ممنوعیت واردات لوازم خانگی بحثی است که همچنان موافقان و مخالفان خود را داشته و هرازچندگاهی نظرات متعددی در این ‌ باره مطرح می ‌ شود، اما مسئله ‌ ای که بیش از اظهارنظرهای شخصی اهمیت دارد، اعلام خبرهای ضدونقیض از سوی مقامات بلندپایه درباره واردات لوازم خانگی است. تا پیش از این، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نظرات خود را به ‌ شکل دوپهلو اعلام می ‌ کردند و باعث شکل ‌ گیری شبهاتی برای تغییر در وضعیت ممنوعیت واردات لوازم خانگی شدند، اما چندی پیش، اتفاقی متفاوت رخ داد و سخنگوی وزارت صمت، خبر از احتمال برداشته شدن ممنوعیت واردات لوازم خانگی داد. چند روز طول کشید تا شخص وزیر صنعت، معدن و تجارت، این ادعای سخنگوی وزارتخانه را رد کند. نبود هماهنگی میان اعضای مهم و بلندپایه یک وزارتخانه برای انتشار اخبار، بدیهی ‌ ترین نتیجه ‌ ای است که می ‌ توان از این دست اتفاقات متعدد و همیشگی در بدنه دولت گرفت، اما این اتفاق می ‌ تواند روی دیگری نیز داشته و نشان از تغییرات مداوم و کوتاه ‌ مدت نظرات دولتمردان در رابطه با نحوه مدیریت بخش ‌ های اقتصادی باشد. هر دلیلی که این دست رویکردهای متضاد و متناقض دولت داشته باشد، نتیجه ‌ ای یکسان داشته و آن هم به ‌ هم ریختگی بازار است. صمت در این گزارش، به بررسی نتایج نگاه و رویکرد نهادهای دولتی بر مدیریت بخش ‌ های اقتصادی و شرایط فعلی بازار در پی خبرهای متناقض آزاد شدن واردات لوازم خانگی، با کارشناسان و فعالان این حوزه به گفت ‌ وگو پرداخته است.

افزایش رکود در بازار

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی در گفت ‌ وگو با صمت، به تشریح تاثیر انتشار صحبت ‌ های ضدونقیض از سوی دولت بر بازار پرداخت. او معتقد است: ناهماهنگی میان دستگاه ‌ های دولتی، لطمه ‌ هایی جدی را به اقتصاد بخش ‌ های مختلف به ‌ ویژه لوازم خانگی وارد می ‌ کند. پازوکی در این ‌ باره توضیح داد: چندی پیش، سخنگوی وزارت صنعت، معدن و تجارت خبر از احتمال آزادسازی واردات لوازم خانگی داد و چند وقت بعد، خود وزیر صنعت، معدن و تجارت این موضوع را تکذیب کرد، هرچند مدت زمان فاصله میان انتشار و تکذیب این خبر کوتاه بود، اما در کل باید گفت این دست صحبت ‌ های ضدونقیض، به ‌ طور مستقیم بازارها را درگیر بی ‌ ثباتی می ‌ کند. در ابتدا خریداران به امید واردات، خریدی انجام نمی ‌ دادند و منتظر مشخص شدن شرایط واردات یا کاهش قیمت ‌ ها می ‌ مانند که این خود رکودی جدی را به بازار تحمیل می ‌ کرد.

وی در ادامه تصریح کرد: از سویی دیگر تولیدکنندگان نیز آینده فعالیت ‌ های خود را بی ‌ ثبات دیده و نمی ‌ دانند که باید چه مسیری را برای روند تولید خود در پیش گیرند، بنابراین خط تولید نیز در شرایط سرگردان قرار خواهد گرفت. از کسادی بازار، کسبه و فروشندگان لوازم خانگی نیز آسیب خواهند دید و در چنین شرایطی تمام حلقه ‌ های اقتصادی و فعالان بازار تحت ‌ تاثیر اخبار مختلف قرار گرفته ‌ اند. پازوکی در ادامه، رکود فصلی بازار لوازم خانگی را یکی دیگر از مشکلات فعلی این بخش معرفی کرد و گفت: از ابتدای امسال، بازار لوازم خانگی درگیر رکود بود و در حال ‌ حاضر به ‌ دلیل قرار گرفتن در ماه محرم و صفر، خریدهای این حوزه بیشتر کاهش یافته است. امید آن می ‌ رود که با حذف اخبار ضدونقیض درباره بازار لوازم خانگی و همچنین گذر از شرایط زمانی فعلی، شرایط اقتصادی این بخش بهبود نسبی یابد.

افزایش عمق تولیدات داخلی

پازوکی در ادامه صحبت ‌ های خود به تاثیر رویکرد دولت ‌ ها در بخش ‌ های مختلف بازار لوازم خانگی پرداخت. او معتقد است: رویکردهای وسیع و توسعه ‌ گرایانه می ‌ تواند منجر به پیامدهای مثبت بی ‌ شماری شود و در این ‌ باره توضیح داد: رهبر معظم انقلاب اعلام کردند واردات کالاهایی که مشابه آن در داخل تولید شده و خط تولید آن قابلیت بهبود دارد، ممنوع است و به این دلیل، واردات بخش زیادی از لوازم خانگی ممنوع شد. در آن زمان، عمق تولیدات داخلی در حوزه لوازم خانگی، صفر درصد یا نهایت ۲۰ درصد در برخی از اقلام بود، اما طی این چند سال، خط تولید لوازم خانگی کشور بهبود یافته و در حال ‌ حاضر برای حدود ۹۰ درصد از کالاهای لوازم خانگی، عمق تولید به بالای ۷۰ درصد رسیده و این موضوع را می ‌ توان اتفاق مثبتی برای کشور دانست. رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تصریح کرد: برای کالاهایی که تقاضای بازار برای آن بیشتر است (مانند اجاق ‌ گاز) تا سال ‌ های گذشته تولیدات داخلی مهمی در این حوزه نداشته ‌ ایم، اما با برقراری ممنوعیت واردات، صنایع این حوزه پیشرفت کرده و نیاز مصرف ‌ کنندگان به ‌ خوبی پاسخ داده شده است. با این میزان پیشرفت، دولت به این نتیجه رسید اگر حمایت ‌ های مناسب و تسهیلات مالی مطلوبی را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد، صنعت لوازم خانگی توسعه خواهد یافت، اما شایان توجه است نباید تنها بازار داخلی را موردتوجه قرار داده بلکه باید صادرات نیز جزو اهداف اصلی صنعت لوازم خانگی باشد، بنابراین برنامه ‌ ها و رویکردهای دولت در این زمینه، از اهمیت زیادی برخوردار است.

لزوم توجه به بازارهای صادراتی

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی، برنامه ‌ ریزی برای واردات را یکی از چشم ‌ اندازهای مهمی دانست که باید در برنامه ‌ های دولتی وجود داشته باشد و در این ‌ باره توضیح داد: تا زمانی که صادرات لوازم ‌ خانگی نداشته باشیم، در این صنعت پیشرفت عظیمی نداشته ‌ ایم. در تمامی کشورها، برنامه ‌ ریزی و هدف صنایع، تنها پاسخگویی به نیاز داخلی نیست و بازارهای صادراتی را نیز مدنظر خود قرار داده ‌ اند، چرا که صادرات یکی از الزامات پیشرفت بوده و از این نظر حائزاهمیت است. برای صادرات باید هزینه سربار کمتری در تولید داشته باشیم تا از نظر کیفیتی و قیمتی، مزیت رقابتی برای محصولات وجود داشته باشد، اما هزینه تولید لوازم خانگی در ایران کمی بالا بوده و از نظر نرخ هنوز شرایط برای صادرات فراهم نیست. پازوکی افزود: نظراتی که در حال ‌ حاضر مسئولان بخش ‌ های مختلف دولتی درباره ممنوعیت یا آزادسازی واردات لوازم خانگی اظهار می ‌ کنند، براساس نگاه آنها به عمق تولیدات داخلی است. باید ضمن تاکید و توجه به توان داخلی برای تولید، برنامه ‌ ریزی مناسبی برای صادرات نیز داشته باشیم، چرا که در غیر این صورت، تلاش برای خودکفایی نتیجه معکوس داده و صنعت لوازم خانگی طی سال ‌ های پیش ‌ رو آسیب خواهد دید.

واردات نظام ‌ مند شود

پازوکی در ادامه صحبت ‌ های خود ساماندهی به بازار قاچاق لوازم خانگی را یکی از وظایف دولت معرفی کرد و در این ‌ باره گفت: همان ‌ طور که پیش ‌ تر عنوان شد، با ممنوعیت واردات بخش زیادی از اقلام لوازم خانگی، فرصتی برای بهبود تولیدات داخلی فراهم شد، اما در کنار حمایت از تولیدکنندگان، باید سلیقه مردم را نیز در نظر داشت. همین تفاوت سلیقه و نظر میان مردم، تقاضا را برای کالاهای خارجی شکل داده و از این ‌ رو برخی کالاها به ‌ صورت قاچاق یا از طریق کولبرها یا ته ‌ لنجی ‌ ها وارد می ‌ شوند. به ‌ نظر می ‌ رسد دولت باید این نوع واردات را ساماندهی کرده و لوازم خانگی موردنیاز بازار، هدفمند وارد شوند. می ‌ توان فعالیت کولبران را نظام ‌ مند کرده و به آنها اجازه واردات دسته ‌ های محدودی از کالاها را داد. وی خاطرنشان کرد: در حوزه لوازم خانگی باید کالاهایی وارد شوند که از نظر تکنولوژی، بالاتر از سطح تولیدات داخلی است. واردات این لوازم خانگی می ‌ تواند تحول مهمی را در این صنعت پدید آورد و کیفیت تولیدات داخلی ارتقا یابند، اما ممنوعیت کامل در کنار پررونق بودن بازار قاچاق، نشان می ‌ دهد دولت نتوانسته ارزیابی دقیقی از بازار داخلی داشته باشد.

اشتغالزایی صنعت لوازم خانگی

فریدون نصیری، فعال صنعت لوازم خانگی در گفت ‌ وگو با صمت، نا ‌ بسامانی ‌ های قانونی و تکذیب اخبار رسمی منتشرشده را برای بدنه تولید آسیب ‌ زا عنوان کرد و در این ‌ باره توضیح داد: در چند سال اخیر تولیدکنندگان لوازم خانگی برای بهبود این صنعت تلاش کرده ‌ اند و به ‌ تازگی تولید داخلی این صنعت در حال پا گرفتن است، اما در چند مدت اخیر، مدیران مختلف دولتی با اظهارنظرهای متعدد درباره واردات لوازم خانگی یا روند تولید این صنعت، تولیدکنندگان را درگیر تنش کرده ‌ اند، چرا که تولیدکنندگان، آینده فعالیت ‌ های خود را بی ‌ ثبات دیده و نسبت به قوانین و نظر دولت، بی ‌ اعتماد می ‌ شوند. در چنین شرایطی، نه ‌ تنها نمی ‌ توانند برنامه ‌ های توسعه ‌ ای برای فعالیت ‌ های خود در نظر گیرند، بلکه اقدامات فعلی آنها نیز دچار تزلزل می ‌ شود.

وی در ادامه تاکید کرد: صنعت لوازم خانگی توانسته طی سال ‌ های اخیر، اشتغالزایی مهمی داشته باشد، اما در چند سال اخیر بنا بر رکود بازار و مشکلات اقتصادی مختلف، کارگاه ‌ ها و کارخانه ‌ های تولیدی مجبور به تعدیل نیرو شدند. باید مدیران دولتی در نظر داشته باشند، ایجاد هرگونه تزلزل و تنش در مباحث اقتصادی، به ‌ طور مستقیم تولید را هدف قرار داده و این موضوع به ‌ نفع هیچ ‌ کس نیست. اظهارنظرهای متناقض و تغییرات مداوم قوانین، بیشتر فعالیت تولیدکنندگان را تحت ‌ تاثیر قرار داده و اتفاقات این ‌ چنینی نمی ‌ تواند به ‌ نفع اقتصاد کلان کشور باشد.

شرایط آزادسازی واردات را نداریم

نصیری در ادامه صحبت ‌ های خود، به تشریح تاثیرات ممنوعیت واردات لوازم خانگی پرداخت و گفت: یکی از مباحثی که همواره به ‌ طور مستقیم بر بازار و تولید لوازم خانگی اثرگذار است، اظهارنظرهای متفاوت درباره لغو ممنوعیت واردات لوازم خانگی است. در رابطه با این موضوع، معتقدم اگر قرار است موانع و محدودیت ‌ ها برداشته شوند، باید تولیدات داخلی به درجه ‌ ای از ثبات از نظر نرخ و کیفیت رسیده باشند تا بتوانند با نمونه ‌ های مشابه خارجی رقابت کنند. در برخی تولیدات به این سطح از ثبات و بهبود تولید رسیده ‌ ایم، اما هنوز در سطح کلان با شرایط آرمانی بسیار فاصله داریم، از این ‌ رو اگر ممنوعیت ‌ های واردات لوازم خانگی برداشته شود، برخی تولیدات چینی می ‌ توانند برنده رقابت در بازار ایران باشند.

وی تاکید کرد: تولیدکنندگان کشورهایی مانند چین یا کشورهای توسعه ‌ یافته اروپایی، از نظر سرمایه در گردش، توسعه فناوری و سایر مباحث مربوط به تولید، از تولیدکنندگان ایرانی جلوتر هستند، بنابراین آزادسازی واردات لوازم خانگی در شرایط فعلی می ‌ تواند چالش ‌ هایی جدی را برای بازار کالاهای ایرانی به ‌ وجود آورد، اما در حال ‌ حاضر کمبودی در بازار نیست که الزامی برای واردات داشته باشیم و تولیدکنندگان به ‌ خوبی برای تمامی بخش ‌ های مختلف محصول تولید کرده ‌ اند. بیشتر مشکل، میزان تقاضا است که پایین و فروش با رکود جدی درگیر است.

دولت در بازار دخالت نکند

این فعال صنعت لوازم خانگی، بهبود کیفیت تولیدات داخلی را یکی از دستاوردهای مهم سال ‌ های اخیر در این حوزه عنوان کرد و گفت: کیفیت تولیدات لوازم خانگی، همواره رو به جلو بوده و شاهد بهبودهای مستمر در این مسئله هستیم. در حال ‌ حاضر فضای رقابتی برای تولیدکنندگان به ‌ وجود آمده و فعالان صنعت لوازم خانگی از نظر کیفیت و نرخ با یکدیگر در رقابت هستند.

به ‌ بیانی دیگر، بازار در بخش ‌ های مختلف به ‌ ویژه نرخ، در حال تنظیم شدن است و نیازی به ورود دولت در این رابطه نیست، متاسفانه در چند مدت اخیر، دولت به بحث تنظیم بازار لوازم خانگی وارد شده و مشکلاتی را برای تولیدکنندگان به ‌ وجود آورده است.

نصیری در ادامه توضیح داد: دولت با وضع قوانین غیرکارشناسی ‌ شده، چالش ‌ ها و موانعی را در راه توسعه تولیدات داخلی به ‌ وجود آورده است. آخرین قانون ایجادشده، الزام درج نرخ تمام ‌ شده تولید روی کالاهای لوازم خانگی است. کیفیت تولید هر کارخانه با تولید کارخانه ‌ ای دیگر متفاوت است. همین موضوع باعث شکل ‌ گیری تفاوت ‌ های قیمتی در محصولات مشابه در بازار می ‌ شود. از سویی دیگر، سیاست ‌ های قیمتی برای فروش محصولات در هر برندی متفاوت است و در برخی موارد تولیدکننده درصد تخفیف بالایی را برای تولیدات خود در نظر می ‌ گیرد. درج کردن نرخ تمام ‌ شده تولید و اضافه شدن درصدی از آن به ‌ عنوان میزان سود و تعیین نرخ نهایی لوازم خانگی، اقدامی بسیار مخرب برای بازار این دست کالاها است.

سخن پایانی

کارشناسان صنعت لوازم خانگی معتقدند بازار داخلی این محصولات، درگیر چالش ‌ های مهم و متعددی است. به ‌ عقیده آنها، افزایش نرخ لوازم خانگی در بازه ‌ های کوتاه ‌ مدت به ‌ همراه افزایش تورم در سایر بخش ‌ ها، سبب شده تا از رغبت و همچنین توانایی مردم برای خرید این تولیدات کاسته شود. در این میان، تدوین اهداف صادراتی برای کسب بازارهای کشورهای منطقه، می ‌ تواند فرصت جدیدی را برای درآمدزایی و همچنین بهبود کیفیت تولیدات ایرانی فراهم کند.