مشکلات چندگانه توسعه صادرات

بدون شک توسعه صادرات ایران با مشکلات متعددی مواجه است، اما برای بررسی راهکارهای توسعه صادرات و مشکلات موجود، باید در ابتدا مشخص کنیم که درباره صادرات چه نوع کالایی صحبت می ‌ کنیم. دسته ‌ ای از کالاهای تولیدات ایران، از نظر کیفیت و تکنیکال، قابلیت عرضه در مجامع بین ‌ المللی دارند. حتی برخی کالاهای ایران در رسته تولیدات های ‌ تک نیز می ‌ توانند به ‌ دلیل برخورداری از کیفیت مطلوب،صادر شوند، اما دسته ‌ ای از کالاها بنا به وجود نقایص متعدد، امکان صادرات ندارند و باید به این نکته توجه کنیم. برخی تولیدکنندگان، نبود کیفیت لازم و رعایت نشدن استانداردهای بین ‌ المللی در بعضی تولیدات صنعتی را یکی از ضعف ‌ های جدی صنایع ایران عنوان می ‌ کنند. به ‌ نظر من، خلأهای این ‌ چنینی به ‌ دلیل توسعه نیافتن صنایع ایران طی دهه ‌ های گذشته به ‌ وجودآمده و این ضعف ریشه در نبود نگاه صادرات ‌ محور در بدنه مدیریت کشور دارد. نبود تفکر صحیح درباره صادرات، یکی از اساسی ‌ ترین ایرادات فعلی است که در مدیریت بخش ‌ های مختلف، شاهد آن هستیم. در ابتدا بدیهی است که برای توسعه صادرات، نیاز به کالای صادرات ‌ محور داریم. در دهه ‌ های گذشته، اهداف تمامی فعالیت ‌ های تولیدی اعم از احداث کارخانه و توسعه ‌ های صنعتی، تامین نیازهای داخلی بوده است. در این مدت، سیاست ‌ ها بر این مبنا بوده که ابتدا بازارهای داخلی تامین شود و در ادامه اگر کالایی باقی ماند، آن را صادر کنیم. به ‌ عبارتی، تا به امروز نگاه صادراتی در روند تولید وجود نداشته و فعالیت ‌ های اقتصادی صادرات ‌ محور نبوده ‌ اند، بنابراین نقص در سیاست ‌ گذاری ‌ های مربوط به تولید، نخستین ضعف در مدیریت اقتصادی کشور است،از این ‌ رو در اولویت قرار دادن تامین نیاز بازار داخلی و نبود خط تولید کالاهای صادرات ‌ محور، مهم ‌ ترین ایراد در مدیریت اقتصاد کلان کشور طی سال ‌ های اخیر بوده است. ایراد بر سر استراتژی ‌ های کلان تجاری را می ‌ توان آفت صادرات ایران معرفی کرد. بدترین نوع سیاستی که می ‌ توان برای فعالیت ‌ های تجاری داشت، صادرات کالاهای باقیمانده پس از تامین نیازهای داخلی است. یکی از دلایل اصلی که در بسیاری از بازارهای جهانی حضور نداریم، نداشتن کالای مناسب صادراتی است، بنابراین هرگونه مسئله ‌ ای که باعث از بین رفتن مزیت رقابتی کالاها شود (مانند تورم، نبود تیراژ و کیفیت مناسب کالاهای صادراتی)، مهم ‌ ترین مانع توسعه صادرات غیرنفتی ایران خواهد شد.

علاوه بر نبود نگاه درست در مدیریت تولید صادرات ‌ محور، ضعف ‌ های لجستیکی و تجهیزاتی نیز سبب شده تا در بهره ‌ گیری از ظرفیت بازارهای کشورهای منطقه ناکام باشیم. کمبود بسترهای حمل ‌ ونقل یکی از دلایلی است که سبب شده تا ایران در بسیاری از بازارهای بین ‌ المللی و جهانی حضور نداشته باشد، اما ضعف ‌ های ساختاری تنها به حمل ‌ ونقل محدود نمی ‌ شود و زیرساخت ‌ های به ‌ روز برای بکارگیری مواردی مانند تجارت الکترونیک، در ایران وجود ندارد. نه ‌ تنها از نظر تجهیزات، بلکه به ‌ دلیل مشکلات دیپلماتیک و محدود بودن روابط ایران با سایر کشورها، امکان استفاده از پلتفرم ‌ های آنلاین برای انجام تجارت الکترونیک با سایر کشورها وجود ندارد، بنابراین دولت باید در تصمیمات کلان خود، به اهمیت رفع محدودیت ‌ ها و راهکارهای کاهش تحریم ‌ ها علیه ایران توجه داشته باشد.

علاوه بر تمامی مشکلات عنوان ‌ شده، باید محدودیت ‌ های داخلی را یکی دیگر از موانع توسعه صادرات معرفی کرد. فشار دولت برای رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان، یکی از این محدودیت ‌ های جدی برای رشد تجارت ایران است. صادرکنندگان باوجود تمامی مشکلات و موانع بین ‌ المللی، کالاهای ایرانی را به جهان عرضه می ‌ کنند، اما به ‌ دلیل تحریم ‌ ها و مسدود بودن راه ‌ های نقل ‌ وانتقالات بانکی، زمان بازگشت این درآمدها مشخص نیست. با این حال، دولت تاکید به بازگرداندن ارزهای صادراتی دارد و صادرکننده همواره با مشکلاتی مانند تعلیق کارت بازرگانی یا سایر جریمه ‌ های این ‌ چنینی مواجه است. در چنین شرایطی، بدیهی است صادرکنندگان شرایط فعالیت را بی ‌ ثبات دیده و رغبتی برای انجام فعالیت ‌ های بازرگانی نداشته باشند، از این ‌ رو مسیر توسعه صادرات ایران به ‌ هیچ وجه هموار نیست و دست ‌ اندازهای این راه بی ‌ شمار هستند.