ایران اکنون سومین سال پیاپی خشکسالی را سپری می ‌ کند و پاییز امسال بنا بر اعلام موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو بارندگی ‌ های چندان مناسبی رخ نخواهد داد. از طرفی مصرف آب به ‌ ویژه در کلانشهر تهران بی ‌ رویه است و اختصاص پاداش ۳ هزار تومانی به ‌ ازای هر مترمکعب صرفه ‌ جویی راهکاری برای کاهش مصرف است. براساس گزارش ‌ های منتشر شده، سال آبی گذشته یکی از کم ‌ بارش ‌ ترین سال ‌ ها در دهه اخیر بود و امسال نیز وضعیت بارش ‌ ها در پاییز تفاوت چندانی با سال آبی پارسال نخواهد داشت.

در سال ۱۳۰۰ به ‌ ازای هر نفر حدود ۱۷ هزار مترمکعب آب وجود داشت؛ یعنی می ‌ توان گفت جزو کشورهای بسیار پرآب بودیم، اما در سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ و به ‌ طور واضح در سال ۱۳۹۳ به مرز ۱۷۰۰ مترمکعب آب به ‌ ازای هر نفر در سال رسیدیم که به ‌ معنای ورود به تنش آبی بود. در واقع تا این سال هنوز ۱۷۰۰ مترمکعب آب تجدیدشونده به ‌ ازای هر ایرانی در دسترس بود؛ اما در حال ‌ حاضر و سال ۱۴۰۱ این عدد بین دو مرز تنش آبی و بحران آبی قرار گرفته است. در چند سال اخیر به ‌ ویژه 2 سال گذشته با یک خشکسالی استثنایی در کشور روبه ‌ رو بودیم و براساس اعلام وزارت نیرو، از ابتدای مهر ۱۴۰۰ که سال آبی آغاز شد تا انتهای شهریور ۱۴۰۱ در مجموع ۱۸۰.۴ میلیمتر بارش در کشور رخ ‌ داده است. این میزان بارش در مقایسه با دوره بلندمدت که ۲۳۷.۱ میلیمتر بارندگی ثبت شده، ۲۳.۹ میلیمتر کاهش داشته است. از سوی دیگر سازمان هواشناسی اعلام کرد امسال پاییز کم ‌ بارشی خواهیم داشت و تا امروز هم این پیش ‌ بینی درست بوده و باگذشت نزدیک به یک ماه از پاییز هیچ بارانی را حداقل در تهران شاهد نبودیم. رئیس مرکز پیش ‌ بینی سازمان هواشناسی در این باره گفت: پیش ‌ بینی ‌ ها نشان می ‌ دهد بارش ‌ های پاییزی کمتر از نرمال خواهد بود و تا الان هم بارش ‌ های خوبی نداشتیم و میزان آن بسیار کم بوده است.

روند افزایشی مصرف

امسال سومین سال آبی خشک و کم ‌ بارش پیاپی در تهران است و این وضع آبی (تنش)در طول حدود ۵۰ سال گذشته در تهران بی ‌ سابقه بوده و در هیچ دوره ‌ ای تهران شاهد چنین شرایط خشکسالی نبوده است. باوجود این شرایط بسیار سخت در تامین آب، مصرف در این کلانشهر بیش ‌ ازپیش رشد یافته است. میانگین مصرف آب پایتخت در روزهای اخیر در هر روز حدود 3 میلیارد و ۳۰۰ میلیون لیتر است و باتوجه ‌ به ذخایر آبی موجود، تهران، شهری مقاوم در مقابل تنش آبی نیست. الگوی مصرف ماهانه آب در تهران ۱۴ مترمکعب برای هر خانوار (حدود سه ونیم نفر) تعیین شده، اما این عدد هم ‌ اکنون حدود ۲۲۰ لیتر است که ۸۰ لیتر بیش از الگو است.

بررسی روند مصرف آب در نیمه نخست امسال در استان تهران نشان می ‌ دهد تنها ۳۷ درصد خانوارهای تهرانی الگوی مصرف آب را رعایت می ‌ کنند و سایر مصرف ‌ کنندگان در گروه ‌ های «پرمصرف» و «بدمصرف» قرار داشته ‌ اند.

براساس این آمار ۵۹ درصد مشترکان پرمصرف ‌ اند و مصرف ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب یعنی تا 2 برابر الگو داشته ‌ اند و ۴ درصد مشترکان نیز اساسا بدمصرف به ‌ شمار می ‌ روند و مصرف آب شرب آنها از ۲۸ مترمکعب در ماه نیز فراتر رفته است. بنا بر آمارها، این دسته از مشترکان به ‌ تنهایی ۱۰ درصد کل آب شرب بخش خانگی تهران را مصرف می ‌ کنند.

در این راستا علی ‌ اکبر محرابیان، وزیر نیرو در روزهای اخیر از اختصاص پاداش به مشترکانی که الگوهای مصرف را رعایت می ‌ کنند، خبر داده است.

وی با بیان اینکه وزارت نیرو مشابه الگوی صنعت برق را برای بخش آب پیش ‌ بینی کرده، گفت: مشترکانی که اقدام به صرفه ‌ جویی در سطح زیر الگو کنند، ۵ برابر نرخ پرداخت به آنها پاداش صرفه ‌ جویی می ‌ دهیم.

وزیر نیرو خاطرنشان کرد: برای هر مترمکعب آب به ‌ طور متوسط حدود ۶۰۰ تومان نرخ تعیین شده که 5 برابر آن، 3 هزار تومان می ‌ شود. یعنی به هر کدام از مشترکان که صرفه ‌ جویی یک مترمکعبی داشته باشد، 3 هزار تومان پاداش تعلق می ‌ گیرد و با اندک صرفه ‌ جویی قبض مشترکان رایگان می ‌ شود و اگر بیشتر صرفه ‌ جویی کنند بستانکار می ‌ شوند.

محرابیان در پاسخ به اینکه آیا تابه ‌ حال قبض رایگان داشتیم یا خیر؟ گفت: برای نخستین ‌ بار در صنعت آب از این روش استفاده و در صورت رعایت الگوی مصرف قبض مشترکان رایگان می ‌ شود. وی درباره مطالبه مردم در زمینه بدمصرف ‌ ها و پرمصرف ‌ ها نیز افزود: کسانی که به شست ‌ وشوی گسترده خیابان، کوچه، ماشین، استخرها یا فضای سبز با آب تصفیه شده که کیفیت آن تقریبا در حد آب معدنی است، اقدام می ‌ کنند، باعث اعتراض مردم می ‌ شوند.

وزیر نیرو گفت: البته تعداد این افراد خیلی کم است، اما این مصرف اضافه، هم دیگران را نگران می ‌ کند و هم اینکه از عدالت و انصاف به دور است.

وی ادامه داد: در حال ‌ حاضر شرایط فصل به ‌ گونه ‌ ای است که اغلب جاهای کشور کشت نداشته و مصرف آب در بخش کشاورزی نداریم. اگر واقعا فردی رعایت نکند و از آب ‌ های جاری و آب ‌ های چاه ‌ ها مصرف بیهوده کند حتما برخورد لازم صورت می ‌ گیرد و اشتراک آب آنها قطع می ‌ شود.

هدررفت آب در ایران، ۵ برابر آلمان

براساس مستندات ارائه ‌ شده ازسوی شرکت آب و فاضلاب کشور، در سال ۱۳۹۹ بیش از یک میلیارد و ۱۳۱ میلیون مترمکعب از ۸ میلیارد و ۳۷۹ میلیون مترمکعب آب شرب تصفیه شده در قالب هدررفت ظاهری به ‌ دست مصرف ‌ کننده نهایی نرسیده است.

براساس این آمار، تفکیک میزان هدررفت ظاهری بیانگر آن است که ۴۱۱ میلیون مترمکعب از هدررفت آب ظاهری کشور مرتبط با مصارف غیرمجاز است، ۱۹ میلیون مترمکعب مرتبط با خطای مدیریت داده ‌ ها و سیستم به حساب می ‌ آید و ۵۲۸ میلیون مترمکعب دیگر نیز به ‌ دلیل نبود دقت کافی در تجهیزات اندازه ‌ گیری هدر می ‌ رود و هدررفت آب به ‌ معنای تولید فاضلاب بیشتر است. علاوه بر این، میزان آب نشت ‌ شده در کل شبکه آب و فاضلاب کشور تحت عنوان هدررفت واقعی در سال ۹۹ به یک میلیارد و ۲۵۷ میلیون مترمکعب می ‌ رسد. از این میان ۱۳۵ میلیون مترمکعب از هدررفت واقعی متعلق به نشت از خطوط انتقال، ۵۰۹ میلیون مترمکعب نشت از شبکه توزیع، ۵۷۶ میلیون مترمکعب نشت از انشعابات مشترکان، ۲۴ میلیون مترمکعب نشت از مخازن و در نهایت ۱۳ میلیون مترمکعب ناشی از سرریز مخازن است.

بر این اساس میزان هدررفت آب در کشور در قالب آمار آب بدون درآمد نزدیک ۵ برابر کشور توسعه ‌ یافته آلمان است، این در حالی است که متوسط بارش سالانه در کشور آلمان ۳ برابر متوسط بارش در ایران برآورد می ‌ شود. براساس گزارش به ‌ دست آمده از شرکت آب و فاضلاب کشور، ایران از ۱۷ کشور اروپایی با سرانه بارش بسیار بیشتر، میزان هدررفت بالاتری را به ثبت رسانده است.

سخن پایانی

براساس آخرین بررسی ‌ ها میانگین سرانه مصرف آب شرب در ایران (شامل تجاری، صنعتی، خانگی، فضای سبز و...) حدود ۲۲۰ لیتر در شبانه ‌ روز است که در مقایسه با بیشتر کشورهای جهان رقم بالاتری را نشان می ‌ دهد.

همچنین مصرف سرانه آب در بخش خانگی (آب شرب لوله ‌ کشی خانگی) در ایران به ‌ طور متوسط ۱۵۷ لیتر در روز به ازای هر نفر برآورد می ‌ شود که شامل 5 لیتر آشامیدن، ۱۰ لیتر پخت ‌ وپز، ۵۰ لیتر حمام و شست ‌ وشو، ۲۰ لیتر لباسشویی، ۱۵ لیتر ظرفشویی، ۳۰ لیتر مصارف بهداشتی، ۱۰ لیتر نظافت خانه و ۱۷ لیتر مصارف متفرقه می ‌ شود.

در برخی کلانشهرهای کشور از جمله تهران، این میزان (مصرف سرانه آب در بخش خانگی) در فصل گرم سال به حدود ۲۵۰ لیتر در شبانه ‌ روز به ازای هر نفر می ‌ رسد، در حالی که متوسط سرانه مصرف آب در بخش خانگی در دنیا ۱۳۵ تا ۱۴۰ لیتر در روز به ازای هر نفر است. این رقم در کشورهای اروپایی که از میانگین بارش ‌ های بالایی نیز برخوردارند، به ‌ طور متوسط ۱۳۰ لیتر در شبانه ‌ روز است.