای موثرتر و روش‌های خلاقانه‌تری برای ساخت است. این نیاز که به‌واسطه جهانی‌سازی، ایجاد بازار رقابتی و دستاوردهای فناورانه قرن حاضر ایجاد شده، در سایه پیشرفت‌های رایانه‌ای و صنعتی‌سازی ساختمان موردتوجه قرار گرفته است. مسائل همیشگی صنعت ساختمان از جمله کیفیت اجرا، کمبود کارگر متخصص، راندمان اجرا و ایمنی کارگران، با صنعتی‌سازی ساختمان بهبود می‌یابند، اما سوال اساسی اینجا است که صنعتی‌سازی پروژه‌های ساختمانی تا چه سطحی ممکن یا مقرون به صرفه است؟ امروزه جهان در حال تجربه انقلاب صنعتی چهارم است. در این دوره، بخش بزرگی از صنایع به‌سمت اتوماسیون و فناوری رباتیک سوق یافته‌اند. به این صورت، تولید انبوه با راندمان بالا و کیفیت عالی ضمن کم کردن هزینه‌های تولید، بازاری بسیار رقابتی برای صنایع مختلف ایجاد کرده است. از جمله مزایای این نوع تولید، می‌توان به کنترل کامل بر فرآیند تولید محصولات و کاهش حوادث هنگام کار اشاره کرد. اگرچه صنعت ساختمان همواره در پذیرش این‌گونه فناوری‌ها از سایر صنایع عقب بوده، اما ناگزیر است که سرانجام پابه‌پای دیگر صنایع، به انقلاب صنعتی چهارم ملحق شود.
صنعتی‌سازی در ساخت باید اوج بگیرد
عطا الله آیت‌اللهی، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: به‌نظر می‌رسد که طرح مجلس برای تامین ۱۵درصد از برنامه‌های ساخت‌وساز با استفاده از فناوری‌های نوین، صنعتی‌سازی و هوشمندسازی سازگار با اقلیم کافی نیست و این اعداد نمی‌تواند کمکی به توسعه تامین مسکن کند، چراکه در همین زمان فعلی نیز صنعتی‌سازی در ساخت‌وساز حول محور ۱۵درصد می‌چرخد. اکنون بسیاری از سازنده‌های حرفه‌ای و خوشنام، در حال گسترش صنعتی‌سازی در ساخت مسکن هستند.
وی افزود: از این‌رو بقیه سازنده‌ها هم باید از این افراد و شرکت‌های حرفه‌ای سرمشق بگیرند و برای سرعت‌بخشی و بهینه‌تر کردن ساخت‌وساز، صنعتی‌سازی را در دستور کار خود قرار دهند.
این کارشناس بازار مسکن در ادامه افزود: اکنون در کشورهای پیشرفته شاهد هستیم که ساختمان‌های بلندمرتبه و آسمانخراش‌ها در مدت‌زمان بسیار کمتری در مقایسه با کشور ما ساخته می‌شوند. این موضوع در کشور ما نیز باتوجه به کمبود عرضه مسکن باید انجام گیرد و صنعتی‌سازی باید روزبه‌روز رشد داشته باشد و تولید مسکن اوج بگیرد.
ضرورت همکاری‌های همه‌جانبه
آیت‌اللهی خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که در صنعتی‌سازی ساخت‌وساز در کشورمان وجود دارد، نبود تکنولوژی است و این موضوع باید بومی‌سازی شود، زیرا تحریم‌های غرب اجازه نمی‌دهد تجهیزات به‌روز به‌سرعت وارد کشور و در بدنه ساخت‌وساز نهادینه شود. برای مثال، در سال‌های گذشته تمام تجهیزات مرتبط با تصفیه‌خانه آب و فاضلاب از خارج کشور وارد می‌شد، اما اکنون شاهد هستیم که بسیاری از این تجهیزات بومی‌سازی شده‌اند و مشکلی از این بابت نداریم، بنابراین این اتفاق در صنعت ساختمان هم باید تکرار شود.
وی بیان کرد: چنین اتفاق‌های مثبتی تنها در صورتی رخ می‌دهند که برای صنعتی‌سازی ساختمان برنامه‌ریزی‌های مدونی تنظیم شود و همه نهادهای مختلف به‌صورت همه‌جانبه با هم همکاری داشته باشند، در غیر این صورت اتفاق خاصی در صنعت ساخت‌وساز کشور رخ نمی‌دهد.
وی در خاتمه گفت: مسکن به‌عنوان یک نیاز اساسی در هر جامعه‌ای شناخته می‌شود و این موضوع که بازار مسکن روزبه‌روز از دسترس اقشار مختلف خارج می‌شود، در شأن کشور ما نیست و باید هرچه سریع‌تر فکری به حال این بازار پرتلاطم شود. متاسفانه در دولت گذشته به موضوع مسکن توجهی نشد و همین اتفاق باعث شد که چندین نوبت نرخ ملک جهش بسیار زیادی را تجربه کند، اما دولت سیزدهم از همان ابتدای فعالیت خود نشان داد که موضوع مسکن یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌هایش است؛ از این‌رو امیدواریم که با رشد صنعتی‌سازی و افزایش تولید مسکن، چالش‌های این حوزه روزبه‌روز کمتر شود و مسکن مناسب در دسترس همه شهروندان قرار گیرد.
افزایش سرعت ساخت مسکن با صنعتی‌سازی
اکبر رحمتی، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: صنعتی‌سازی در بخش ساخت‌وساز در کشور نیازمند حمایت و مشوق‌های دولت است. اجرای طرح نهضت ملی مسکن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های دولت سیزدهم، با هدف صنعتی‌سازی، در حال پیشرفت است. در این راستا، مشارکت فکری بخش خصوصی و دولت برای یافتن راهکارهای مناسب در راستای بهبود صنعت ساخت‌وساز امری ضروری است و باید یک نقشه راهبردی برای بخش مسکن تدوین شود.
وی در ادامه بیان کرد: افزایش سرمایه‌گذاری، شرط اولیه برای بهبود شرایط مسکن است. اصلاح برخی قوانین و آیین‌نامه‌ها، ورود قوی بخش خصوصی به حوزه اجرایی و صنعتی‌سازی به‌منظور بهبود صنعت ساخت‌وساز، از جمله راهکارهای دیگر برای بهبود وضعیت مسکن در کشور است. افزایش سرعت، شاخص اصلی در صنعتی‌سازی است. به‌عنوان‌مثال، یک پروژه که در شرایط عادی ۳ سال به‌طول می‌انجامد، با استفاده از فناوری‌های نوین و صنعتی‌سازی در این فرآیند، در یک سال به پایان می‌رسد.
مولفه دوم، تمرکز بر کیفیت ساخت و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی در شهرها، به‌ویژه در کلانشهرها است. در این رویکرد، بخش قابل‌توجهی از مواد استفاده‌شده در ساخت‌وساز، تجدیدپذیر و در آینده قابل‌بازیابی است. با این حال، متاسفانه آمارها نشان می‌دهد که توسعه‌دهندگان و سازندگان در عمل به‌سمت صنعتی‌سازی حرکت نمی‌کنند. ویژگی سوم صنعتی‌سازی مسکن، کاهش هزینه‌های ساخت است. صنعتی‌سازی در حوزه ساخت‌وساز، علاوه بر کاهش هزینه تولید، مصرف انرژی را به‌حداقل می‌رساند که بسیار مهم است.
از صنعتی‌سازی حمایت شود
رحمتی با بیان اینکه رویکرد صنعتی‌سازی در کشور باید با حمایت‌ها و مشوق‌های دولتی همراه باشد به صمت گفت: برای ترویج صنعتی‌سازی در حوزه ساخت‌وساز، تمامی دستگاه‌های اجرایی باید با توسعه‌دهندگان و سازندگان همکاری کنند و تعامل داشته باشند. فرهنگ‌سازی، برگزاری رویدادهای تخصصی و نمایشگاه‌های دوره‌ای در زمینه فناوری‌های صنعت ساخت‌وساز با هدف هدایت سازندگان به‌سمت صنعتی‌سازی بسیار حائزاهمیت است. برگزاری نشست‌های تخصصی و ارتباط نزدیک تصمیم‌گیران و سازندگان در نمایشگاه‌ها و رویدادهای تخصصی، می‌تواند به حل برخی مشکلات این بخش کمک کند.
این کارشناس افزود: صنعتی‌سازی در بخش ساخت‌وساز به‌معنای اعمال فرآیندها و تکنولوژی‌های صنعتی در فرآیندهای ساخت‌وساز است. این رویکرد به‌منظور افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت و بهبود زمان‌بندی پروژه‌های ساختمانی اتخاذ می‌شود. با صنعتی‌سازی، فرآیندهای ساخت‌وساز به‌شکل مکانیزه و اتوماتیک انجام می‌شوند، از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند رباتیک، اتوماسیون و سیستم‌های هوشمند برای اجرای فعالیت‌ها استفاده می‌شود.
وی تصریح کرد: صنعتی‌سازی در بخش ساخت‌وساز به مزایایی همچون افزایش سرعت اجرا، حذف خطاها و کاهش ضایعات، بهبود کیفیت ساخت، استانداردسازی فرآیندها، کاهش مصرف انرژی و منابع‌طبیعی، افزایش ایمنی کارکنان و بهبود شرایط کار می‌انجامد. همچنین، امکان تولید به مقیاس بزرگ، استفاده بهینه از منابع و ایجاد نوآوری‌های فنی و فناورانه فراهم می‌شود.
رحمتی در پایان گفت: برای پیاده‌سازی صنعتی‌سازی در بخش ساخت‌وساز، نیاز به همکاری بین بخش خصوصی، دولت و سایر نهادها وجود دارد. دولت می‌تواند از طریق ارائه تسهیلات مالی، تشویق سرمایه‌گذاری، تدوین سیاست‌ها و قوانین مرتبط، ترویج تحقیق و توسعه و ایجاد زمینه‌های دسترسی به تکنولوژی‌های نوین، به صنعتی‌سازی در این بخش کمک کند. همچنین، بخش خصوصی نیز می‌تواند با سرمایه‌گذاری، ارتقای تکنولوژی‌ها، آموزش و توسعه نیروی انسانی و همکاری با دولت، در فرآیند صنعتی‌سازی ساخت‌وساز سهیم باشد.
سخن پایانی
در سال‌های اخیر، طرح صنعتی‌سازی ساختمان‌ها در کشور مطرح شد و موردبحث قرار گرفت. همان‌طور که از نام این طرح مشخص است، از تجهیزات و ابزارآلات مدرن و صنعتی به‌جای شیوه‌های سنتی در ساخت مسکن استفاده می‌کند. مهم‌ترین دلیلی هم که تاکنون از این طرح در کشور استفاده نشده، همین عدم‌دسترسی به تجهیزات و ابزارآلات موردنیاز آن است. صنعتی‌سازی در ساخت‌وساز به افزایش بهره‌وری ساختمان‌ها کمک می‌کند و همزمان ساخت را به‌میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. ساخت انبوه مسکن به روش صنعتی‌سازی شیوه‌ای است که تا حد زیادی می‌تواند به بهبود وضعیت مسکن و ساختمان در کشور کمک کند. در سال‌های اخیر، به‌دلیل تورم بالای موجود در کشور، نرخ زمین و مصالح ساختمانی به‌میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. این موارد موجب افزایش نرخ تمام‌شده مسکن و ناتوانی بسیاری از مردم در خرید خانه شده است؛ البته در کنار اینها، برنامه‌ریزی دقیقی هم برای ساخت گسترده مسکن موردنیاز در چند سال قبل وجود نداشته است. به‌همین‌خاطر، میزان تقاضا از مسکن تولیدی بیشتر شده است. باتوجه به شرایط موجود، دولت جدید برنامه ساخت ۴ میلیون مسکن را طی ۴ سال فعالیت خود ارائه داده و به‌اجرا درآورده است. باتوجه به اینکه ساخت این تعداد واحد با استفاده از روش‌های قدیمی و سنتی زمانبر است، دولت و وزارت راه و شهرسازی قصد دارند از روش‌های صنعتی‌سازی برای تکمیل این پروژه‌ها استفاده کنند. راه‌اندازی و اجرای عملی این روش‌ها در کشور، می‌تواند برای پروژه‌های بعدی و ساخت انبوه مسکن در آینده هم بسیار مفید باشد. در ادامه، توضیحات کاملی در رابطه با روش صنعتی‌سازی مسکن و جزییات آن ارائه خواهیم داد.
