ترجیح رانت واردات به تولید زغال داخلی
هفته گذشته انجمن زغال‌سنگ ایران، طی نامه‌ای به وزیر صنعت، معدن و تجارت از کاهش تولید زغال‌سنگ به‌دلیل غیراقتصادی شدن معادن و افزایش واردات با نرخ 3برابر داخلی خبر داد. در این نامه تاکید شده است: «در ابتدای تشکیل دولت جدید، مقام عالی ریاست‌جمهوری با حضور در معادن زغال‌سنگ طبس رسما اعلام کردند که با توسعه معادن، زغال‌سنگ موردنیاز کل کشور از محل معادن داخلی تامین و واردات زغال‌سنگ قطع خواهد شد، اما در این سال‌ها به‌دلیل سیاست‌گذاری‌های غیرمنطقی، تولید داخلی کاهش و واردات با نرخ نجومی افزایش یافته است.
در سال گذشته مکاتبات متعددی درباره مشکلات حوزه زغال‌سنگ با جنابعالی داشتیم و حتی اعلام آمادگی کردیم در صورت واقعی شدن نرخ باتوجه به هزینه‌های تولید به‌سمت خودکفایی حرکت کنیم، اما متاسفانه هیچ‌گونه پاسخی دریافت نشد و حتی درباره واردات تجهیزات ایمنی معادن زغال‌سنگ هم که نیاز به ارز ناچیزی داشت، هیچ‌گونه اقدامی انجام نگرفت.» بی‌توجهی به شرایط تولید در صنعت زغال‌سنگ به افت مداوم تولید این محصول مهم و وابستگی جدی کشور به تامین آن از طریق واردات، منتهی می‌شود. یعنی هرساله بیش از قبل شاهد تخصیص ارز برای ورود زغال‌سنگ به کشور هستیم، در حالی که کشور با محدودیت جدی در تامین ارز روبه‌رو است و انتظار می‌رود این سرمایه‌ها به واردات محصولاتی اختصاص یابد که امکان تامین آن در داخل کشور، وجود ندارد. صمت برای بررسی مشکلات حاکم بر تولید زغال‌سنگ و شناخت دلایل کاهش مداوم تولید در این بخش با سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ، گفت‌وگو کرده است.
وضعیت صنعت زغال‌سنگ را در سال ۱۴۰۲ چطور ارزیابی می‌کنید؟
صنعت زغال‌سنگ در سال گذشته روزهای خوبی را پشت‌سر نگذاشت. روند تولید در این صنعت با کاستی‌ها و مشکلات متعددی همراه بود که به‌شکل افت تولید نمایان شد. براساس برآوردهای کلی پیش‌بینی می‌شود که میزان تولید زغال خام کشور در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با میزان تولید این محصول در سال ۱۴۰۱، حدود ۱۵ درصد کاهش داشته است. این افت در هر صنعتی به‌منزله تحمیل خسارت جدی به تولیدکننده و کاسته شدن از سود آن است. افت قابل‌توجه تولید حتی زمینه توقف تولید یا تعطیلی برخی صنایع معدنی را در کشور فراهم کرده است.
در نامه‌ای که از سوی انجمن زغال‌سنگ به وزیر صنعت، معدن و تجارت، نوشته شده است، چه موضوعاتی موردتوجه قرار گرفته‌اند؟
در این نامه تاکید شده است کاهش روند تولید زغال‌سنگ به‌نفع واردات، ظرف سال‌های اخیر شتاب گرفته است. مصرف کنسانتره زغال‌سنگ کشور سالانه ۳.۶ میلیون تن است، اما باوجود داشتن ذخایر چندین میلیارد تنی بیش از ۵۰ درصد زغال‌سنگ موردنیاز کشور از محل واردات تامین می‌شود.در ادامه به وعده رئیس‌جمهوری مبنی بر تامین نیاز کشور به زغال‌سنگ از منابع داخلی اشاره شده است. وعده ابراهیم رئیسی در حالی ارائه شده است که اکنون به‌دلیل سیاست‌گذاری‌های غیرمنطقی، تولید داخلی کاهش و واردات با نرخ نجومی افزایش یافته است. در همین‌حال، سال گذشته در شرایطی که معادن وارد زیان شده بودند، حقوق دولتی معادن افزایش غیرمتعارف حداقل ۵۰ درصدی داشت. در سال ۱۴۰۱ حدود ۸۰۰ میلیون دلار زغال‌سنگ و مشتقات آن وارد کشور شده است، با عنایت به موارد فوق‌الذکر، انجمن زغال‌سنگ ایران به‌عنوان تنها نماینده معدنکاران این حوزه تقاضا دارد تا وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌صورت رسمی سیاست‌های حوزه زغال‌سنگ را مشخص کند.
افت تولید زغال‌سنگ تحت‌تاثیر چه عواملی بوده است؟
افت تولید زغال در شرایطی حاصل شده که نیاز کشور به این محصول، کاهش نیافته است. یعنی میزان نیاز کشور به زغال‌سنگ به‌مراتب بالاتر از تولید این محصول است. اما در نهایت گویی واردات زغال‌سنگ به حمایت از صنایع داخلی ارجحیت دارد. در چنین فضایی، هرساله بخش بیشتری از نیاز کشور به زغال‌سنگ از طریق واردات تامین می‌شود. نکته قابل‌تامل در این ماجرا آنجاست که کشور در سال‌های اخیر تحت‌تاثیر تحریم‌های سختگیرانه با محدودیت جدی در تامین ارز روبه‌رو بوده است. در چنین موقعیتی، انتظار می‌رود ارز کشور به مصارف مهم و غیرقابل‌تامین از بازار داخلی اختصاص یابد، اما نه‌تنها این خواسته محقق نمی‌شود، بلکه با تضعیف روزمره صنایع زغال‌سنگ کشور، هرساله دلار بیشتری به واردات زغال اختصاص می‌یابد.
در حال حاضر شرایط ذخایر معدنی زغال‌سنگ کشور چطور است؟
کشور ما از ذخایر قابل‌توجه چند میلیارد تنی زغال‌سنگ برخوردار است. یعنی ایران ذخایر دست‌نخورده‌ای از زغال‌سنگ دارد. ذخایر زمین‌شناسی زغال‌سنگ ایران حدود ۱۴ میلیارد تن برآورد شده است. در همین حال مصرف سالانه کنسانتره زغال‌سنگ کشور نیز برابر ۳.۶ میلیون تن، اندازه‌گیری شده و در قیاس با ذخایر قابل‌توجه این محصول در کشور، رقم چشمگیری نیست. یعنی ایران از توان کافی برای تامین نیاز داخلی به این محصول برخوردار است.
عملکرد صنعت زغال‌سنگ را در موقعیت کنونی چطور ارزیابی می‌کنید؟
باوجود منابع غنی و دست‌نخورده زغال‌سنگ در کشور، این صنعت تحت‌تاثیر سیاست‌گذاری غلط دولت، از توسعه بازمانده است. تداوم سیاست قیمت‌گذاری دستوری و غیرمنصفانه در صنعت زغال‌سنگ به تعطیلی معادن زغال کشور منتهی شده است. در همین حال، بسیاری از معادن تولید خود را کاهش داده و به‌سمت تعطیلی پیش رفته‌اند؛ چراکه تولید زغال‌سنگ در موقعیت کنونی و باتوجه به سطوح قیمتی فعلی، ممکن و شدنی نیست.قیمت تمام‌شده تولید زغال‌سنگ در کشور ما در قیاس با استانداردهای جهانی بالا نیست. سال گذشته متوسط نرخ تولید زغال‌سنگ در کشور ما به‌ازای هر تن برابر ۵.۵ میلیون تومان برآورد شد، در حالی که متوسط نرخ هر تن زغال وارداتی در این سال برابر ۱۶ میلیون تومان به‌ازای هر تن گزارش شده است؛ یعنی به‌ازای کاهش تولید زغال‌سنگ، کشور ناچار به واردات این محصول با نرخ ۳برابری، خواهد بود. در واقع باید اذعان کرد که منابع ارزی کشور برای تولید محصولی که ظرفیت و شرایط تولید آن در داخل کشور، وجود دارد، هدر می‌رود.
کیفیت پایین زغال‌سنگ داخلی به‌عنوان یکی از دلایل فروش این محصول با نرخ پایین در کشور نام‌برده می‌شود، نظر شما در این‌باره چیست؟
بحث اختلاف نرخ میان زغال‌سنگ داخلی و خارجی ارتباطی با کیفیت این محصول ندارد. میان گریدهای مختلف زغال‌سنگ و انواع مختلف آن، موضوع پارامترهای کیفی مطرح می‌شود. شاخصه کیفیت در نهایت اختلاف نرخ حدود ۱۵ درصدی تا ۱۰۰ درصدی را میان گریدهای متفاوت این محصول ایجاد می‌کند، اما در حال حاضر شاهد تفاوت ۳۰۰ درصدی میان نرخ زغال‌سنگ در بازار داخلی و بین‌المللی هستیم.
راهکار انجمن زغال‌سنگ برای مقابله با افت تولید مداوم در این صنعت چیست؟
انجمن زغال‌سنگ سال گذشته در نامه‌ای خطاب به وزارت صنعت، معدن و تجارت، خواستار تعیین قیمتی منصفانه برای زغال شد. منظور از قیمتی منصفانه، بهایی است که تولید این محصول برای معدنداران صرفه اقتصادی داشته باشد و ناچار به افت یا توقف تولید نشود. بر همین اساس نیز، پیشنهاد شد بهای تمام‌شده تولید زغال‌سنگ به‌عنوان مرجع قیمت‌گذاری این محصول شناخته شود. اجرای این پیشنهاد می‌تواند ضمن رفع مشکلات مالی حاکم بر این بخش، به توسعه و ارتقای تولید زغال‌سنگ در کشور منتهی شود؛ در نتیجه در بلندمدت کل نیاز کشور از منابع داخلی تامین و ارزآوری کشور از این محل، متوقف خواهد شد، اما چنانچه مسئولان همچون سال گذشته سیاست بی‌توجهی به تولید زغال‌سنگ را ادامه دهند، تولید آن هر سال کمتر و کمتر خواهد شد.
درخواست تعدیل نرخ زغال‌سنگ از سوی وزارتخانه به چه نتیجه‌ای رسید؟
براساس برآورد انجمن زغال‌سنگ، میانگین نرخ تمام‌شده تولید زغال در کشور در معادن مختلف برابر ۵.۵ میلیون تومان به‌ازای هر تن تولید محصول، برآورد می‌شود. وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز این نرخ تمام‌شده تولید را پذیرفته و هیچ اعتراضی به آن نداشته است. بااین‌وجود در عمل هیچ اقدامی برای واقعی‌سازی نرخ زغال‌سنگ انجام نگرفته است. در نتیجه معادن به‌مرور به‌سمت تعطیلی پیش رفتند.
باتوجه به بی‌توجهی مسئولان به شرایط تولید در صنعت زغال‌سنگ، در نامه جدید این انجمن به وزیر صنعت، معدن و تجارت، چه چالشی موردتوجه بوده است؟
باتوجه به مشکلاتی که در سایه قیمت‌گذاری دستوری و بی‌توجهی به شرایط تولید زغال و هزینه‌های آن برای فعالان این بخش پدید آمده و عملکرد آن را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است، از وزیر صنعت، معدن و تجارت درخواست داریم سیاست خود را در قبال این صنعت، روشن و شفاف کند. آیا قصدی برای تامین زغال‌سنگ موردنیاز کشور از طریق منابع داخلی وجود دارد یا واردات ارجح است؟
روند رو به افت تولید زغال‌سنگ و الزام صنایع فولادی به تامین این محصول از مبادی وارداتی، چه تاثیری بر عملکرد این صنعت دارد؟
سال گذشته شرکت ذوب‌آهن اصفهان متحمل ضرر قابل‌توجهی شد که در صورت‌های مالی آن قابل‌رصد است. بخش بزرگی از این زیان را می‌توان ناشی از اجبار این صنعت به واردات زغال‌سنگ وارداتی گران دانست. باتوجه به مشکلات حاکم بر فرآیند تولید و عملکرد زنجیره فولاد کشور، تولید با رشد نرخ زغال‌سنگ، عملا به‌مراتب دشوارتر و غیراقتصادی‌تر خواهد شد، اما گویا فولادسازان حاضر هستند زغال وارداتی را با نرخ ۳برابر بهای فروش آن در بازار داخلی خریداری کنند، اما زغال داخلی را با نرخ تمام‌شده تولید هم نمی‌خرند. متاسفانه باید اقرار کرد که آینده عملکرد صنایع، برای مسئولان مهم نیست.بی‌توجهی مسئولان به صنعت زغال‌سنگ در شرایطی است که بارها به مسئولان نسبت به وضعیت این صنعت و چالش‌های جدی پیش‌روی آن، هشدار داده‌ایم. ما بارها به مسئولان گفته‌ایم اگر ۱۰درصد از حمایتی که از سایر صنایع از جمله خودروسازی می‌کنید، از زغال‌سنگی‌ها صورت گیرد، شرایط این صنعت، متفاوت از حال کنونی خواهد شد.
آیا آماری از میزان تخصیص ارز به صنایع برای واردات زغال‌سنگ به کشور دارید؟
در سال ۱۴۰۱ برابر ۸۰۰ میلیون دلار زغال‌سنگ به کشور وارد شده است، اما هنوز آمار دقیق واردات این محصول در سال ۱۴۰۲ و ارزبری آن، مشخص نشده است. در واقع باید اذعان کرد که حتی در موقعیت کنونی و باوجود محدودیت جدی کشور در تامین ارز در تخصیص دلار برای واردات زغال‌سنگ دشواری نمی‌شود. سهل‌گیری غیرمنطقی در قبال واردات زغال‌سنگ در حالی است که حتی اجازه رشد ۱۰درصدی بهای این محصول صادر نمی‌شود.
راه‌حل رفع مشکلات حاکم بر صنعت زغال‌سنگ را چه می‌دانید؟
تنها راهکار ممکن در این شرایط، واقعی‌سازی نرخ است. کاهش تولید در این حوزه از دلایل اقتصادی نشأت گرفته و تنها راهکار رفع آن، واقعی کردن نرخ است، اما گویا هیچ عزمی برای اصلاح امور در این صنعت وجود ندارد.البته بخشی از مشکلات حاکم بر تولید صنعت زغال‌سنگ را می‌توان ناشی از لابی قوی‌تر در صنعت زغال‌سنگ دانست. در چنین فضایی عملا صدای فعالان صنعت زغال‌سنگ شنیده نمی‌شود.
در چنین فضایی، انجمن زغال‌سنگ ایران در مقام تنها نماینده معدنکاران این حوزه تقاضا دارد وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌صورت‌رسمی سیاست‌های حوزه زغال‌سنگ را مشخص کند. در واقع این سوال مطرح است که آیا وزارتخانه به سیاست واردات با نرخ 3برابری نرخ داخلی ادامه خواهد داد یا حاضر است برای اقتصادی شدن تولید معادن زغال‌سنگ گام عملی بردارد تا فعالان این حوزه براساس این سیاست‌ها بتوانند برنامه‌ریزی دقیق داشته باشند.
کاهش سودآوری در این صنعت چه تاثیری بر امنیت کارگران دارد؟
معادن زغال‌سنگ از مخاطرات جدی برای کارگران این بخش برخوردار هستند. فعالان صنعت زغال‌سنگ سال گذشته و پس از بروز حادثه در معدن زغال دامغان که به از دست رفتن جان ۶ کارگر منتهی شد، خواستار تامین تجهیزات ایمنی برای معادن شدند. این تجهیزات عموما وارداتی هستند و تامین ارز آن باید موردتوجه دولت قرار گیرد؛ در نتیجه این انجمن خواستار تخصیص ۳۰ میلیون دلار به صنعت زغال‌سنگ برای حفظ ایمنی کارگران شد. مسئولان برای تحقق این خواسته، قول و وعده دادند، اما هیچ تجهیزاتی به کشور وارد نشد، در حالی که مسئله جان کارگر در میان است و نباید به‌سادگی از کنار آن عبور کرد.
