می‌دانیم که حجم زیادی از کره زمین را، آب تشکیل می‌دهد. گفته می‌شود حدود ۷۱ درصد از کل فضای زمین را، آب پوشانده است و اقیانوس ‌ا، حدود ۹۶ درصد از کل منابع آب زمین را در اختیار دارند. در حال ‌حاضر، با افزایش اقبال کشورها به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های دریا برای توسعه اقتصاد، لزوم توجه جدی و پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم برای گسترش اقتصاد دریا در کشورمان، بیش از پیش احساس می‌شود.از همان ابتدا، بشر برای دوام حیات خود روی کره زمین، راه خود را از غارها، به‌سوی رودها، رودخانه‌ها و دریاها کج کرد. بیشتر، زندگی خود را در کنار آب بنا کرد و حتی، زمانی که شهرهایش، بزرگ و بزرگ‌تر شد، سعی کرد صنایع و کارخانجات خود را هم، در کنار دریا احداث کند تا بهتر، سریع‌تر و راحت‌تر، بتواند نیاز صنایع خود به آب را پاسخ دهد؛ کاری که کشور ما، از چند دهه پیش انجام نداد و هنوز هم، گریبانش را، بحران‌های ریز و درشت زیست‌محیطی و حتی کمبود و نبود آب برای صنایع احداث‌شده رها نکرده است.

اقتصاد دریامحور

باتوجه به وجود آبزیان فراوان و متنوع، منابع و معادن خفته در زیر دریاها (مانند نفت، گاز و...) می‌توان گفت برای کشورهایی که در کنار آب هستند، دریاها، سفره گشاده‌ای دارند و بی‌دریغ، این امکان را در اختیار بشر می‌گذارند تا برای زندگی بهتر، از این خوان گسترده و ظرفیت‌های بیکران استفاده کند. اما به‌قول معاون اول رئیس‌جمهوری، باوجود ۲هزار و۷۰۰ کیلومتر دسترسی ایران به دریا، تاکنون برنامه‌های جامعی برای بهره‌برداری از این مزیت بزرگ، برای توسعه و پیشرفت کشور انجام نشده است. در حالی که با تهیه سند آمایش کشور و ایجاد شهرهای جدید در کنار دریا، می‌توان اقتصاد مبتنی بر دریا را، به‌میزان قابل‌توجهی رشد داد.ایران، نزدیک به ۶هزار کیلومتر نوار ساحلی در جنوب و شمال کشور دارد و مرزهای آبی آن، ۴۰ درصد از کل نوار مرزی کشور را در بر می‌گیرد. از طرفی، سواحل ایران باتوجه به موقعیت ژئواستراتژیک، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک، از اهمیت خاصی در جهان و منطقه برخوردار است و همین ویژگی‌ها، ضرورت توجه به اقتصاد دریامحور و استفاده از این فرصت را دوچندان می‌کند.لازم به ذکر است بنا بر اطلاعات موجود، در حال ‌حاضر، تنها از 5 درصد سواحل کشور ـ به‌ویژه در محدوده‌های شهری و روستایی و با فعالیت‌های پیرامون تاسیسات بندری و نظامی ـ استفاده و به‌نوعی، ۹۵درصد سواحل کشور، رها شده است. وضعیت استفاده از دریا در کشور ما، در حالی است که دریا، سهمی بزرگ در تولید ناخالص ملی کشورهای جهان دارد و براساس گزارش شهریور ۱۴۰۰ مرکز پژوهش‌های مجلس، تنها کمتر از ۱۰ درصد از تولید ناخالص ملی ایران، از طریق دریا تامین می‌شود،اما کشورهایی مانند ویتنام و چین با بیش از ۵۰ درصد، در صدر قرار دارند.از سوی دیگر، ایران فقط حدود یک درصد از اقتصاد دریایی دنیا را ـ بدون احتساب منابع نفتی و گازی ـ و حدود 5.2درصد را، با محاسبه این منابع به خود اختصاص داده است، در حالی که براساس ظرفیت‌های موجود، در این زمینه ایران از میان ۱۸۴کشور، در جایگاه چهلم قرار دارد و همین امر، گویای جای خالی توجه به اقتصاد دریا، در سیاست‌گذاری‌های بلندمدت کشور است.

ضرورت توجه به اقتصاد دریا

دریا، منبع لایزال غذا، مواد معدنی و انرژی به‌حساب می‌آید و به‌همین‌دلیل، عرصه‌هایی مانند شیلات، حمل‌ونقل دریایی، گردشگری ساحلی و... جزو اقتصاد دریا به‌شمار می‌آیند. سازمان ملل متحد نیز، اقتصاد آبی را، مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با اقیانوس‌ها، دریاها و مناطق ساحلی و پایدار و عادلانه بودن فعالیت‌های این حوزه تعریف می‌کند. ماهیگیری پایدار، سلامت اقیانوس‌ها، حیات وحش و توقف آلودگی، از نکته‌های کلیدی و مهم اقتصاد آبی است. رشد اقتصادی و بهبود معیشت، همراه با تضمین پایداری محیط‌زیست اقیانوس‌ها و مناطق ساحلی نیز، از جمله مواردی است که سازمان ملل متحد، در حوزه اقتصاد دریا، روی آن تاکید دارد. دبیرکل سازمان ملل متحد، 2 سال پیش به‌مناسبت روز اقیانوس گفته بود که شعار « اقیانوس: زندگی و معیشت» بر اهمیت اقیانوس‌ها برای حیات فرهنگی و بقای اقتصادی جوامع در سراسر جهان تاکید می‌کند. بیش از 3 میلیارد نفر برای گذران زندگی خود، به اقیانوس متکی هستند و بیشتر آنان، در کشورهای در حال توسعه به‌سر می‌برند. کشورهای ساحلی، بیشترین بهره را از ظرفیت‌های صنعتی، حمل‌ونقل و ترانزیت، گردشگری و تجارت سواحل خود می‌برند،اما در ایران، اقتصاد دریا فقط به صادرات نفت و شیلات محدود شده است. کارشناسان می‌گویند: ۲۰ کشور توسعه‌یافته اول جهان، بیشتر در کنار سواحل و دریاها واقع شده‌ یا بزرگ‌ترین شهرها در دنیا، در کنار سواحل یا دریاها قرار گرفته‌اند، در حالی که در کشور ما، بیشتر شهرهای صنعتی کشور ـ که نیاز زیادی هم به آب دارند ـ در نقاط مرکزی یا در کویر واقع شده‌اند. جالب این است که هم‌اکنون نیز، به‌جای برنامه‌ریزی برای هدایت و انتقال این صنایع به‌سوی سواحل جنوب یا شمال کشور، طرح‌های غیراقتصادی مانند طرح انتقال آب به این شهرها و صنایع آن، در دست اجرا است. گفتنی است باتوجه به اینکه حمل‌ونقل دریایی، ارزان‌ترین نوع حمل‌ونقل به‌شمار می‌رود، در حال‌ حاضر، این نوع از حمل‌ونقل ـ به‌دلیل ظرفیت و وسیله حمل از طریق دریا، هزینه پایین و ایمنی بالا ـ مهم‌ترین شیوه حمل‌ونقل بین‌المللی به‌شمار می‌رود و بیش از ۹۰ درصد حمل‌ونقل جهانی، از طریق دریاها و اقیانوس‌ها انجام می‌گیرد. کشور ایران، باتوجه به دسترسی به آب‌های آزاد در مسیر کریدورهای بین‌المللی شمال به جنوب و غرب به شرق، دارای ظرفیت ارزشمندی برای توسعه حمل‌ونقل دریایی در چارچوب توجه به اقتصاد دریا است. این در حالی است که بنا به گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، ایران از نظر ظرفیت حمل بار دریایی در مقایسه با سایر کشورها، در رتبه ۲۲ جهان قرار دارد و باتوجه به اینکه ظرفیت ناوگان کشتیرانی ایران، حتی از 3 عضو گروه 7 کشور صنعتی ـ یعنی فرانسه، ایتالیا و کانادا ـ بیشتر است، می‌توان گفت جا دارد با توجه و حمایت لازم، ایران بتواند نقش بیشتر و مهم‌تری در این زمینه داشته باشد. امید است که با توجه ویژه سیاست‌گذاران و دولتمردان، اهمیت دادن به اقتصاد دریا بیشتر شده است تا با اقدامات سریع و لازم، بتوانند کمبودهای این سال‌ها، برای بهره‌مندی مردم و کشور از مزایای رشد اقتصاد دریا را جبران کنند.