راهکارهای مقطعی و بی‌اثر
انتظار این است که بعد از چند سال از شروع ناترازی گاز در کشور، دست‌کم دولت رویکرد مشخصی را دنبال کند تا آسیب‌های این مشکل به حداقل برسد و در بلندمدت رفع شود.
«ایران به‌عنوان دومین دارنده منابع گازی جهان، کمبود گاز دارد.» خبری کوتاه، اما تامل برانگیز که چند سالی است به‌ویژه در فصل سرما به کرات آن را می‌شنویم. به‌راستی چرا به‌عنوان کشوری که ذخایر گازی بالایی داریم، با مشکل ناترازی گاز دست‌وپنجه نرم می‌کنیم؟ کجای مسیر را اشتباه رفته‌ایم که اکنون باید تاوان آن را پس بدهیم؟ چرا با وجود تاکیدی که متولیان امر بر رفع معضل ناترازی گاز در کشور دارند، این مشکل همچنان پابرجاست و صنعتگران به‌عنوان نخستین بخشی که به‌واسطه جبران این ناترازی از قطعی گاز رنج می‌برند، امیدوار به رفع آن در آینده نزدیک نیستند و حالا باز هم با شروع فصل سرما، نگران تامین گاز واحدهای تولیدی خود هستند؟ آیا جایی این معضل حل می‌شود و می‌توان به نقطه پایانی آن رسید؟ راهکار چیست؟انتظار این است که بعد از چند سال از شروع ناترازی گاز در کشور، دست‌کم دولت رویکرد مشخصی را دنبال کند تا آسیب‌های این مشکل به حداقل برسد و در بلندمدت رفع شود. صمت نیز در این گزارش نگاهی به این مشکل داشته و نظر فعالان حوزه صنعت را درباره دلایل کمبود گاز و راهکارهای احتمالی رفع آن، جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
عدم‌مدیریت درست در تولید و مصرف انرژی
محمدمهدی شکورزاده، کارشناس و فعال حوزه صنعت درباره تاثیر کمبود گاز بر تولید به صمت گفت: واقعیت این است که به‌دنبال قطعی گاز، خطوط تولید برخی صنایع به‌طور کامل متوقف می‌شوند. در این میان، برخی واحدهای صنعتی، تولیدکننده کالاهای واسطه‌ای هستند و تعطیلی هر کدام از آنها، زنجیروار تعدادی واحد تولیدی دیگر را نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد داد و تعطیل خواهد کرد. این مشکل قطعا باعث کاهش ظرفیت و در مواردی حتی توقف کامل تولید می‌شود. آسیب این وضعیت برای اقتصاد کشور قابل‌توجه خواهد بود.
شکورزاده درباره مدیریت مصرف گاز و عرضه آن، اظهار کرد: من تولیدکننده هستم و باید شرایطی فراهم باشد تا بتوانم تولید کنم. وظیفه مدیریت این بخش، با ستاد مدیریت بحران و سازمان‌های متولی است. وقتی بحران رخ داده و آثار منفی آن بروز کرده، مدیریت کردن خیلی جنبه جبران ندارد و گاه حتی قابل‌مدیریت نیست. باید از قبل درباره وضعیت‌های بحرانی تمهیداتی اندیشیده و برنامه‌ریزی شود که متاسفانه هنوز هم نشده است. انتظار این بود که حداقل در ماه‌های اخیر، متولیان امر تدابیری اتخاذ کنند، اما باز هم صحبت از کاهش مصرف صنایع است و اینکه ناترازی عرضه گاز باید در این بخش جبران شود.
کارشناس حوزه صنعت افزود: از زمانی که مشکل کمبود گاز جدی شده همه بر این تاکید دارند که باید از قبل برای تامین سوخت نیروگاه‌ها و واحدهای تولیدی تدبیری اندیشیده شود، این تدبیر در سطح کلان در دست تولیدکننده نیست و متولیان امر باید به‌نوعی برنامه‌ریزی کنند که ضمن تامین گاز خانگی، واحدهای صنعتی هم آسیب نبینند.
وی در ادامه گفت: همان‌طور که می‌دانید نخستین بخش‌هایی که به محض بروز مشکل در تامین سوخت در فهرست موارد قطعی قرار می‌گیرند، واحدهای تولیدی هستند که در تابستان برق آنها را قطع می‌کنند و در زمستان تامین گاز آنها دچار مشکل می‌شود که در نهایت منجر به ضرر و زیان زیادی برای بخش اقتصاد و تولید در کشور خواهد شد. ضمن اینکه در برخی صنایع به تجهیزات و ماشین‌آلات واحدهای تولیدی آسیب‌های غیرقابل جبرانی می‌رساند.
تدابیر قبل از بحران
شکورزاده درباره انتظاراتی که از دولت و متولیان امر دارند اظهار کرد: انتظار ما این است که به‌جای اینکه در زمان وقوع بحران، گاز و برق را قطع کنند، قبل از بروز این مشکل، تدابیر درست و جایگزین بیندیشند تا ضرر و زیان‌ها کمتر شود. هر مشکلی برای بخش تولید کشور ایجاد شود، در سطح کلان، کل اقتصاد را متاثر خواهد کرد و شاید در بلندمدت هم قابل جبران نباشد. آسیب‌هایی هم به تجهیزات صنایع تولید وارد می‌شود که در این شرایط اقتصادی و اینکه امکان تامین آنها مشکل و حتی غیرممکن است و وضعیت سخت تولیدکننده را سخت‌تر می‌کند. وی ادامه داد: متضرر شرایط یادشده فقط یک واحد تولیدی نیست؛ این ضرر و زیان برای سرمایه ملی کشور است. وظیفه سازمان‌های متولی این است که برق و انرژی واحدهای تولیدی را با هر راهکاری که می‌توانند تامین کنند. راهکار حل این مشکل در دست نهادهای بالادستی است و صدای تولیدکننده هم به‌جایی نمی‌رسد. عدم‌مدیریت قوی یکی از مسائلی است که در این بخش به‌وضوح مشخص است. کسی پاسخگو نیست، چون مشکل مدیریتی است.
نیازمند نظارت و کنترل‌های درست
شکورزاده گفت: تولیدکننده با اعتماد به نهادها و سازمان‌هایی که قول تامین مواردی مانند انرژی و سوخت را برای تولید داده‌اند، شروع به فعالیت کرده است. تولیدکننده باید تولید و در زمان معینی تولیدات خود را به بازار عرضه کند و استمرار این رابطه اعتماد ایجاد می‌کند. تولیدکنندگان به نهادهای دولتی، سازمان‌های مربوط و نمایندگان اعتماد کرده‌اند تا منافع مردم و تولید را مدنظر قرار دهند و حال که به هر بهانه‌ای شاهد کم‌کاری و مدیریت نادرست هستیم، این اعتماد سلب می‌شود.
وی ادامه داد: انتظار این بوده که نهاد متولی از قبل برای این کمبودها برنامه‌ریزی کند. باید مصرف برق و گاز در کشور مانیتورینگ شود؛ اینکه در هر فصلی به چه صورت است، چگونه باید نیاز تامین شود و... و در نهایت هم براساس این نظارت و کنترل‌های مدیریتی، ظرفیت‌سازی شود.در زمان کمبود برق پیشنهاد دادیم وزارت نیرو یکسری ژنراتور برای تامین انرژی برق از خورشید، با هزینه معقول در اختیار واحدهای صنعتی قرار دهد تا این واحدها با سرمایه اندک و به کمک تسهیلاتی که به آنها تعلق می‌گرفت، قدری از برق موردنیاز خود را تامین کنند. این راهکار خوبی بود و می‌توانست در شرایط بحرانی به کمک واحدهای صنعتی بیاید تا آنها مستقل از وزارت نیرو فعالیت خود را ادامه دهند. با این اقدام وزارت نیرو هم می‌توانست توان خود را در بخش‌های دیگر صرف کند و عبور از شرایط بحرانی راحت‌تر شود، اما متاسفانه هیچ گامی برداشته نشد و شاهد هیچ‌گونه اقدامی در این زمینه نبودیم.
کارشناس حوزه صنعت در پایان گفت: مشکل در کشور ما مدیریتی است و وقتی بحران می‌گذرد همه چیز فراموش می‌شود. این بحران‌ها، همیشگی شده و در زمان بروز چند روز پیگیری انجام می‌شود و همه از آن صحبت می‌کنند و بعد فراموش می‌شود تا وقوعی دوباره. واقعیت این است که مدیریت تامین انرژی روشن، واضح و شفاف است و به‌راحتی می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب با بحران‌های آن مقابله کرد تا کمتر بخشی آسیب ببیند.
رفع کمبود انرژی با مدل‌سازی درست
حمیدرضا صالحی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی نیز در این‌باره به صمت اظهار کرد: هر جا صحبت از صرفه‌جویی می‌شود، انتظار این است که مصرف‌کنندگان چه بخش خانگی و چه صنعتی، سرمایه‌گذاری کنند و با بکارگیری تجهیزات، نوسازی و سیستم‌های خاص در نهایت میزان مصرف‌شان را کاهش دهند. این سرمایه‌گذاری زمانی اتفاق می‌افتد که در تمام بخش‌ها بتوانیم مدل درستی را پیش ببریم تا از سویی بتوانیم صرفه‌جویی کنیم و از سوی دیگر، تولید داشته باشیم.
این فعال حوزه صنعت در ادامه افزود: همیشه صحبت از این است که گاز باید درست مصرف شود و میزان مصرف‌مان را کاهش دهیم، اما سوی دیگر ماجرا را نمی‌بینیم. واقعیت این است که کمبود گاز آسیب‌های زیادی به بخش صنعت و تولید ملی و فرآورده‌های ناشی از تبدیل گاز به محصول و کالا در کشور می‌زند. انرژی در صنایع منجر به ایجاد ثروت و کالای جدید می‌شود که می‌تواند صادر شود و ارزآور باشد یا در داخل به تکمیل زنجیره ارزش منتهی شود و اشتغال ایجاد کند.
خلأ سرمایه‌گذاری
صالحی اظهار کرد: باتوجه به مواردی که مطرح شد باید به تولید انرژی به‌طور ویژه توجه داشته باشیم و در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم. مدت‌هاست در کشور در زمینه تولید گاز برنامه خاصی را دنبال نکرده‌ایم. توانستیم پارس جنوبی را به نقطه‌ای برسانیم که ۷۰ تا ۸۰ درصد گاز کشور مصرفی از این محل تامین شود، اما پس از آن در این بخش سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم و به اذعان وزیر درحال‌حاضر باید ۷۰۰ میلیارد دلار در صنعت گاز سرمایه‌گذاری کنیم. برای کاهش فشاری که بر این میدان و لایه‌های گازی وارد می‌شود و تامین هزینه‌هایی که در پالایشگاه‌ها برای شیرین‌سازی گاز انجام می‌شود، سرمایه‌گذاری در تولید گاز الزامی است.
وی ادامه داد: در ۴ تا ۵ سال آینده، سالانه تولید گاز کشور حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد کم خواهد شد که این امر باعث می‌شود در تامین گاز دچار مشکل شویم. باید تلاش کنیم تولید گاز کنونی را حفظ کنیم؛ در غیر این صورت نمی‌توانیم گاز بخش خانگی را هم تامین کنیم، چه برسد به بخش غیرخانگی. به هر حال اولویت، تامین گاز و برق صنعت نیست، اولویت بخش خانگی است. اگر به‌طور جدی در این زمینه ورود نکنیم، از درآمد ناخالص ملی به‌واسطه معضلات تولید کاسته خواهد شد و اقتصاد کل کشور آسیب خواهد دید.واقعیت این است که اغلب طرح‌هایی که در راستای بهینه‌سازی و اصلاح الگوی مصرف ازسوی دولت‌های گوناگون در حوزه برق، آب و... تهیه و اجرا شده، موفق نبوده‌اند که نشان می‌دهد در این زمینه عارضه‌یابی درستی انجام نداده‌ایم یا اگر اقدامی شده، سیاست‌گذار به هر دلیلی تشخیص داده سیاست‌های قبلی اجرا شود و از سیاست‌گذاری جدید فاصله گرفته‌ایم. این رویکرد باعث شده همچنان با مشکلاتی در این زمینه روبه‌رو باشیم. اینکه در زمینه تولید گاز برنامه نداریم و کسی به این حوزه ورود نمی‌کند هم به این موضوع برمی‌گردد که امنیت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی وجود ندارد و رویکرد آینده ما مشخص نیست.
صالحی افزود: اثر تامین نشدن گاز بر بخش صنعت به‌طور مشخص در نرخ تمام‌شده کالا نمایان خواهد شد. این موضوع مشخص و روشنی است که کاهش یا افزایش هزینه انرژی نرخ محصولات را صعودی یا نزولی خواهد کرد و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر وضعیت صنعت و تولید کشور تاثیرگذار خواهد بود و در ادامه مصرف‌کنندگان نیز تحت‌تاثیر آن قرار خواهند گرفت. در کل کاهش مصرف گاز بدون سرمایه‌گذاری محقق نخواهد شد. درست این است که شرایطی فراهم شود که واحدهای تولیدی هم خود در زمینه کاهش مصرف اقدام و برای بهینه‌سازی مصرف انرژی سرمایه‌گذاری کنند. باید شرایط به‌گونه‌ای باشد که هزینه تولیدکننده در این زمینه در طول زمان به او برگردد و از این روند منفعت ببرد تا در راستای نوسازی و بهسازی تجهیزاتش اقدام کند. صرفه اقتصادی ناشی از این امر باید موردتوجه قرار گیرد.
رقابت‌پذیری ایجاد کنیم
عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ادامه داد: البته تکنولوژی و فناوری به کمک ما خواهد آمد و به‌واسطه ورود تکنولوژی انرژی در آینده ارزان‌تر خواهد شد. به‌عنوان نمونه درحال‌حاضر شاهد کاهش هزینه تولید برق خورشیدی هستیم. صالحی افزود: در دنیا انرژی که به صنعت اختصاص داده می‌شود، ارزان‌تر از مصارف خانگی است، چون در صنعت این انرژی تبدیل به درآمد ملی می‌شود، اشتغال ایجاد می‌کند و مزایای بسیار دارد. هرقدر تولید ثروت توسط بنگاه‌های اقتصادی بیشتر شود، دولت منتفع‌تر خواهد شد، چون شریک بنگاه‌هاست. بنگاه‌هایی که مصرف انرژی کمتری دارند نرخ تمام‌شده محصولات‌شان کمتر است که برای آنها مزیت رقابتی ایجاد می‌کند و به‌طبع نتایج مثبتی برای اقتصاد کل به‌دنبال خواهد داشت. رقابت همیشه خوب است و منجر به ارتقای تولید می‌شود. رقابت‌پذیری اصل مهمی در داشتن یک اقتصاد و تولید سالم است و تلاش دولت‌ها باید در این زمینه باشد که رانت مانع رقابت‌پذیری نشود.
فعال حوزه صنعت در پایان اظهار کرد: مشکلات زیرساختی کلان منجر به کمبود انرژی صنایع شده که به ادامه رویکردها و سیاست‌های گذشته برمی‌گردد؛ بنابراین اگر رویکردمان را تغییر دهیم، آینده خوبی خواهیم داشت، در غیر این صورت، به اینکه با این رویه شاهد صرفه‌جویی در مصرف گاز و کاهش هدررفت آن باشیم، خوشبین نیستم. سال‌هاست مشکلات تولید نه‌تنها کم نشده که بزرگ‌تر هم شده است. به‌راستی چرا چنین است؟ این پرسشی است که باید از خودمان بپرسیم.
سخن پایانی
بنا بر این گزارش، فعالان حوزه صنعت معتقدند همزمان با انتظاری که متولیان امر برای کاهش مصرف انرژی از صنایع دارند، دولت نیز باید رویکرد خود را اصلاح کند و با سرمایه‌گذاری و مدیریت درست تولید و عرضه انرژی بخش زیادی از این مشکل را در کوتاه‌مدت برطرف کند تا در بلندمدت شاهد ادامه‌یافتن این معضل نباشیم. در غیر این صورت تولید و در نهایت اقتصاد کشور آسیب خواهد دید که غیرقابل جبران خواهد بود.
