۱۰ درصد به نفع مصرف‌کننده
طی چند روز گذشته کاهش نرخ محصولات لبنی یکی از موضوعات مورد توجه بود. براساس آنچه در رسانه‌ها منتشر شد، با درخواست دولت و موافقت تولیدکنندگان محصولات لبنی، برخی اقلام پرمصرف در این بخش از شنبه، ۱۷ مهر باید با کاهش ۱۰ درصدی نرخ به بازار مصرف عرضه می‌شد.
اما این پرسش شاید برای بسیاری از مصرف‌کنندگان ایجاد شده باشد که با توجه به افزایش هر روزه قیمت‌ها در حوزه‌های مختلف، چرا باید نرخ این اقلام لبنی کاهش یابد؟ به علاوه چرا این کاهش نرخ فقط برای برخی اقلام اجرایی شد؟ همچنین این کاهش قیمت، چه تاثیری بر بازار مصرف و بهبود معیشت مردم خواهد داشت؟ این پرسش‌ها و پرسش‌هایی از این دست، صمت را بر آن داشت تا موضوع کاهش نرخ اقلام محصولات لبنی در بازار را در گفت‌وگو با کارشناسان و دستاندرکاران امر بررسی کند.
شرح این گزارش را در ادامه بخوانید:
این راه‌حل، موقتی است
سیدمحمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی انجمن صنایع فرآوردههای لبنی کشور درباره کاهش نرخ برخی اقلام فرآوردههای لبنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: با توجه به درخواست وزارت جهاد کشاورزی مبنی‌بر کاهش نرخ محصولات لبنی برای بهبود وضعیت معیشت مردم در مصرف این فرآورده‌ها و با توجه به گفت‌وگوهای انجام‌شده تصمیم بر این شد که با همکاری دامداران، تولیدکنندگان و فروشندگان این محصولات، بخشی از سود درنظر گرفته شده برای این محصولات کاهش یابد تا نرخ مصرف‌کننده این محصولات کمتر شود.
وی درباره میزان کاهش نرخ این محصولات در بازار نیز گفت: ابتدا قرار بود میزان کاهش نرخ ۱۵ درصد باشد و هر یک از بخش‌ها (دامداران، تولیدکنندگان و فروشندگان) به میزان ۵ درصد از سود خود را برای تعدیل در قیمت‌ها کاهش دهند. اما با توجه به مشکلات موجود در تامین نهاده‌ها برای دامداران و نرخ تمام‌شده شیر خام برای آنها، این گروه قادر به همراهی ما در این طرح نبودند و در نهایت تخفیف ۱۰ درصد مورد توافق قرار گرفت.
بنی‌طبا درباره اقلامی که کاهش نرخ روی آنها اعمال شده نیز تاکید کرد: البته کاهش نرخ همه اقلام لبنی، نمی‌توانست منطقی باشد زیرا به زیان تولیدکنندگان منجر می‌شد و به همین دلیل تعدیل قیمت‌ها تنها در مورد ۳محصول پرمصرف از شیر، پنیر و ماست انجام شد. درنظر گرفتن این ۳ کالا برای تعدیل نرخ نیز بر این مبنا صورت گرفت که این اقلام پرمصرف‌ترین کالاها در رده محصولات لبنی در میان دهک‌های آسیب‌پذیر و کم‌درآمد جامعه بودند. بی‌تردید کاهش نرخ محصولاتی که بیشتر در میان دهک‌های بالای جامعه تداول دارد چندان نمی‌توانست بهبودی در وضعیت معیشتی اقشار کم‌درآمد ایجاد کند.
سخنگوی انجمن صنایع فرآوردههای لبنی کشور در ادامه درباره کاهش نیافتن نرخ اقلام مورد نظر در برخی از فروشگاه‌ها طی ۳ روز گذشته، یادآور شد: این کاهش نرخ در محصولاتی که تولید آنها از ۱۷ مهر صورت گرفته اعمال شده و طبیعتا در محصولاتی مثل پنیر که پس از تولید ۳ روز قرنطینه دارد، مدتی تا ورود این کالاها به بازار و مشاهده تاثیر کاهش قیمت‌ها زمان لازم است. اما در مورد شیر کیسه‌ای این تغییرات زودتر به بازار خواهند رسید.
وی در این زمینه تاکید کرد: ممکن است برخی از فروشگاه‌ها همچنان محصولات تولید پیش از تاریخ مورد توافق برای کاهش نرخ را داشته باشند. به همین دلیل فروش این کالاها به نرخ پیش از ۱۷ مهر نباید به منزله گرانفروشی یا تخلف تلقی شود. ما برای رسیدن محصولات شامل تخفیف شده به بازارهای مصرف، نیارمند زمان هستیم. بنی‌طبا درباره تغییر احتمالی کمیت و کیفیت این محصولات پس از اعمال کاهش نرخ نیز تاکید کرد: بدون شک از کیفیت و کمیت این محصولات پس از اعمال کاهش نرخ کم نخواهد شد و تولیدکنندگان همچنان این محصولات را با استانداردهای مورد نظر نهادهای ذی‌ربط به بازار عرضه خواهند کرد .
سخنگوی انجمن صنایع فرآوردههای لبنی کشور همچنین در ادامه با مطرح کردن شروطی برای برقراری این قیمت‌ها در کشور افزود: مهم‌ترین شرط تداوم تعدیل قیمت‌ها در این اقلام، ثبات نرخ شیر خام است زیرا شیر خام حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد نرخ محصول را به خود اختصاص می‌دهد و اگر تغییری در نرخ این نهاده ایجاد شود، تولیدکنندگان دیگر قادر نخواهند بود به این توافق عمل کنند و دوباره با افزایش نرخ مواجه خواهیم شد.
بنی‌طبا همچنین درباره مدت‌زمان راهکار تعدیل نرخ به این روش به صمت گفت: البته اینکه تصور کنیم چنین تدبیری، یک راهکار دائم برای تعدیل نرخ شیر و فرآوردههای لبنی در کشور خواهد بود اشتباه است و باید در این راستا تدبیری اساسی اندیشیده شود. به نظر می‌رسد در این زمینه اساسی‌ترین راه‌حل، حذف یارانه‌ها از ابتدای زنجیره تولید و بخش نهاده‌های دامی است زیرا این شکل از اختصاص یارانه‌ها در مسیر دچار انحراف شده و تاثیر آن در سفره مصرف‌کنندگان دیده نمی‌شود. این یارانه‌ها در‌واقع برای اثرگذاری بیشتر باید در انتهای زنجیره و به خود مصرف‌کننده اختصاص پیدا کنند تا به شکل‌هایی مانند شیر رایگان مدارس یا کارت‌های الکترونیکی خرید در اختیار دهک‌های پایین جامعه قرار گیرند.
کاهش کیفیت بی‌معنی است
شهریار دبیریان، متخصص کنترل کیفیت و بهداشت مواد غذایی و مدیر کیفیت صنایع شیر ایران در گفت‌وگو با صمت درباره احتمال کاهش کیفیت محصولات لبنی که با تعدیل نرخ مواجه شده‌اند، عنوان کرد: اینکه نرخ شیر خام چه تاثیری می‌تواند بر کیفیت محصولات نهایی داشته باشد مسئله‌ای است که باید با آن با نگاه تخصصی برخورد کرد.
وی در این زمینه تاکید کرد: با توجه به اینکه فعالیت‌های فراوانی برای تشخیص و کنترل کیفیت محصولات لبنی انجام شده است، کیفیت شیرهای تولیدشده به طریق صنعتی در کشور با استانداردهای جهانی مطابق است و در برخی موارد برتر از آنهاست و ورود شیر با کیفیت مطلوب به کارخانه‌ها، تولید محصول با کیفیت قابل‌قبول را نیز در پی دارد.
این متخصص کنترل کیفیت و بهداشت مواد غذایی گفت: وقتی نیازمند همه این کیفیت‌ها باشیم، باید هزینه آن را بپردازیم و افزایش نرخ مواد اولیه به افزایش نرخ محصول می‌انجامد. نرخ شیر خام به‌عنوان مواد اولیه صنایع لبنی وقتی ۷۰درصد نرخ محصول نهایی را تشکیل می‌دهد افزایش نرخ آن حتما منجر به افزایش نرخ محصول می‌شود. اما همه این مسائل به این معنی نیست که تولیدکننده با کاهش نرخ محصول، مجوز کاهش کیفیت را نیز داشته باشد.
دبیریان خاطرنشان کرد: تولید محصولات لبنی صنعتی در کشور براساس استانداردهایی انجام می‌شود که باید به تایید مراجع نظارتی برسند و این‌طور نیست که کاهش نرخ سبب شود تولیدکننده از معیارها و استانداردهای تعیین‌شده خارج شود.
کاهش نرخ شیر خام ممکن نیست
حسین نعمتی، عضو اتحادیه دامداران تهران در گفت‌وگو با صمت درباره عدم شرکت دامداران در کاهش ۵ درصدی نرخ شیر خام عنوان کرد: دامداران کشور هیچ مشکلی با ارزان شدن محصولات لبنی و افزایش سرانه مصرف آن ندارند و در این زمینه نیز نهایت همکاری را دارند اما باید این موضوع را نیز درنظر گرفت که کاهش نرخ شیر خام نباید کمتر از هزینه تولید آن باشد.
وی در این زمینه خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر نرخ تعیین‌شده برای شیر خام ۶۴۰۰ تومان است که البته این مقدار نیز بیشترین نرخ خرید این محصول است و در بسیاری موارد دامداران مجبورند شیر را با قیمتی کمتر از این به صنایع لبنی کشور بفروشند. این در حالی است که در شرایط کنونی تامین نهاده‌های دامی وعده داده شده توسط دولت به‌درستی در اختیار دامداران قرار نمی‌گیرد و دامداران باید خوراک دام‌های خود را از بازار آزاد تهیه کنند. این کار باعث افزایش نرخ تمام‌شده شیر خام می‌شود و عملا اجازه کاهش نرخ را به دامداران نمی‌دهد.
نعمتی در ادامه عنوان کرد: سود حاصل از تولید شیر خام برای دامداران کاملا مشخص است و در طول ماه‌های گذشته تنها یک بار افزایش نرخ درباره این محصول اتفاق افتاده است در حالی که در سایر بخش‌های زنجیره تا امروز شاهد افزایش چند باره قیمت‌ها بوده‌ایم. با این شرایط نمی‌توان انتظار داشت دامداران بتوانند درباره نرخ حداقلی شیر باز هم کاهشی را درنظر بگیرند.
وی در پایان با تاکید بر لزوم اقدام ریشه‌ای درباره بهبود معیشت خانواده‌های کم‌درآمد تصریح کرد: بدون تردید باید برنامه‌ریزی‌های اصولی درباره بهبود معیشت این خانواده‌ها انجام شود اما این هزینه‌ها نباید تنها از جیب تولیدکننده پرداخت شود و او را به مرز ورشکستگی بکشاند.
کاهش نرخ چقدر در معیشت موثر است؟
زهرا افشاری، استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در گفت‌وگو با صمت درباره تاثیر کاهش نرخ اقلام اعلام شده لبنیات عنوان کرد: تخفیف ۱۰ درصدی در یک یا چند محصول به‌تنهایی نمی‌تواند نشان‌دهنده میزان تاثیر آن در معیشت خانواده‌ها باشد و باید عوامل دیگری در این زمینه درنظر گرفته شود.
افشاری با اشاره به سهم لبنیات در سبد خانوار ایرانی تاکید کرد: برای پی بردن به تاثیرگذاری نقش کاهش قیمت‌ها درباره یک محصول میزان نقش آن در سبد مصرفی و هزینه‌های جاری خانوار مهم است. بنابراین اگر چنین کاهش قیمتی مثلا در هزینه‌های مسکن خانوار رخ دهد، اثر کاهش نرخ بسیار مشهود خواهد بود.
در رتبه‌های بعدی این فهرست می‌توانیم در زمینه مواد غذایی اقلامی مثل گوشت، برنج و تخم‌مرغ را ببینیم که نقش فراوانی در سبد مصرفی خانوار دارند در حالی که این کاهش نرخ ۱۰ درصدی محصولات لبنی نمی‌تواند آنچنان تاثیر معنادار بر بهبود معیشت خانوار ایرانی بگذارد. ضمن اینکه باید توجه داشت مدیریت همین کاهش و اثر اندک نیز مهم است و کاهش ۱۰ درصدی این ۳ قلم کالا، فروشندگان را مانند دهه‌های گذشته به سمت فروش مشروط این کالاها سوق ندهد. این استاد اقتصاد دانشگاه افزود: با توجه به نقش لبنیات در هزینه‌های ماهانه خانوار می‌توان گفت چنین کاهش قیمتی یک مسکن و التیام‌بخش مقطعی با دوز پایین به شمار می‌رود اما نمی‌توان به آن به منزله یک راهکار دائمی در این حوزه نگریست.
سخن پایانی
از آنچه از گفته دستاندرکاران و فعالان حوزه لبنیات برمی‌آید، با وجود تمام اقدامات انجام‌شده درباره کاهش نرخ ۳ قلم از محصولات لبنی، به چند دلیل نمی‌توان به اثربخشی این طرح برای طولانی‌مدت امید داشت زیرا با توجه به تورم موجود در اقتصاد کشور، بعید می‌رسد نرخ نهاده‌های تولید تا مدت زیادی ثابت بماند. ضمن اینکه حتی اگر با تدابیر دستوری دولت نرخ نهاده‌های تولید ثابت بماند و این تعدیل و تخفیف باقی بماند، تورم و افزایش دغدغه‌های اقتصادی خانواده‌ها، باز هم لبنیات را از سبد خانوار حذف خواهد کرد. گذشته از این موارد، حتی اگر تورم لحظه‌‌به‌لحظه و افزایش بهای نهاده‌های تولید از این معادله حذف شوند، باید دید کاهش ۱۰ درصدی نرخ ۳ قلم از محصولات لبنی، تا چند درصد می‌تواند در بهبود معیشت اقشار کم‌درآمد جامعه موثر باشد.
