جامانده از اقتصاد، وامانده در توسعه
بخش معدن و صنایع‌معدنی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشورها است که رشد آن می‌تواند به‌عنوان یکی از محرک‌های اقتصادی نقش انکارناپذیری در توسعه اقتصادی کشور داشته باشد.
در سال های اخیر، معدن در کشور با چالش های متعددی روبه رو شده است؛ چالش هایی که همچنان ادامه دارد. چندی پیش، کارشناسان مرکز پژوهش های مجلس، قوانین و مقررات، نبود یک راهبرد طولانی و مشخص معدنی، سوءمدیریت، معضلات محیط زیستی، مشکلات بین المللی و مشکلات معدنداران را مهم ترین چالش های بخش معدن اعلام کردند.بر همین اساس، از نگاه کارشناسان، تغییرات سیاستی درست و اصولی، مصوب کردن راهبرد معدنی، رفع ناهماهنگی با قوانین بالادستی و رفع تداخلات قانونی بیش از ۷۰ درصد چالش های بخش معدن را برطرف خواهد کرد. به تعبیر دیگر، می توان تحریم و آسیب های ناشی از آن را به عنوان یک واقعیت ثابت در کسب وکار پذیرفت و براساس آن، برنامه ریزی کرد، اما عدم ثبات مقررات داخلی و تصمیمات خلق الساعه، امکان برنامه ریزی به عنوان مهم ترین ابزار سرمایه گذار در مدیریت مجموعه خود را سلب کرده است. روندی که از نگاه کارشناسان متوقف نشود، می تواند بخش قابل توجهی از درآمدهای ارزی کشور را تحت تاثیر قرار دهد. این بخش می تواند ۶۰ درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت را پوشش دهد. از طرفی، با فرآوری نهایی مواد معدنی می تواند به طورمتوسط ارزش افزوده ای بالغ بر ۱۰ برابر ارزش خام مواد معدنی ایجاد کند.صمت درباره این موضوع و بررسی وضعیت کنونی معادن کشور گفت وگویی را با ۴ تن از نمایندگان مجلس یازدهم ترتیب داده است که در ادامه مطالعه خواهید کرد.
فولاد، بخش اصلی صنایع کشور
الله وردی دهقانی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس با بیان اینکه حوزه فولاد بخش اصلی صنعت کشور را تشکیل می دهد، اظهار کرد: فولاد صنعتی اساسی و زیربنایی برای کشور به حساب می آید.می توان برنامه هایی را که دولت ها در برنامه های مختلف توسعه در زمینه رشد این بخش از کشور در نظر گرفته اند نیز، مثبت ارزیابی کرد. امروزه خوشبختانه نیازهای داخلی این بخش را تامین کرده و در بسیاری از موادمعدنی نیز صادرات خوبی داشته ایم.
وی افزود: مشکل اساسی که امروزه موردغفلت قانون گذاران و دولت قرار گرفته، این است که باید منابع معدنی را به درستی تامین کنیم. در همین راستا باید با تکمیل اکتشافات و کشف معادن جدید در سطح کشور نسبت به رفع این ضعف اهتمام داشته باشیم تا آینده و تداوم این صنعت را تضمین کنیم.
امروزه اکتشافات ما خیلی ضعیف است؛ به صورتی که ما تاکنون در ۷ درصد از سطح کشور اکتشاف کامل انجام داده ایم. متاسفانه ایران در زمینه تولید، اکتشاف و استفاده از مواد معدنی جزء ۱۰ کشور مطرح دنیا نیست؛ چرا که استخراج و شناسایی معادن در کشور با روش های مناسبی انجام نمی شود.دهقانی با تاکید بر ضرورت انجام اسکن از کل معادن کشور، ادامه داد: استخراج و بهره برداری از مواد معدنی به روش های سنتی است که این امر مشکلاتی را ایجاد می کند، علاوه بر آن قوانین دست وپا گیری در این حوزه وجود دارد که ما درصدد اصلاح این قوانین هستیم. البته لازم به ذکر است که فعالان این حوزه تاکنون اکتشافات عمقی و سطحی نیز داشته اند؛ به شکلی که در چند هزار متری نیز به معادن دست پیدا کرده اند. اما نیاز است که به صورت گسترده تر و اساسی تر به این حوزه ورود داشته باشیم.
عضو کمیسیون صنایع و معادن در گفت و گو با صمت اظهار کرد: در عرصه فولاد، می توان فعالیت های متنوع بسیاری انجام داد. فولاد در اشتغا لزایی، تولید ثروت و خلق ارزش افزوده بسیار حائزاهمیت است. ازاین رو، نگاه ما در مجلس شورای اسلامی شفاف سازی فعالیت های سازمان های مرتبط با حوزه معدن است تا فعالیت معدنکاران تسهیل شود.
وی ادامه داد: مشکلات چشمگیر موجود در حوزه صنایع و معادن کشور در ارتباط با مباحث قانونی و خلأهای موجود است. به سبب وجود خلأهای قانونی برخی معادن به افراد حقیقی، حقوقی، دولتی، تعاونی و غیردولتی فروخته شده است. از طرفی، شاهد سیاست گذاری های نادرست در این حوزه هستیم. یکی از اشتباهات موجود، عدم حمایت از صنایع پشتیبان معادن همچون عدم تامین ماشین آلات موردنیاز و مدرن است.
دهقانی افزود: باتوجه به تحریم های چند دهه ای، وضعیت ماشین آلات نابسامان شده است.
از طرف دیگر، واردات صورت نگرفته و دچار ممنوعیت است. مجموع این عوامل فرسوده بودن ماشین آلات معدنی را رقم زده و کارآیی را کاهش و هزینه ها را افزایش داده است. متاسفانه تولیدکنندگان معدنی به سبب کاهش کارآیی ماشین آلات و در برخی موارد خرابی ها، با افزایش هزینه روبه رو شده اند.
ظرفیت معادن در کشور بسیار، اما نهفته است
وی در پاسخ به اینکه چه چیز موجب کاهش سرمایه گذاری در حوزه معادن شده است، تصریح کرد: عدم تامین منابع موردنیاز برای سرمایه گذاری و فعال سازی صنایع پایین دستی موجب شکل گیری اوضاع رکودی و کاهش سرمایه گذاری در حوزه صنایع و معادن شده
است. عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی با تاکید بر ضرورت بهره گیری از ظرفیت های موجود معدنی همچنین خاطرنشان کرد: فراموش نکنیم که کشوری با ظرفیت های بسیار صنعتی و معدنی هستیم. در حقیقت، در میان ۱۰ کشور نخست دنیا به لحاظ ظرفیت های معدنی قرار داریم، اما از ظرفیت ها به درستی بهره نمی گیریم و شرایط نامطلوب معدنی را رقم زده ایم.
او ضمن بیان اینکه باید میدان داری کنیم و افراد توانمند را به صحنه سرمایه گذاری بکشانیم، متذکر شد: به منظور بهبود شرایط صنایع و معادن و همچنین ایجاد جذابیت سرمایه گذاری ضرورت دارد تا قوانین موجود را بازنگری کنیم و تسهیلگری را رقم بزنیم. افزون بر این، باید افرادی را که توانمندی سرمایه گذاری دارند، وارد میدان کنیم. وی بااشاره به ضرورت آزادسازی و واردات ماشین آلات در کشور یادآور شد: ورود ماشین آلات مدرن به کشور از جمله عوامل موثر در بهبود وضعیت صنایع و معادن است. همچنین، باید سیاست گذاری های درست را اعمال کنیم و تامین سرمایه موردنظر و در گردش را رقم بزنیم. دهقانی بیان کرد: ظرفیت معادن در کشور بسیار، اما نهفته است. ضرورت دارد تا ظرفیت نهفته حوزه صنایع و معادن را شکوفا سازیم و از آنها در کنار عوامل مکملی برای گسترش و ایجاد جذابیت سرمایه گذاری بهره بگیریم.
نماینده مردم ورزقان در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: معدن هنوز هم جذابیت سرمایه گذاری دارد اما گرفتار مشکلات موجود شده است و این مشکلات احتمالا خطراتی را برای سرمایه گذار ایجاد خواهد کرد. به بیان دیگر، مسئولان بر این باور هستند که معدن دچار نوعی جاماندگی اقتصادی شده و به میزان ظرفیت خود، شاهد سرمایه گذاری نبوده است. برخی نیز عنوان می کنند که کاهش سرمایه گذاری به سبب نبود مکانیزم های لازم است.
در این راستا ضرورت دارد تا مکانیزم های جذب سرمایه با عنوان هلدینگ های اکتشاف و معدنی راه اندازی شود.
وی ادامه داد: فعالان عرصه اقتصادی بر این عقیده هستند که بهبود معادن، مستلزم ایجاد مکانیزم های جذب سرمایه است، هرچند این مولفه به نظر ساده می آید، اما عدم ریسک پذیری بخش خصوصی و عدم بودجه اکتشافی دولت و بار مالی، این امر را تاحدودی غیرقابل تحقق کرده
است.
دهقانی در پایان اظهار کرد: معادن از جمله بخش های اقتصادی هستند که مورد غفلت قرار گرفته و به سبب کاستی ها از رشد مناسب برخوردار نشده اند. یکی از مشکلات موجود، معادنی است که مدت ها فعالیت نداشته و همواره هم دارای مجوز بوده اند. فعالان این حوزه ابطال مجوز معادنی را که بیش از ۶ ماه فعالیت نداشته اند، مطالبه می کنند و از دولت و مجلس می خواهند تا این مهم را به سرانجام برسانند.
عدم موفقیت در ایجاد صنایع پایین دستی
محمدصالح جوکار، عضو کمیسیون شوراهای مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با صمت اظهار کرد: سیاست های کشور در حوزه صنایع معدنی بارها مورد تاکید قرار گرفته، اما محقق نشده است. برای این مدل توسعه، نیازمند راهبرد هستیم و یقینا باید برنامه ریزی دقیقی داشته باشیم. استانی همانند یزد در ایجاد صنایع معدنی موفق عمل کرده است، اما در ایجاد صنایع پایین دستی موفق نبوده ایم.نماینده مردم یزد و اشکذر در مجلس شورای اسلامی همچنین بر ضرورت اعمال تغییرات جدی در چشم انداز آینده صنایع تاکید کرد و افزود: جای خالی صنایع پایین دستی و های تک همواره حس می شود و باتوجه به تاکید رهبر معظم انقلاب به توسعه اقتصاد دانش بنیان، نقشه راه توسعه صنعتی هم باید تغییر کند. واحدهای صنعتی برای ورود به بورس و تامین خوراک با مشکل مواجهند و واحد پتروشیمی برای تامین خوراک آنها وجود ندارد، بنابراین باید مجوزهای لازم در این زمینه صادر شود.
وی با بیان اینکه وزارت نفت باید در این زمینه سیاست گذار باشد و بر توزیع عادلانه خوراک و جلوگیری از دلالی نظارت کند، افزود: در برخی مواقع، شاهد فروش خوراک و دلالی هستیم، در شرایطی که برخی واحدهای صنعتی نیازمند این خوراک هستند. استانی همانند یزد تشنه است و توسعه صنعتی نیز نیازمند آب است، چرا که بدون آب به بن بست توسعه رسیده ایم. موافقت های لازم برای انتقال آب صادر و موردتصویب و ابلاغ قرار گرفته است و هرچه زودتر اجرایی شود، روند توسعه استان تسهیل خواهد شد. با ایجاد تعاونی های فراگیر می توان نقدینگی را از بازار جمع و تورم را مهار کرد. نمونه آن تعاونی ها با حدود ۳۰ هزار نفر سهامدار در استان تشکیل شده و موفق عمل کرده است و می تواند الگویی برای ایجاد تعاونی های معدنی نیز باشد.
استفاده نادرست از ظرفیت های خدادادی
عبدالناصر درخشان درباره اولویت های حوزه های صنعت و معدن به صمت گفت: اگر کشورهای دنیا را با یکدیگر مقایسه کنیم، به این نکته پی می بریم که یک کشور در تمامی حوزه ها قدرتمند نیست. به طورمثال، کشوری مانند نروژ در کشتی سازی توانمند است یا کشورهایی مانند نروژ و اسپانیا در تولید کشنده قوی هستند یا کشورهایی مانند آلمان و ایتالیا در خودروسازی توانا هستند، همه کشورهای اروپایی خودروساز نیستند، اما پیشرفته هستند، در واقع هر کشوری بر صنعتی تمرکز کرده و در آن قوی شده است، ما نیز باید باتوجه به بضاعت و ظرفیت خود عمل کنیم. نماینده مردم ایرانشهر و سرباز در مجلس شورای اسلامی افزود: ما در حوزه صنایع معدنی همچون فولاد نسبت به خودروسازی موفق تر بودیم و اگر در این حوزه سرمایه گذاری های مناسب انجام می گرفت، شاید نتیجه بهتری می گرفتیم تا صنعت خودروسازی. مردم ما درخور استفاده از خودروی باکیفیت هستند، ممکن است تولیدکنندگان داخلی توان تولید خودروی باکیفیت را داشته باشند یا اینکه توانایی لازم را نداشته باشند. در صورتی که این توانایی موجود نباشد، باید خودرو با نرخ مناسب وارد شود و در مقابل کالایی تولید کنیم که برند و پرچم کشور ما باشد و در دنیا رتبه نخست را داشته باشد.
این نماینده مردم در مجلس یازدهم تصریح کرد: صنعت تنها به تولید کالا محدود نمی شود و مشمول خدمات نیز می شود مانند گردشگری، سینما و...، که باید به همه آنها توجه کرد؛ صنعت سرویس و خدمات در دنیای امروز پردرآمدترین صنعت در دنیا است.
درخشان همچنین با بیان اینکه از ظرفیت های خدادادی کشور مانند معادن نیز به درستی استفاده نشده است، ادامه داد: بسیاری از کشورها این ظرفیت ها را ندارند، در حال حاضر در حوزه معدن حتی در مراحل ابتدایی یعنی مطالعات و اکتشافات نیز مشکل داریم، در بهره وری نیز با مشکل روبه رو هستیم و نتوانستیم سهم معدن در اقتصاد کشور را مشخص کنیم. در حالی که اگر این مهم محقق می شد، می توانستیم معدن را جایگزین نفت کنیم، اما به آن بی توجهی شده است.
سخن پایانی
طی سال های گذشته به خاطر مشکلاتی که در بخش معادن به وجود آمد، از جمله تحریم ها، نبود ماشین آلات مدرن، مسائل مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست، سبب شده است بسیاری از سرمایه ها از بخش معادن به سایر بخش ها برود، یعنی سرمایه گذاران ترجیح دادند در جایی با ریسک و مشکلات کمتر سرمایه گذاری کنند تا هم سرمایه های شان زودتر بازگردد و هم مشکلات کمتری داشته باشند،به ویژه اینکه در دهه ۹۰ برخلاف 2 دهه قبل از آن از مشوق های کمتری برای جذب سرمایه گذاران در حوزه معدن استفاده شد، به همین دلیل سرمایه گذاران رغبت کمتری برای حضور در این بخش از خود نشان دادند و در نتیجه، فرار سرمایه از بخش معادن به سایر بخش های اقتصادی و حتی سایر کشورها انجام شد.
