رضایت، اصل گمشده رسانه ملی
آیدا فریدی-خبرنگار
اگر قرار باشد تنها در یکی، دو ستون و در قالب چارچوب ها، محدودیت ها و منشورهای مطبوعاتی نگاه نقادانه ای به وضعیت برنامه های رسانه ملی تلویزیون داشته باشیم و نگاه خوش بینانه خودمان را هم در عین حال حفظ کنیم به نتیجه مطلوبی که منطبق با اصل واقعیت و نظرگاه واقعی مخاطبان تلویزیون باشد، نمی رسیم. درباره تلویزیون باید از مردم کوچه و خیابان شاهد آورد. چیزی که بی شباهت به گزارش های میدانی و مردمی تلویزیون است! گزارشی اصیل، بدون دستکاری و جراحی نشده. منظورمان نظر واقعی مخاطبان بدون برخورد گزینشی است. شاید بهتر باشد در همین ابتدای راه از گفتن درباره تلویزیون ملی منصرف شویم. اگر راحت تر و در پرانتز و با تاکید بیشتری بخواهیم بگوییم «درحال حاضر صحبت کردن درباره رسانه تلویزیون کار ساده ای نیست.» کار ساده ای هست اما پیچیده در سختی های بسیاری است. تنها در این حدود می توان اشاره کرد که رسانه ملی تلویزیون دیگر تنها یک رسانه که وظیفه اش قبل از هر چیز سرگرم کردن مخاطب باید باشد، نیست و کارکردهای دیگری به مرور به ویژگی ها و رسالت های آن اضافه شده است. آن رسالت ها هرچه بود، نتیجه معکوس داشت. آنچه قرار بود زمانی مخاطب تلویزیون را سرگرم و جذب کند، خودش تبدیل به پاره سنگی شد که مخاطبان را پراند! اما می شود با دو کلیدواژه ساده وضعیت حال شبکه ملی تلویزیون را توصیف کرد. اصل رضایت و اصل رقابت.
زمانی موضوع رقابت برنامه های رسانه ملی تلویزیون با برنامه های شبکه های ماهواره ای فارسی زبان مطرح بود، اصل رقابت نادیده گرفته شد و یا مجالی برای عرضه اندام در این مصاف برای شبکه ملی تلویزیون یافت نشد. در این نبرد نابرابر رسانه ملی در سایه قرار گرفت و در سایه ماند. این دوران تا حدودی و در یک برهه کوتاه و به طور تخمینی در پنج سال اخیر تبدیل به دوران گذار شد. با ورود برنامه هایی که جانمایه طنز و سرگرمی داشتند تلویزیون ملی جان دوباره ای گرفت. به کمک این برنامه ها اصل رضایت مخاطب هم تا حدودی تامین شده بود. محبوبیت برخی از چهره های تلویزیونی که اجرای برنامه ها را به عهده داشتند مخاطبان را بر سر بزنگاهی قرار داده بود تا از میان رسانه ملی و شبکه ماهواره ای یکی را انتخاب کنند. در بیشتر موارد برنامه تلویزیون ملی موفق می شد. در مقطعی تلویزیون ملی توانست اعتماد از دست رفته مخاطب خود را مجدد جلب کند. این اتفاق هرچند مقطعی اما امیدوارکننده بود. خندوانه، دورهمی و برنامه عصر جدید نمونه های موفقی از برنامه هایی با میانگین مخاطبان ثابت بودند که توانستند به اصل رضایت اندکی وفادار بمانند. این نوع برنامه سازی که درواقع سلبریتی محور بودند و با دعوت اشخاص محبوب و مردمی کارشان پیش می رفت در مواجهه با قدرت گرفتن شبکه نمایش خانگی هم حتی توانستند جایگاه و درجه محبوبیت خودشان را حفظ کنند. ظهور پلتفرم های مختلف هم نتوانستند برای برخی برنامه های تلویزیونی سدی ایجاد کند. پلتفرم هایی که اگرچه بارها از سوی مسئولان صدا و سیما با عنوان تهدید و چالش از آنها یاد شد. هر روز اگرچه انتقادها از کاهش مخاطب رسانه ملی بیشتر می شود اما شبکه نمایش خانگی حداقل می تواند جایگزینی برای برخی شبکه های ماهواره ای باشد.
( video on demand ) VOD اصطلاحی که در فارسی به ویدئوهای درخواستی ترجمه شده همان پلتفرم های ایرانی است که با عنوان فیلم نت و فیلیمو می شناسیم. آنچه شبکه های تلویزیون ملی را در برابر (وی او دی) ها ناتوان می کند آزادی مخاطب برای انتخاب زمان تماشای فیلم است. او می تواند در هر ساعتی از شبانه روز سریال محبوب خودش را پیگیری کند. اما انتخاب آزادانه تنها یک بخش ماجرای به حاشیه رفتن تلویزیون ملی است. محتوای برتر شبکه نمایش خانگی این روزها دلیل عمده استقبال بیشتر از آن است. حالا شبکه خانگی در هر دو میدان رضایت و رقابت برنده بازی است. اما این انتخاب آزادانه برنامه تنها نصیب افرادی می شود که دسترسی به اینترنت دارند و در مناطق کم برخوردار قرار ندارند. تلویزیون ملی به عنوان رسانه ای رایگان توسط بسیاری از مخاطبانش نادیده گرفته شد، همان عده هم برنامه های دیگری را از شبکه های ماهواره ای و یا پلتفرم های شبکه خانگی جایگزین کردند، اما هنوز عده ای شبکه های محدود تلویزیون ملی را به دنبال اندکی سرگرمی جست وجو می کنند. همان مخاطبی که در مناطق کمتر برخوردار نادیده گرفته شده است. از طرفی آنچه تلویزیون ملی را به تدریج از مدار توجه خارج می کند انطباق بیشتر برنامه های شبکه های خانگی با متن جامعه است.
این روزها در غیاب همان محدود برنامه هایی که مخاطبان را با تلویزیون ملی آشتی داده بودند مخاطبان تلویزیون مجدد به شبکه های فراملی و یا شبکه خانگی پناه خواهند برد. این قهر اتفاقی و ناگهانی نبود و نیست، بلکه نتیجه بی توجهی به اصل رضایت و قدرت مخاطب است. مخاطبی که سرمایه هر رسانه ای بود و به تدریج نادیده گرفته شد.
