دستورالعمل اجرایی هفته صرفه‌جویی در مصرف آب با محوریت مصرف هوشمند و روزهای این هفته برای وحدت رویه و جامعیت اقدام‌های شرکت‌های آب و فاضلاب نام‌گذاری شده است. روز نخست این هفته «بهره‌وری، مدیریت تقاضا و اقتصاد آب»، روز دوم «زنان، سبک زندگی، آموزه‌های دینی و تغییر رفتار مصرف آب» و سومین روز هفته با عنوان «مشارکت مردمی، یاریگری آب محور و توسعه پایدار» نام‌گذاری شده است. برای روزهای دیگر این هفته به ترتیب عنوان‌های «صنعت دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرینی و استفاده بهینه از آب و پساب»، «رسانه، شفافیت اطلاعات و مطالبه‌گری مصرف بهینه آب»، «ارزش آب، انرژی و محیط‌زیست در پایداری سرزمین» و «عدالت اجتماعی، محرومیت‌زدایی و بهره‌وری حداکثری منابع آب شرب» تعیین شده است.

مشارکت مردمی، یاریگری آب محور

بهنام بخشی، مدیر روابط‌ عمومی شرکت تامین و تصفیه آب شرکت آب و فاضلاب تهران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: همیشه زمانی که مشکلی ایجاد می‌شود خود مردم گره‌گشا و حلال مشکلات هستند. در سال‌های اخیر نیز با اطلاع‌رسانی‌هایی که انجام شد، شاهد بودیم که اکثر مشترکان در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب همراهی کرده‌اند. به‌طور کلی، اگر نگاه خود را به مصرف این مایه حیات زندگی تغییر دهیم و به نقطه‌ای برسیم که همگی خود را صاحب منابع آب بدانیم، بسیاری از مشکلات‌مان حل خواهد شد.

وی اضافه کرد: اما گاهی شاهد این هستیم که وقتی به افراد درباره مصرف بی‌رویه آب تذکر داده می‌شود با گفتن اینکه «پولش را پرداخت می‌کنم.» این مسئله را از سر خود باز می‌کنند. در صورتی که آب یک منبع غیرقابل جایگزین است، قابل واردات نیست و نمی‌توان ارزش آن را صرفا با پرداخت پول تعریف کرد.

مصرف آب پایتخت

بهنام بخشی گفت: مصرف آب این روزهای شهر تهران به ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر در یک شبانه‌روز یعنی ثانیه‌ای ۴۲ هزار لیتر رسیده است. اگر یک جمع‌بندی عددی و حداقلی داشته باشیم مشاهده می‌کنیم که تقریبا سرانه مصرف هر تهرانی به حدود ۲۶۵ لیتر می‌رسد. براساس استاندارد جهانی در شرایطی مثل امسال که با کاهش بارندگی مواجه بودیم، استاندارد مصرف باید ۱۳۰ لیتر در روز باشد. به‌طوری‌که اگر استحمام کرده و از سرویس بهداشتی استفاده می‌کنیم و اگر شست‌وشو و پخت‌وپزی داریم همه باید در قالب این میزان خلاصه شود که یک شهروند تهرانی به‌طور متوسط ۱۳۰ لیتر آب مصرف کند. اما امروز سرانه مصرف شهروندان تهرانی دو برابر این رقم است. این سرانه مصرف بالای آب بابت سهل‌انگاری‌هایی است که در صورت رعایت یک سری نکات می‌توان آن را به مقدار قابل‌توجهی کاهش داد.

وی افزود: زمانی که کولرهای آبی در مدار بهره‌برداری قرار می‌گیرند، روزانه ۲۰۰ میلیون لیتر به مصرف آب تهران اضافه می‌شود. اگر این کولرها دارای نقص فنی و هدررفت آب و مشکلات این‌چنینی باشد، یقینا مصرف آب و هدررفت شبکه را بالا می‌برد. وقتی کولر هدررفت آب داشته، مداوم روی دور تند باشد و سایبانی در مجاورش نباشد، مصرف آب را بالاتر خواهد برد.

پیش‌بینی مصرف در روزهای گرم

مدیر روابط‌ عمومی شرکت تامین و تصفیه آب شرکت آب و فاضلاب تهران گفت: پیش‌بینی ما این است که در روزهای گرم مصرف روزانه به بیش از ۲۶۵ لیتر برسد. اگر مصرف آب خانگی با رعایت مواردی کاهش پیدا کند، این رقم به کمتر از ۲۰۰ لیتر کاهش پیدا می‌کند.

بخشی گفت: در ماه‌هایی مثل مرداد و تیر که پایداری گرما وجود دارد و کولرها مدام در مدار بهره‌برداری هستند و نیاز به استحمام و نوشیدن آب بیشتر می‌شود، مصرف آب بالا می‌رود. در این شرایط اگر در مصارف غیرضروری تجدیدنظر کرده و در مصرف خود تغییری رقم بزنیم، یقینا از این رقم سرسام‌آور افزایش سرانه مصرف آب فاصله خواهیم گرفت و شبکه ما دچار تنش یا افت فشار نخواهد شد.

نگرش، همراهی و مشارکت

وی تصریح کرد: در این روزهایی که فشار زیادی بر منابع آبی است شاید مهم‌ترین بحث همین تغییر نگرش و همراهی و مشارکت است که اگر به سمت آن برویم، بسیاری از موضوعات ما حل‌وفصل می‌شود. در نظر بگیریم که اگر یک دقیقه مدت‌زمان استحمام را کم کنیم، حدود ۷ و نیم تا ۱۰ لیتر در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود.

به‌تبع آن، اگر هنگام انتظار برای گرم شدن آب حمام توسط آبگرم‌کن، نگذاریم آب خنک از دست برود و از آن به هر نحوی مثل ذخیره‌سازی برای آبیاری گیاهان استفاده کنیم، مصرف سرانه نیز کاهش پیدا می‌کند و به استاندارد مصرفی که ۱۵۰ لیتر و در این روزها ۱۳۰ لیتر است، نزدیک‌تر می‌شویم.

کاهش استحصال آب‌های زیرزمینی

بخشی اضافه کرد: هرقدر سرانه مصرف را کاهش دهیم، استحصال از آب‌های زیرزمینی کمتر می‌شود و ذخایر زیرزمینی ماندگاری بیشتری خواهد داشت.

به همین ترتیب، شاهد فرونشست‌ها، رانش‌ها و مشکلاتی که برای بسترهای خاک اتفاق می‌افتد، نخواهیم بود. باید بدانیم که محیط‌زیست، آرامش و رفاه‌مان در گرو نگاه درست به مصرف آب است.

وی اظهار کرد: آب شربی که توسط شرکت‌های آبفا در شهر تهران تامین می‌شود، از لحاظ کیفیت و پایداری و مناسب بودن با سلامت جسم و جان افراد توسط تمام مراجع نظارتی و بهداشتی موردتایید قرار گرفته و نیازی نیست به موارد جایگزین مثل آب بسته‌بندی رجوع کنیم و هزینه‌های خانواده را بالا ببریم اما لازم است که بهینه‌ترین استفاده از آن را داشته باشیم.

مصرف بهینه آب با کشاورزی دانش‌بنیان

فاطمه شاهسوند، پژوهشگر حکمرانی آب و محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: نگاهی به درصدهای مصرف آب در ایران، اولویت‌ها را برای اینکه بر چه قسمتی بیشتر تمرکز شود، مشخص می‌کند. طبق آمار سال ۲۰۲۰، سهم بخش کشاورزی ۹۲ درصد، بخش صنعت ۲ درصد و بخش خانگی ۶ درصد در مصرف آب است. این نشان می‌دهد در خانه‌ها کمتر با استفاده بی‌رویه در آب مواجه هستیم و در مجموع، سرانه مصرف آب بخش خانگی از میانگین اروپا و کشورهایی مثل عربستان پایین‌تر است اما در بخش کشاورزی جزو کشورهایی هستیم که اتلاف آب بسیاری داریم و بهره‌وری تولید پایین است.

شاهسوند گفت: سیاست خودکفایی در اقلام اساسی و تامین امنیت غذایی، یک مسئله استراتژیک برای کشور است. اما بعضی از مدیران می‌خواهند به هر قیمتی این مسئله به دست یابند، در صورتی که این شکل خودکفایی پایدار نیست. اولویت امروز برای حفظ منابع آبی، دانش‌بنیان کردن بخش کشاورزی است. باید به‌روزترین روش‌های آبیاری و کشت را به‌کار بگیریم.

اصلاح الگوی کشت

وی بیان کرد: در برنامه ششم توسعه، وزارت جهاد کشاورزی موظف شده بود الگوی کشت کل کشور را طراحی کند و ارائه دهد اما متاسفانه این کار انجام نشد و در حد حرف‌های زیبا اما اجرا نشده باقی ماند. یک‌سری کشورها مانند عربستان رو به سوی قیمت‌گذاری آب آورده و یارانه آب را قطع کرده‌اند. در عربستان، آب مصرفی بخش خانگی بالاست اما در کشور ما قیمت‌گذاری آب برای بخش خانگی اولویت نیست. در حال حاضر، قیمت‌گذاری آب برای بخش کشاورزی نیز فقط باعث افزایش قیمت محصولات کشاورزی و گرفتار شدن بیشتر مردم می‌شود. اما این مسئله به این معنا نیست که در بخش خانگی نباید صرفه‌جویی شود، بلکه از سنین کودکی باید خانواده و مدرسه روی هوش طبیعت‌گرای کودکان و اهمیت آنها به منابع طبیعی و محیط‌زیست کار کنند تا سهم ۶ درصدی بخش خانگی نیز کاهش پیدا کند.

این پژوهشگر حکمرانی آب و محیط‌زیست گفت: با اینکه مردم در مجموع درباره کمیت آب اسراف‌گر نیستند اما آلوده کردن رودخانه‌ها توسط گردشگران با ریختن زباله و... کیفیت آب را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ بنابراین هم نیازمند یک تغییر رفتار در این بخش و هم یک تغییر رفتار در بخش‌های حاکمیتی هستیم.

وی بیان کرد: بهره‌وری حداکثری منابع آب شرب یکی از الزامات است و باید به‌روزترین فناوری‌های دنیا برای تصفیه پساب و بازچرخانی آب را به کمک بخش خصوصی وارد کشور کنیم.

مغفول ماندن آب مجازی

وی اضافه کرد: مسئله آب مجازی در حساب‌وکتاب‌هایمان مغفول می‌ماند. مثلا هر ورق آچهار، ۱۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند و در ادارات دولتی، بخش خانگی، ذی‌نفعان کنکور اسراف زیادی در استفاده از کاغذ داریم. از سویی هر محصول کشاورزی یک آبی دریافت می‌کند و در مراحل گوناگون از کاشت تا برداشت، آب زیادی برای آن صرف می‌شود که همان آب مجازی است و اینجا باید قیمت این آب برای صادرات لحاظ شود. به‌تازگی کمیسیون کشاورزی مجلس به این مهم توجه کرده است.

وی با اشاره به اینکه رسانه می‌تواند برای بخش کشاورزی و توانمند کردن کشاورزی و افزایش آگاهی آنها نقش ترویجی داشته باشد و مردم را هم با مفهوم آب مجازی آشنا کند، گفت: یک‌سری از مفاهیم با اینکه پایه‌ای هستند کاملا برای مردم و مدیران ما جا نیفتاده و رسانه ملی و پلتفرم‌های جدید می‌توانند در قالب فیلم‌ها، آگهی، تیزر و... کم‌کم آنها را با مبانی حفاظت از آب و محیط‌زیست آشنا کنند.

شفافیت اطلاعات

وی بیان کرد: شفافیت اطلاعات می‌تواند هم مدیران و سیاست‌گذاران را برای برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر آماده کند و هم از تعارض منافع جلوگیری و نشان دهد پروژه‌های انتقال آب (با این هزینه‌های گزاف) دقیقا آب را صرف چه بخش‌هایی کرده‌اند.

جایگاه آب در پایداری سرزمین

تمام اجزای طبیعت شامل جنگل، کوه، آب، معدن، بیابان‌ها و همه و همه به مثابه اجزای یک سیستم هستند؛ بنابراین برای پایداری سرزمین نیاز به صیانت از همه این اجزا داریم. حال آب به‌عنوان خون جاری در این سیستم که مانند سیستم بدن انسان است، عمل می‌کند. همان‌قدر که خون انسان حساس است و هر اتفاق کوچک برای آن کل حیات انسان را تهدید می‌کند، آب هم برای اکوسیستم و حیات ما مهم است؛ بنابراین توجه به آب و حوزه آبخیزداری به‌عنوان یک واحد مهم مدیریتی، حیات سرزمین را تضمین می‌کند. امروز ما به چشم خود می‌بینیم که خالی شدن آبخوان‌ها و کشیدن بی‌رویه شیره زمین، چطور ما را با فرونشست‌ روبه‌رو کرده است.

وی ادامه داد: بخش‌های گوناگونی مانند کمیته امداد امام (ره)، بنیاد مستضعفان و هزاران خیریه، متولی محرومیت‌زدایی هستند اما آیا امروز می‌توانیم ادعا کنیم که فقر ریشه‌کن‌شده یا کاهش یافته؟ در این نهاد‌ها هم زحمات زیادی کشیده شده اما یک بازنگری باید انجام شود و درباره آینده تصمیمات جدید بگیریم.

نیازهای اساسی مردم مانند مسکن، آب سالم و... باید تامین شود تا بتوان در مراتب بعدی با آنها درباره مسائل دیگر گفت‌وگو کرد. با کسی که غم نان دارد نمی‌توان خیلی جدی در زمینه محیط‌زیست گفت‌وگو کرد؛ بنابراین باید به‌گونه‌ای ثروت در جامعه توزیع شود که این‌گونه نشود یک نفر چند خانه داشته باشد اما یک نفر دیگر یک مسکن هم نداشته باشد که در آن شب سر بر بالین بگذارد. مردم دهک‌های پایین‌تر باید عایدی مشخصی داشته باشند تا هم ضریب جینی کاهش پیدا کند و هم شکاف طبقاتی به‌مرور پر شود.

سخن پایانی

زمانی که صحبت از صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود، حتی اگر مصرف بی‌رویه‌ای توسط جامعه وجود داشته باشد، انگشت اتهام را باید به سمت ساختارهایی برد که این شکل مصرف را تثبیت کرده‌اند. به‌طور مثال، نبود زیرساخت‌ها و آموزش‌های کافی برای الگوی مصرف بهینه و جایگزینی روش‌های سنتی مصرف آب با فناوری‌های نوین منجر به تداوم مصرف‌بی‌رویه آب خواهد شد.