لزوم تمرکز بر اجرای طرح جامع حمل‌ونقل
علی ضیایی - کارشناس حمل‌ونقل
حمل‌ونقل یا ترابری در ایران از نظر کانال حمل‌ونقل به 3 دسته حمل‌ونقل زمینی، حمل‌ونقل هوایی و حمل‌ونقل دریایی تقسیم می‌شود. حمل‌ونقل زمینی خود به 2 نوع حمل‌ونقل جاده‌ای و حمل‌ونقل ریلی یا راه‌آهن تقسیم می‌شود. برای توسعه این بخش راهی جز برنامه‌ریزی دقیق و نظام‌مند در حوزه ترابری نداریم. برهمین‌اساس نیز، بسیاری بر اجرای کامل طرح جامع حمل‌ونقل تاکید دارند. طرح جامع حمل‌ونقل کشور، در راستای طراحی سیستمی بهینه و فراگیر از حمل‌ونقل و برای تامین جابه‌جایی اقتصادی و ایمن کالا و مسافر، در راستای سیاست‌های پویا و انعطاف‌پذیر توسعه اقتصادی ـ اجتماعی جمهوری اسلامی ایران تعریف شد، چراکه در حوزه حمل‌ونقل باید یک سند بالادستی وجود داشته باشد تا به آن استناد و اولویت‌های حمل‌ونقلی از آن استخراج شود. طرح جامع حمل‌ونقل نیز برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌صورت همسان و هماهنگی کلان بین بخش‌های مختلف حمل‌ونقل تهیه شده بود. هدف از این طرح تهیه، برنامه‌ای مشتمل بر مجموعه گزارش‌ها و مطالعات بوده که راهنمای خط مشی کلی هدایت سیستم حمل‌ونقل کشور باشد. این برنامه، باتوجه به سیاست‌ها، معیارها، ضرورت‌ها و اولویت‌ها، نحوه تخصیص منابع
را تعیین می‌کند. این طرح به‌منظور دستیابی به سیستم بهینه حمل‌ونقل، براساس بهبود وضع موجود و ارائه اولویت‌های سرمایه‌گذاری در زیربناهای حمل‌ونقل در افق ۲۰ساله جهت تامین جابه‌جایی اقتصادی و ایمن کالا و مسافر در راستای سیاست‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور طراحی شده است. افق این برنامه، بهینه‌سازی ظرفیت‌های حمل‌ونقل کشور و ایجاد توازن بین مدهای حمل‌ونقل است. این برنامه تلاش دارد همه نقاط کشور را متناسب با نیازهایش در نظر بگیرد تا توازن منطقه‌ای و توازن ملی با مدهای مختلف حمل‌ونقل ایجاد شود که در این صورت، اولویت‌های اجرای پروژه‌ها مشخص و از بی‌برنامگی در تدوین و اجرای پروژه‌ها جلوگیری می‌شود. در اصل طرح جامع حمل‌ونقل طرحی است که پروژه‌های عمرانی کشور را طبقه‌بندی می‌کند و دستگاه‌های تصمیم‌گیر و اجرایی را ملزم به بودجه‌ریزی همراه با برنامه‌ریزی می‌کند. بسیاری از پروژه‌های عمرانی در کشور غیربهینه هستند و در مقطعی با بودجه‌گیری آغاز به فعالیت کرده و در نهایت هیچ کاری جز هدرروی بودجه انجام نشده است. در این صورت نه‌تنها با توسعه طرح‌های عمرانی مواجه نیستیم، بلکه اختصاص اعتبار و اجرای طرح‌های یادشده نیز در
بلندمدت سودی برای اقتصاد نخواهد داشت. متاسفانه چنین موضوعاتی در بحث فرودگاهی، راه‌آهن، کشتیرانی و توسعه بنادر نیز دیده می‌شود. از سوی دیگر، حمل‌ونقل و ترانزیت یکی از اشتغالزاترین فعالیت‌های اقتصادی است که به اجرایی شدن پروژه‌های مختلف کمک کرده و هم‌اکنون میلیون‌ها نفر از این طریق درآمدزایی می‌کنند. عدم‌استفاده از این فرصت بزرگ که به‌واسطه موقعیت خاص جغرافیایی برای ما مهیا شده، موجب از دست رفتن فرصت‌های مناسب توسعه اقتصادی، روابط بین‌المللی و شکل هزاران شغل مناسب می‌شود. این در حالی است که در سال‌های اخیر، اقداماتی برای اجرایی کردن پروژه‌های عمرانی در کشور انجام گرفته، اما به‌غیر از چند تجربه موفق، آن‌طور که بایدوشاید در این زمینه موفقیت حاصل نشده است، چراکه این اقدامات هزینه‌های زیادی برای دولت به‌همراه دارد و می‌طلبد که بخش خصوصی با مشوق‌هایی که در اختیارش گذاشته می‌شود در این زمینه ورود کند. با این‌همه نباید فراموش کرد که حمل‌ونقل کلید توسعه یک کشور است. در این بین، توسعه ارتباطات در پیشبرد فعالیت‌های حمل نقل موجب شده است تا امروزه حمل‌ونقل نقش مهمی در اقتصاد و بازرگانی کشورها داشته باشد. بنابراین، اجرای
طرح جامع حمل‌ونقل یکی از ملزومات صنعت لجستیک کشور به‌شمار می‌رود. برای درک بهتر موضوع می‌توان به اختصاص اعتبار و تحقق اهداف در اجرای پروژه‌های عمرانی در این بخش اشاره کرد.
در کشور ما در سال حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار میلیارد تومان بودجه توسعه، عمرانی و زیرساختی مصوب و اختصاص می‌یابد اما بخش زیادی از این اعتبار در پروژه‌هایی هزینه می‌شود که متاسفانه آورده اقتصادی قابل‌توجهی برای کشور به‌همراه ندارد. برای مثال، در حال حاضر بالغ بر ۳۸پروژه ریلی در حال احداث در خط جدید داریم. این تعداد جدا از ۱۲۰ پروژه ریلی کشور است. براساس شواهد بودجه‌ریزی و اختصاص قطره‌چکانی بودجه به این پروژه‌ها، حاکی از آن است که اجرای چنین طرح‌هایی نیازمند چند دهه سرمایه‌گذاری است. از این‌رو با طولانی شدن این پروژه‌ها، هزینه‌های نگهداری اجرای طرح‌های یادشده از هزینه‌های احداث بیشتر می‌شود و حتی در بسیاری از موارد باید به‌اندازه بودجه احداث یک پروژه، برای نگهداری هزینه کرد تا این طرح‌ها بروزرسانی شوند. بنابراین، ضرورت دارد تا با متمرکز شدن بودجه بر چند پروژه عمرانی از هدررفت سرمایه‌های ملی جلوگیری شود. بنابراین، برنامه‌ریزی برای پروژه‌های عمرانی در قالب طرح جامع حمل‌ونقل از ضروریات است. با این نگاه در گام نخست، تصویب و اجرای این طرح باید در اولویت قرار گیرد.
