خاک بستری برای حفظ پوشش گیاهی و تامین امنیت غذایی است اما در کشور ایران سالانه حدود ۱۶ تن در هکتار خاک از دست می‌رود. درحالی که برای تشکیل یک سانتیمتر خاک صد سال زمان نیاز است. حفظ خاک و مدیریت منابع آب و خاک از اولویت‌های سازمان‌ها و نهادهایی مانند سازمان جهاد کشاورزی، سازمان جنگل‌ها و سازمان محیط‌زیست است. فرسایش خاک در دهه‌های گذشته در استان ایلام به دلایل مختلف از جمله کشاورزی سنتی شدت گرفته و این مسئله لزوم توجه به شبکه‌های آبیاری نوین را دوچندان کرده است.

اقتصاد ایلام بر دوش کشاورزی است

ایلام را باید به علت برخوداری از منابع آبی، اراضی زراعی مرغوب، مراتع و خاک حاصلخیز یک استان کشاورزی خیز برشمرد، در خلأ صنایع بزرگ صنعتی و تولیدی، بیش از یک سوم جمعیت استان ایلام در بخش‌های مختلف کشاورزی اشتغال دارند و بار اصلی اقتصاد و معیشت استان را بر دوش می‌کشند.هرچند در ۲ سال زراعی اخیر کاهش محسوس نزولات جوی باعث کاهش تولید و برداشت محصولات کشاورزی شد، اما با این وجود اقتصاد بر پایه کشاورزی همچنان حرف اول را در استان ایلام می‌زند. استان ایلام را می‌توان با توجه به میزان تولید و سرانه مصرف سالانه یکی از قطب‌های تولید گوشت مرغ و قرمز کشور محسوب کرد چرا که مقدار تولید گوشت مرغ استان سه برابر مصرف داخلی و گوشت قرمز نیز ۲ برابر نیاز استان است.ضرورت خاک برای انسان مانند آب و هوا است، به طوری که کل زندگی بشر به سلامت خاک گره خورده است و اگر خاک سالم نباشد کل زنجیره غذایی موجودات و به خصوص انسان به خطر می‌افتد. اگر خاک را آلوده کنیم این آلودگی مستقیم از طریق گیاهان، میوه‌ها، سبزیجات و غلات و به طور غیرمستقیم از طریق علوفه‌ای که دام مصرف می‌کند و ما گوشت و فرآورده‌های آنها را استفاده می‌کنیم آلوده می‌شود و به بدن انسان سرایت می‌کند، بسیاری از بیماری‌های ما ریشه در همین موضوع دارد.

چالش‌های زیست محیطی ایلام

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست ایلام به چالش‌های زیست‌محیطی ایلام اشاره کرد و گفت: عمده چالش زیست‌محیطی استان ریزگردها و کانون آن در کشور عراق، صید بی‌رویه و فرسایش خاک است. استان ایلام بیش از ۲ میلیون هکتار وسعت دارد که یک میلیون و ۷۰۰ هکتار آن عرصه‌های طبیعی است و ۱۴۳ هزار هکتار نیز تحت مدیریت محیط‌زیست قرار دارد. غلامرضا ابدالی با بیان اینکه تنوع زیست محیطی در ایلام زیاد است، افزود: ۴۶ گونه پستاندار، ۲۰۰ گونه پرنده، هزار گونه گیاه، ۱۵ رودخانه دائم و ۶۲۰ هزار هکتار جنگل بلوط در استان ایلام وجود دارد. ابدالی ادامه داد: استان ایلام در طول سال ۱۷ تن در هکتار فرسایش خاک دارد در حالیکه فرسایش خاک در کشور در طول یکسال هشت تن در هکتار است.

ابدالی تصریح کرد: در بخش محیط‌زیست باید از توان مردم استفاده کرد و مشکلات محیط‌زیست از طریق مراجع علمی و و دانشگاه‌ها حل شود. امروزه محیط‌زیست کشور با تهدیدها، بحران‌ها و آسیب‌های جدی مواجه است و این مسئله نیازمند فرهنگ‌سازی در عرصه زیست محیط است.

آبیاری نوین مهم‌ترین خواسته کشاورزان

یکی از کشاورزان نمونه شهرستان هلیلان در گفت‌وگو با مهر اظهارکرد: حدود ۱۲۰ هزار هکتار زمین در اختیار دارم، بیش از ۲۰ سال است که به کشاورزی مشغول هستم، قبلا آبیاری به روش سنتی بود و همین مسئله باعث افزایش مصرف آب، هدررفت آب زیاد، فرسایش ۱۰۰ درصد خاک، عملکرد کم و وجود بیماری‌های قارچی منجر می‌شد. محمد وحدانی بیان کرد: درحال‌حاضر با همکاری سازمان جهاد کشاورزی هم اکنون اراضی به آبیاری بارانی مجهز شده که این مسئله باعث صرفه‌جویی ۳۰ تا ۴۰ درصد از مصرف آب و به همان میزان هم کاهش فرسایش خاک شده است. وی افزود: سامانه آبیاری به ما نشان می‌دهد که چه زمانی و چه میزانی گیاه نیاز به آب دارد، حفظ آب باعث ذخیره آب در منابع زیرزمینی می‌شود رطوبت زیادی هم در زمین ندارد. وی گفت: انتظار ما از مسئولان این است که این سیستم‌های آبیاری را تقویت کنند، سیستم‌های آبیاری باعث صرفه جویی از مصرف می‌شود.

محدودیت کشت در شمال استان

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی ایلام نیز در گفت‌وگو با مهر اظهارکرد: در استان ایلام یکی از عوامل مهمی در خصوصیات خاک تأثیر گذاشته بحث اقلیم منطقه است که باعث شده مناطق شمالی استان نسبت به مناطق جنوبی خاک‌های با درصد مواد عالی بالاتر و مرغوبیت بهتری داشته باشند. اقبال گراوندی تصریح کرد: با توجه به توپوگرافی و کوهستانی بودن مناطق شمالی، محدودیت کشت در شمال استان وجود دارد.

وی افزود: یکی دیگر از مواردی که بر خصوصیات خاک تاثیر گذاشته جنس مواد مادری خاک است که عمدتا گچی و آهکی هستند، خاک‌های استان جزو خاک‌های تکامل نیافته است یعنی در مراحل اولیه تشکیل افق خاک هستند. مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی ایلام تصریح کرد: همچنین بعد از برداشت محصولات کشاورزی متاسفانه به علت سوزاندن بقایای گیاهی در مزارع توسط کشاورزان باعث از بین رفتن مواد عالی و موجودات زنده مفید خاک می‌شود.

۱۲۰ هزار هکتار از اراضی ایلام آبی شده است

وی ادامه داد: در بخش آب و خاک استان در یکی دو دهه اخیر انقلابی در اجرای طرح‌های آبی خاکی در استان ایلام صورت گرفته است، به طوری که از ۳۳۶ هزار هکتار اراضی مستعد کشاورزی استان بالغ بر ۱۲۰ هزار هکتار آن به اراضی آبی تبدیل شده که ۹۲ هزار هکتار آن دارای شبکه‌های تحت فشار هستند که در حال بهره‌برداری است. گراوندی بیان کرد: بقیه اراضی نیز به علت عدم‌تکمیل طرح‌های آبرسانی فعلا به مرحله بهره‌برداری نرسیده‌اند.

وی اظهار کرد: طرح‌های بزرگی در حوزه آب و خاک در استان انجام شده از جمله طرح احیای اراضی پایاب سد کرخه در سطح ۴۵هزار هکتار و سامانه گرمسیری در سطح ۱۷ هزار و ۵۵۹ هکتار بوده است. مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی ایلام با اشاره به توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار در استان، بیان کرد: از صندوق توسعه کشاورزی به صورت بلاعوض ۳۵ هزار هکتار انجام شده است.

گراوندی افزود: همچنین احداث ایستگاه‌های پمپاژ مجتمعی ۲۱ مورد که ۵ هزار و ۱۱۴ هکتار اراضی را تحت پوشش دارند و اراضی آبی تحت پوشش کانال‌های آبرسانی حدود ۵ هزار و ۵۰۰ هکتار است که جمع اینها ۱۲۰ هزار هکتار اراضی آبی استان است.

ساخت ۱۱ ایستگاه پمپاژ

گراوند اضافه کرد: ۱۱ مورد ایستگاه پمپاژ در استان ایلام در دست ساخت است که حدود ۱۶ هزار هکتار دیگر تحت پوشش می‌گیرند، جمعا می‌توانیم تا چندین سال آینده ۲۶ هزار هکتار دیگر به اراضی آبی استان اضافه کنیم که جمعا ۱۴۶ هزار هکتار شود.

وی عنوان کرد: به جرأت می‌توان گفت که اگر در سال‌هایی که خشکسالی اتفاق می‌افتد، سیستم‌های آبیاری تحت فشار وجود نداشت هیچ محصولی برای برداشت از اراضی کشاورزی نداشتیم و درحال‌حاضر شاخص بهره‌مندی اراضی آبی استان از سیستم‌های آبیاری تحت فشار بالای ۹۴ درصد است.