شهرهای خاکستری و ناهنجاری‌های اجتماعی
معیارهای زیباشناسی، زمینه‌ساز شکل‌گیری هنر هستند و هیچ هنری نمی‌تواند بدون آنها ظهور کند.
معیارهای زیباشناسی، زمینه ساز شکل گیری هنر هستند و هیچ هنری نمی تواند بدون آنها ظهور کند. اساسا، دیدگاه هنری و مبتنی بر اصول و قاعده مندی های هنری در گرایش هایی مانند طراحی شهری با پرسش های فراوانی روبه رو است. زیبایی به عنوان پدیده ای بصری، یکی از عواملی است که به شهر، کیفیتی تجربی می بخشد. مولفه های بصری، بخشی از عواملی هستند که در تجربه شهر موثر بوده و توجه به ویژگی ها و الزامات هر یک از این سطوح- از دیدگاه قوانین بصری- برای شناسایی شخصیت شهر، ضروری هستند. اگر اصول طراحی براساس مولفه های زیباشناختی باشد، اجتماع با تمایل بیشتری آنها را می پذیرد. رنگ اشیا از ساختمان و خودرو گرفته تا لباسی که بر تن شهروندان خودنمایی می کند، همه بر بیننده تاثیرگذار بوده و حتی ساختمان ها، خودروها و شیشه های دود گرفته می تواند بر ناهنجارهای اجتماعی دامن بزند.
بی توجهی به هنر
هما فاطمی، کارشناس حوزه طراحی صنعتی درباره تاثیر آلودگی بصری خودروها، رنگ آنها، تردد موتورسیکلت ها از محدوده مخصوص عبور عابران پیاده و... به صمت گفت: شکی نیست اصول هنری، نه تنها معماری که در حوزه محصولات صنعتی هم رعایت نمی شود؛ از این رو امروز شهر زیبایی برای شهروندان وجود ندارد. شهرها خاکستری بوده و رنگی در آنها دیده نمی شود، چون به هنر بی توجه بوده ایم و هستیم.
وی افزود: بی توجهی به زیبایی های بصری و ازدیاد آلودگی در این حوزه، خود عاملی در ایجاد ناهنجاری شهری شده است. حرکت ناموزون خودروها، رعایت نکردن قوانین از سوی صاحبان خودرو و... باعث پریشانی ذهنی در تمام رده های سنی شده است.
او ادامه داد: کودکان و افراد مسن با این حجم از آلودگی بصری در کنار آلودگی صوتی، بیشتر در معرض بیماری های روحی و روانی هستند که این وضعیت، منجر به پریشانی ذهنی افراد می شود، اگرچه به این آلودگی های بصری و صوتی عادت کرده ایم.
این کارشناس حوزه طراحی صنعتی با بیان اینکه استفاده از رنگ و عناصر رنگی، تاثیر زیادی در روح آدمی دارد، گفت: در حال حاضر در زندگی شهری، افراد از آسمان آبی محروم شده اند و شهرها پر شده از خودروهایی که اگر هر یک، فقط یک قانون را اگرچه جزیی رعایت نکنند، با حجمی از ناهنجاری شهری مواجه خواهیم شد که شکل فعلی کلانشهرهایی مانند تهران را توجیه می کند.
وی اظهار کرد: چسباندن انواع آگهی، زیبا نبودن بیلبوردهای شهری، خلأ پوشش های گیاهی و کمبود فضاهای سبز و... چشم ها را عادت به دیدن آجر و سیمان هایی داده که تداعی کننده نازیبایی در زندگی شهرنشینی در ایران است.
اصول زیباشناختی
فاطمی در ادامه سخنان خود با تاکید بر تاثیرپذیری ذهن از آنچه می بیند، گفت: اصول زیباشناختی در شهرها رعایت نمی شود، زیرا نظر متخصصان این حوزه نادیده گرفته می شود. چه بسیار تحصیلکرده های متخصصی که در کشور تربیت شده اند و برای آموزش آنها هزینه شده، اما دیدگاه ها و نظرات شان به کار گرفته نمی شود. وی تصریح کرد: چرا باید محصولات صنعتی با رنگ های تیره و کدر تولید شوند که چشم نواز نیستند. استفاده از رنگ های تیره خود بخشی از آلودگی بصری زندگی امروز برخی از جوامع از جمله کشور ما شده است.
فاطمی خاطرنشان کرد: رنگ ها در ایجاد آرامش تاثیر مستقیم و غیرمستقیم دارند، به طوری که رنگ های تیره موجب افسردگی افراد می شوند یا استفاده از رنگ های کدر باعث ایجاد بی حوصلگی شده و انرژی افراد را تخلیه می کنند. بی توجهی به قوانین شهری، زندگی را سخت تر و پیچیده تر کرده و زمینه برخی مشکلات روحی را به وجود آورده است.
مسئله ای پایه ای
این کارشناس حوزه طراحی صنعتی با بیان اینکه زیباسازی شهری و رفع آلودگی بصری، مسئله ای پایه ای است، بیان کرد: در این باره از شهروندان کاری ساخته نیست و فقط باید فرهنگ سازی شده و این رویکرد از درون خانواده ها شروع شود.
وی با بیان اینکه مهندسان در ساخت خانه ها باید از طراحان متخصص استفاده کنند، ادامه داد: اصلاح برخی قوانین نیز ضرورت دارد تا ایده افرادی مانند طراحان صنعتی در مسیر تولید، قدرت اجرا داشته باشد. در این باره، کارشناسان بسیار تلاش کرده اند، اما راه به جایی نبرده اند، زیرا قوانین نیاز به اصلاح داشته و فرهنگ سازی عمومی ضروری است.
فاطمی در پایان اظهار کرد: اگر نظرات در کنار هم مطرح شوند، ثمربخش تر و کارسازتر هستند. در حال حاضر، سلامت روان جامعه ما در خط درست قرار ندارد؛ از این رو در زندگی شهری، با مشکلات جدی روبه رو هستیم.
مهم ترین مقوله معماری
محمدعلی پورنیا از کارشناسان حوزه شهری درباره آلودگی بصری شهری به صمت گفت: در دولت قبل، شهردار تهران ایده ای را در زیباسازی شهر ارائه داد که اگر اجرا می شد تاثیر زیادی در رفع آلودگی بصری شهر تهران داشت.
وی در توضیح این ایده افزود: قرار بود هر منطقه از این کلانشهر، دارای یک رنگ بوده و به این ترتیب شهری با رنگ های متنوع داشته باشیم. با وجود اینکه، این طرح، طرح اثرگذاری بود، اما به مرحله اجرا نرسید.
او ادامه داد: دیزاین، یکی از مهم ترین مقوله های معماری شهری بوده که در کشور کمتر دیده می شود. امروز علاوه بر نظافت خیابان ها، طراحی زیبای شهر، یکی از حقوق شهروندان است. این حق و درخواست شهروندان بوده که بیش از چند ساعت فعالیت دارند و برای تردد در شهر حق آنهاست که با بهره گیری از زیباهای بصری، بخشی از خستگی ذهنی خود را رفع کنند.
این کارشناس حوزه شهری اضافه کرد: مسیر تردد شهروندان باید تمیز و زیبا باشد؛ چه با استفاده از محصولات صنعتی و چه هنری.
زیباسازی از دل فرهنگ داخلی
پورنیا در پاسخ به این پرسش که چقدر می توانیم از تجربه سایر کشورهای صنعتی در این حوزه بهره برداری کنیم، گفت: استفاده از طرح و ایده دیگران نمی تواند خیلی مناسب باشد، زیرا هر کشوری دارای پیشینه تاریخی و تمدنی جداگانه بود و در درون آنها هنر و فرهنگ یک ملت متبلور است. این اشتباه است که برخی مسئولان با مسافرت به کشورهای مختلف به بهانه الگوگیری شهری از آنها، از بودجه کشور استفاده کرده و بخواهند طرح های خارجی را در حوزه شهری استفاده کنند. می توان مقوله های زیباشناختی را از دل فرهنگ و تاریخ کشور بیرون کشید و از آلودگی بصری فعلی شهرها کاست.
وی ادامه داد: در زمانی با سفر مدیران شهرداری تهران به ترکیه، با دیدن خیابان های سنگفرش شده خواسته شد این ایده در تهران هم پیاده شود. به این ترتیب یکی از پرترددترین خیابان ها تهران سنگفرش شد. این موضوع، تردد خودروها و اتوبوس ناوگان حمل ونقل عمومی را با مشکل مواجه کرد و در انتها با وجود هزینه های بسیار، خیابان سنگفرش شده دوباره محل عبور و مرور خودروها شد.
او گفت: هنگامی که بدون تدبیر و اندیشه، صرفا کپی کاری می شود، نمی توان انتظاری بیش از این داشت. در حالی که همین ایده می توانست برای بازار اجرا شود که تردد خودرو در آنجا وجود ندارد و محل رفت وآمد شهروندان برای خرید است.
پورنیا اظهار کرد: مقوله زیباسازی مهم است، اما برای رفع مشکلات نیاز نیست از کشوری مثل آلمان الگوبرداری کنیم و باید با توجه به فرهنگ و هنر ایرانی مبادرت به این امر کنیم.
این کارشناس حوزه شهری در بخشی دیگر از سخنان خود عنوان کرد: ایران در ایجاد آلودگی صوتی رتبه دار است. این مسئله هیچ راه حلی ندارد، جز فرهنگ سازی. بوق زدن های ممتد باعث آزار گوش ها و در نهایت روح و روان شهروندان به ویژه بیماران می شود.
یک قانون و یک اجرا
پورنیا با اشاره به تبلیغات شهری که روی بدنه اتوبوس های ناوگان حمل ونقل عمومی انجام می شود، عنوان کرد: زمانی پلیس راهنمایی و رانندگی در ایام محرم به صاحبان خودرو اعلام کرد در صورت شعارنویسی روی خودروهای خود جریمه خواهند شد، زیرا مانع دید راننده می شود. این در حالی است که در همان زمان شاهد تبلیغات چند متری روی اتوبوس های شهرداری تهران بودیم.
او تاکید کرد: اگر قرار است قانونی وضع و اجرا شود باید برای همه یکی باشد. پلیس راهنمایی و رانندگی نباید رفتار دوگانه داشته باشد و خودروهای شخصی را برای شعارنویسی جریمه کند، اما اتوبوس های شهرداری را خیر. در واقع مانع تبلیغات روی اتوبوس ها نشدند، زیرا شهرداری از این راه کسب درآمد می کرد.
تنوع رنگی و آموزش شهروندان
این کارشناس حوزه شهری با اشاره به تاثیر رنگ ها ادامه داد: می توان ایده شهردار اسبق تهران را برای اتوبوس های ناوگان حمل ونقل عمومی اجرا کرد، به طوری که اتوبوس های هر منطقه دارای رنگی متفاوت از سایر مناطق باشد.
او گفت: هنگام فرهنگ سازی برای صاحبان وسایل نقلیه باید شهروندان هم آموزش ببینند که درون اتوبوس ها یا واگن مترو چیزی ننویسند و در حفظ زیبایی این وسایل تلاش کنند.
پورنیا در ادامه موضوع فرهنگ سازی عنوان کرد: در جهان مردم ترغیب به خرید خودروهای رنگی می شوند، در حالی که در ایران نه تنها شرکت های خودروساز تنوع رنگی ندارند، بلکه اگر کسی رنگ خاصی بخواهد باید با هزینه بیشتر محصول را سفارش دهد. این نمی تواند مشوقی برای زیباسازی شهری باشد. در نتیجه برای تحقق ایده ها در این بخش باید شرکت های خودروساز هم پای کار آیند. وی تاکید کرد: علاوه بر اینکه در بحث بیمه هم در کشور این خودروها باید هزینه بیشتری بپردازند؛ یعنی شرکت های بیمه برای خودروهایی که مشکی و سفید نیستند، مبلغ بالاتری درخواست می کنند.
پورنیا در پایان گفت: در کنار نوسازی ناوگان حمل ونقل و خارج کردن شکل شهر از کهنگی و فرسودگی، باید شهروندان هم در حفظ تمیزی و زیبایی شهر و کالاهای شهری مانند اتوبوس و مترو تلاش کنند، از نظرات هنرمندان و کارشناسان حوزه شهری استفاده شود و هزینه کردها با هدفی مشخص انجام شود.
سخن پایانی
بنابر این گزارش، آلودگی بصری در کنار آلودگی صوتی، خود منشأ بروز ناهنجاری هایی در جوامع شهری بوده که مشکلات روحی و روانی را نیز به دنبال خواهد داشت. در این راستا کودکان و افراد مسن آسیب پذیرتر هستند، اگرچه سلامت تمام رده های سنی را به خطر انداخته است. استفاده از رنگ های تیره افسردگی و بی حوصلگی شهروندان را به دنبال دارد. این در حالی است که هر منطقه از کلانشهرها می تواند با رنگی به معرفی خود بپردازند و به لحاظ بصری چشم نواز باشند. الگوگیری از درون تمدن هر ملتی برای زیباسازی شهری مفیدتر بوده و دراین باره باید از نظرات متخصصان حوزه شهری و طراحان صنعتی استفاده شود.
