پشت پرده کاهش صادرات خاویار ایران
خاویار از مواد غذایی بسیار ارزشمند است که از گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت.
خاویار ایرانی و گوشت ماهیان خاویاری ازنظر کیفیت در جهان شناخته شده است. قدمت خاویار ایرانی به قرن چهارم قبل از میلاد می رسد. واکاوی داده های تاریخی تجارت خاویار نشان می دهد، میزان صادرات خاویار ایران در چهار دهه اخیر از ۲۶۰ تن به ۵ . ۵ تن رسیده است. به تعبیر دیگر در این مدت ۲۵۴ تن صادرات خاویار ایران کاهش یافته است. متولیان شیلات کشور نیز میزان تولید خاویار در سال ۱۴۰۰ را بالغ بر ۱۶ تن اعلام کرده اند. این در حالی است که در سال ۶۵ میزان تولید خاویار ایران ۴۰۰ تن بود. از سوی دیگر در بدترین شرایط در اواخر دهه ۶۰ ، ایران ۱۰۰ تن خاویار صادر می کرد اما طبق اعلام شیلات ایران در سال گذشته حدود ۵ . ۵ تن خاویار صادر شده است. درحال حاضر نیز طبق داده های گمرک ایران این رقم به علاوه کنسرو بدل خاویار ۹ تن است. به تعبیر دیگر در ۷ ماهه امسال خالص میزان صادرات خاویار ۱ . ۵ تن گزارش شده است.
هدفی بزرگ برای سال 1404
سید حسین حسینی رئیس سازمان شیلات ایران از صدور ۵ . ۵ تن خاویار تولید شده ایران به ۳۳ کشور دنیا خبر داد و گفت: در صدد ایجاد بازارهای جدید و بالا بردن تولید هستیم و تا افق ۱۴۰۴ این میزان را به ۲ برابر می رسانیم. وی در گفت وگو با ایرنا افزود: با توجه به اینکه صید تجاری ممنوع شده است، باید در حوزه آبزی پروری این موضوع را جبران کنیم، براین اساس در ۲۲ استان تولید مدنظر قرار دارد و براین اساس حدود ۱۷ تن خاویار داریم که به ۳۳ کشور صادر می کنیم. در این زمینه باید از برند ایران در حوزه تولید آبزیان به ویژه خاویار صیانت کنیم، ضمن اینکه در دیگر گونه های آبزیان هم کار مارکتینگ و برندینگ باید صورت گیرد.
تولید بی هدف
معاون وزیر جهاد کشاورزی درباره اینکه چه زمانی می توانیم برند شاخصی برای عرضه محصولات دریایی خود داشته باشیم چرا که شاهد هستیم این روزها برخی از کشورها به ویژه چین در حوزه خاویار بسیار موفق تر از ایران عمل می کنند؟ اظهار کرد: ما کار سخت که تولید است را انجام می دهیم اما متاسفانه در امر بیزینس و اقتصاد ضعیف هستیم. در زمینه عمل آوری، فرآوری، بسته بندی و بازاریابی نیازمند برخی اقدامات هستیم. البته با دیپلماسی قوی و فعالی که وزارت جهاد کشاورزی در پیش گرفته، روند انجام چنین اقداماتی بسیار سرعت پیدا کرده است.
معاون وزیر جهاد کشاورزی با بیان این مطلب که برای نخستین بار تفاهم نامه ای وزیر با همتای چینی خود به امضاء رسانده است، ادامه داد: براین اساس امکان صادرات مازاد آبزیان با گونه های متعدد پرورشی به بازار چین که بزرگ ترین بازار آبزیان در جهان به شمار می رود، فراهم شده است.
وی در ادامه بیان کرد: علاوه بر آنچه که بیان شد ریجستری ها و قرار گرفتن فهرست صادرکنندگان کشورمان برای صادرات به روسیه، ظرفیت قابل توجه 7.1 میلیاردی را برای بازار آبزیان فراهم خواهد آورد که می توان آن را اتفاق خوبی برای بازار آبزیان دانست.
سهم ما از بازار کشورهای همسایه
رئیس سازمان شیلات ایران گفت: کار بازار مقوله ای تخصصی بوده و براین اساس در حاشیه این نمایشگاه کارگاه هایی با همکاری رایزن های اقتصادی برگزاری می شود که در آنها شیوه ها، استانداردهای دقیق و… را به حاضران آموزش داده می شود.
حسینی با اشاره به اینکه در کنار موارد بیان شده کارهای زیر بنایی را نیز انجام می دهیم، تا تولیدکنندگان بتوانند به طور مستقیم وارد حوزه صادرات شوند، افزود: امیدواریم این موارد در کنار فعالیت های دیپلماسی که برای تسهیل گری صادرات صورت می پذیرد مقولاتی مانند امنیت و لجستیک، کمک کند، بتوانیم سهم خودمان را حداقل از بازارهای همسایه که در اولویت ما قرار دارند به دست آوریم.
حسینی صنعت شیلات را بسیار گسترده خواند و افزود: امروزه امنیت کشورها به آب و غذا گره خورده است و صنعت پرورش آبزیان در شرایطی که تنش آبی امکان توسعه برای تولید پروتئین های دیگر را کمتر می کند می تواند بسیار راهگشا باشد.
وی توجه به موضوع دانش در حوزه آبزی پروری متناسب با الگوی پرورش را بسیار حائز اهمیت دانست و اضافه کرد: از یک میلیون و ۲۵۹ هزار تن تولید آبزیان کشور در سال گذشته، ۷۰۲ هزار تن در حوزه صید و ۵۵۷ هزار تن در حوزه آبزی پروری بوده است که به جز تولید ۵۸ هزار تن میگو بیشتر تولید در بخش آبزی پروری ها در حوزه آب های شیرین و داخلی انجام می شود.
اقتصاد دریا محور
حسینی ادامه داد: علاوه بر افزایش بهره وری و مکانیزه کردن استخرها، مزارع پرورش در آب های شیرین، افزایش تولید در واحد سطح و توسعه عمودی در راستای سیاست ها و برنامه های تحولی شیلات است.
وی متناسب بودن کاهش تولید گازهای گلخانه ای و کم آب بر بودن در حوزه تولید پروتئین را از نشانه های و شاخص های تجارت در حوزه امنیت غذایی عنوان کرد و گفت: بر اساس گزارش ۲۰۲۱ فائو ۴۹ درصد سهم تجارت از پروتئین جهانی به آبزیان اختصاص دارد که بیانگر گرایش دنیا به سمت آبزی پروری است.
حسینی عنوان کرد: بحث اقتصاد دریا محور چیزی جز شیلات در حوزه مردمی سازی سرمایه گذاری ها، تولید اقتصاد دریا محور و بهره برداری از موجودات آبزی نیست لذا آن گونه که بشر برای تأمین غذا به سمت کاشت داشت و برداشت حرکت کرده باید در صنعت آبزی پروری از پایه زیستی دریا در تولید استفاده کرد. وی تاکید کرد: تحولی ایجاد نمی شود مگر آنکه تفکر جهادی در ذهن بهره برداران و سرمایه گذاران و فعالان عرصه به وجود آید وقتی که می خواهیم صنعتی را با اقلیمی تطبیق دهیم باید خود را به سلاح دانش مسلح کنیم.
حسینی با اشاره به بازار ۱ . ۷ درصدی آزادشده روسیه در جنگ با اوکراین گفت: اگر ایران در این بازار به ویژه از کشور ترکیه عقب بماند بیانگر آن است که یک زنجیره ارزش در کنار تولیدکنندگان ایجاد نشده است زیرا تولیدکننده نمی تواند بدون نگاه به مخاطب و بازار کار به بازارهای جهانی ورود کرده و کار خود را پیش ببرد.
حسینی اضافه کرد: در دیپلماسی غذایی اتفاقات خوبی را شاهدیم که نمونه آن ورود میگو کشور در بازار چین است که درحال حاضر ۳۲ هزار تن به این کشور صادر شده است و تمام آبزی ها ازجمله ماهیان خاویاری، گوشت خاویاری گرمابی و سردابی و پرورش دریایی در فهرست صادرات قرار گرفته اند.
وی تصریح کرد: اگر می خواهیم به افق های بالاتری دست یابیم و به بازار تخصصی وارد شویم باید خودمان را با استانداردهای آنها تطبیق دهیم زیرا نمی توان به صورت سنتی وارد بازار حرفه ای و تخصصی شد.
چه مقدار خاویار تولید شده است؟
معاون وزیر جهاد کشاورزی افزود: ارزشمند بودن ماهیان خاویاری بر کسی پوشیده نیست طی ۱۱ سال اخیر به دلیل در تهدید بودن ماهیان خاویاری تولید و صید آنها در دریای خزر ممنوع شده است، تولیدکنندگان ما توانستند ماهیان خاویاری را تکثیر کنند که یک اتفاق بیوتکنولوژی ارزشمند است و طی ۲ ماه اخیر استحصال خاویار در زابل انجام شد و با این ظرفیت هر چند زیستگاه گونه ارزشمند ماهیان خاویاری در سواحل خزر است اما در بیش از ۲۲ استان پرورش پیدا می کند. وی تصریح کرد: درحال حاضر ۱۶ تن خاویار و سه هزار و ۵۰۰ تن گوشت ماهیان خاویاری در کشور ما تولید می شود که نشان می دهد غیرت ایرانی ها نمی گذارد این برند و آرم ارزشمند زمین بماند و باید یک تشکل قوی در استان ها برای پیشرفت این صنعت ایجاد شود و نقاط ضعف این آبزی که برخی ذاتی است شناسایی شود. وی خاطر نشان کرد: در سال ۲۰۱۹ ایران به عنوان نخستین صادرکننده خاویار بلوگا بود که باید این رتبه به صورت مستمر حفظ شود و در بحث کیفی سازی و ارزان سازی آن را پایدار کرده و در بخش های هیبرید و دورگه کار کنیم.
رشد ۱۰ برابری تنها برای ۱۰ سال!
امین محمودی، کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی با اشاره به میزان تولید حوزه شیلات در سال گذشته به صمت گفت: شیلات شامل دو زیر بخش صید و آبزی پروری است. آبزی پروری سهم ۴۴ درصدی و صید سهم ۵۶ درصدی را در بخش شیلات دارد. سال گذشته میزان تولید در حوزه شیلات ۱ میلیون ۲۵۷ هزار تن بوده است. از این مقدار سهم زیر بخش صید و صیادی ۷۰۲ هزار تن محصول شیلاتی بوده که مقدار بیشتر آن در بازار داخل توزیع و بخشی از آن به کشورهای دیگر صادر شده است. وی با بیان اینکه عمده محصولات صادراتی ما که سهم زیادی در ارزآوری بخش کشاورزی ما دارند میگو و خاویار است، افزود: میگو و خاویار دو محصول صادراتی ما هستند که بر اساس ارزیابی نمودارها در سال های اخیر، میزان صادرات میگو با رشد ۳ الی ۳ . ۵ برابری نسبت به سال ۹۲ همراه بوده است. این کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی در رابطه با تولید قزل آلا اظهارکرد: با توجه به مشکلات موجود در حوزه تولید و پرورش ماهی قزل آلا تنها می توانیم بازار داخل را تأمین کنیم و صادرات اندکی به این محصول اختصاص دارد.
تغییر خاصی در صادرات دیده نشد
محمودی با اشاره به آمارهای صادراتی در حوزه شیلات بیان کرد: آمارهای صادراتی سال گذشته حاکی از آن است که صادرات محصولات شیلاتی در سال گذشته ۵۵۴ میلیون دلار بوده است. این در حالی است که این آمار در سال ۹۹ حدود ۵۲۸ میلیون دلار، سال ۹۸ حدود ۵۳۸ میلیون دلار، سال ۹۷ حدود ۵۲۸ میلیون دلار و سال ۹۶ حدود ۵۰۷ میلیون دلار بوده است. به بیانی دیگر در ۵ سال اخیر صادرات محصولات شیلات در محدوده ۵۰۷ تا ۵۵۴ میلیون دلار بوده است.
وی در پاسخ به چرایی نبود تغییر خاص در آمار ۵ ساله صادرات محصولات شیلات گفت: با مراجعه به آمار صادرات این محصولات در ۱۰ سال گذشته، شاهدیم که سال ۹۱ حدود ۲۶۱ میلیون دلار صادرات محصولات شیلاتی داشتیم. درست است که در ۱۰ سال، رشد بیش از ۱۰ برابری را تجربه کردیم اما واقعیت این است که در این مدت روند به گونه ای بوده که تغییر خاصی در صادرات محصولات شیلاتی دیده نشده است.
این کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی در رابطه با تأثیر عوارض نیم درصدی بر محصولات کشاورزی بر صادرات محصولات شیلات اظهار د داشت : اعمال عوارض نیم درصدی بر محصولات کشاورزی یکی از مشکلاتی است که درحال حاضر آبزی پروران با آن مواجه هستند. طبق بخشی از قانون بودجه سال ۱۴۰۱ به منظور جبران صادرات آب مجازی از کشور که از طریق صادرات محصولات کشاورزی و غذایی صورت می گیرد، نیم درصد از ارزش پایه صادراتی کالا باید پرداخت شود که بر این اساس کلیه کالاهای گروه کشاورزی و غذایی مشمول این ماده قانونی می شود. ۷ محصول کشاورزی مانند خربزه، هندوانه، طالبی و... که محصولات آب بر محسوب می شوند و به واسطه آن آب مجازی از کشور خارج می شوند برای صادرات آنها محدودیتی ایجاد شود تا کمتر به صادرات این محصولات بپردازند. بعد از جنگ اوکراین غذا حکم فشنگ را دارد و اراضی کشاورزی باید کاملاً در خدمت کشت کالاهای کشاورزی قرار می گرفت. در نتیجه این قانون اراضی کشاورزی به محصولات اساسی تری اختصاص داده می شود که سیاست درستی بود.
مشکلات صادرات شیلات
محمودی در ادامه با بیان اشکالاتی در این قانون افزود: هدف ذکر شده برای اعمال عوارض نیم درصدی بر محصولات کشاورزی درست بود اما در این قانون کل محصولات کشاورزی آورده شده که محصولات شیلاتی نیز زیر مجموعه آن است. این در حالی است که هدف ۷ محصول اصلی آب بر بوده است. درحال حاضر از صادرات هر کیلو هندوانه که برای تولید آن حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ لیتر آب مصرف می شود، یک ریال عوارض دریافت می کنند. در مقابل برای تولید میگو یا ماهی هایی که در آب شیرین پرورش داده می شود و ماهیانی که در قفس یا دریا هستند، آب شیرین استفاده نمی شود اما عوارض نیم درصدی برای آنها اعمال می شود. این در حالی است که برای صادرات هر کیلو میگو که به طور متوسط ۲ . ۴ دلار نرخ صادراتی آن است، ۳۰۰ ریال عوارض شامل می شود که ۳۰ برابر عوارض هندوانه است. با توجه به اینکه برای تولید میگو از آب شیرین استفاده نمی کنند این موضع اصلاً منطقی نیست و این باعث بی انگیزگی صیادان شده است.
وی با بیان دیگر مشکلات برای صادرات شیلات گفت: پرداخت تعهدات ارزی توسط صادرکنندگان و افزایش نرخ بسته بندی می تواند از سری مشکلات صادرات باشد. از سوی دیگر نقل و انتقالات پولی و بانکی و تحریم ها موجب شده برگشت پول برای صادرکنندگان ایران به هفت خان رستم تبدیل شود. به همین علت شاهد افزایش صادرات هستیم اما باید بیش از این به صادرات پرداخت و بازارهای منطقه را گرفت.
صادرات خوراک آبزیان به روسیه
این کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی با بیان آخرین آمار صادرات شیلات اظهارکرد: بر اساس آخرین آمار، ایران سال ۱۴۰۰ حدود ۵ میلیون ۲۰۸ هزار تن محصول شیلاتی به روسیه صادر کرده که حدود ۶ میلیون دلار ارزآوری به همراه داشته است. اخیراً نیز خوراک آبزیان به روسیه صادر شده است که این یک ابتکار نو در این زمینه بود و ما شاهد صادرات بخش های دیگر به جز میگو و خاویار هستیم.
سخن پایانی
طبق داده های موجود صادرات ۲۶۰ تنی خاویار تا سال ۷۲ اگرچه استحصال خاویار از دریا کاهش یافته بود اما پا برجا بود. آخرین داده های موجود سازمان شیلات نشان می دهد، میزان تولید خاویار در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۴ تن و ۱۰۰ کیلوگرم افزایش داشته است. یعنی از ۱۲ تن در سال ۹۹ به ۱۶ تن و ۱۰۰ کیلوگرم در سال ۱۴۰۰ رسیده است. بر اساس آمار گمرک نیز در سال ۱۴۰۰ میزان صادرات خاویار به ۳۳ کشور ۳۷۷۴ کیلوگرم بوده است. طبق اعلام شیلات نیز برآورد می شود که حدود ۲ تن به صورت مسافری خارج شده باشد. این یعنی به طور کل ۵ تا ۵ . ۵ تن خاویار در سال ۱۴۰۰ از کشور خارج شده است. آمار صادرات در سال ۹۹ از مسیر گمرک ۲۲۸۱ کیلوگرم بوده که در مجموع حدود ۴ تا ۴ . ۵ تن خاویار به ۲۴ کشور صادر شده است. این روند به خوبی نشان می دهد؛ سیاستگذاران جهادکشاورزی در مدیریت تولید و صادرات خاویار ناکام بوده است.
