توسعه صنایع معدنی همگام با احترام به زمین
هر نوع فعالیتی که انسان روی زمین انجام می‌دهد، به‌نوعی چرخه طبیعی اکوسیستم را تحت‌تاثیر قرارداده و در آن تغییراتی ایجاد می‌کند.
صنایع گوناگون نیز بسته به نوع فعالیت خود و میزان رابطه ورودی و خروجی مواد و انرژی، بر محیط‌زیست اطراف خود اثرگذار هستند. در چنین فضایی، رونق صنایع از یک‌سو به ضرورتی اساسی برای تداوم زندگی بشر تبدیل شده اما از سوی دیگر، خطراتی برای محیط‌زیست به همراه دارد، با این وجود می‌توان با مدیریت درست، زمینه‌های حفاظت از محیط‌زیست را فراهم کرد. در میان فعالیت‌های صنعتی تولید در بخش معدن و صنایع معدنی از مهم‌ترین مواردی است که آسیب‌های جدی به زمین وارد می‌کند؛ بنابراین تغییر در استراتژی‌های صنعتی در این بخش ضروری است.
کاهش اثرات نامطلوب محیطی
منصور یزدی‌زاده، عضو هیات مدیره شرکت ذوب آهن اصفهان در گفت‌وگو با و درباره اثرات محیط‌زیستی صنعت فولاد گفت: فعالیت‌های صنعتی از عوامل اصلی رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی در جوامع بشری هستند، با این وجود، بی‌توجهی به شاخص‌های محیط زیستی در روند فعالیت صنایع، اثرات مخربی بر منابع طبیعی، ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی و همچنین در برهم‌زدن تعادل اکولوژیکی در اکوسیستم‌ها دارد.
وی افزود: امروزه صاحبان صنایع در جهت کاهش تاثیرات نامطلوب ناشی از فعالیت‌های صنعتی بر سلامت کارکنان خود و همچنین جوامع اطراف و در راستای اجرای مسئولیت‌های اجتماعی و پاسخگویی به مطالبات اجتماعی در این حوزه، تلاش می‌کنند. در همین حال، صیانت از محیط‌زیست را همواره به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی در تدوین استراتژی کلان سازمانی و به‌عنوان یکی از ارزش‌های سازمانی خود موردتوجه قرار دهند.
این فعال صنعت فولاد افزود: برای کاهش و کنترل آلودگی هوا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین پیامدهای منفی صنایع فولاد، راهکارها و رویکردهای گوناگونی اجرایی می‌شود. در درجه نخست باید با اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه مانع بروز آلودگی شد. در ادامه با پایش و نظارت مستقیم باید در مسیر اجرای تعهدات و استانداردهای سازمان حفاظت محیط‌زیست گام برداشت.
یزدی‌زاده گفت: یکی از رویکردهای پایه‌ای در این صنعت، استفاده از پساب‌های شهری و جایگزینی آن با سایر منابع آبی (سطحی و زیرزمینی) به‌عنوان یک منبع آبی قابل‌اعتماد است. همچنین تغییر تکنولوژی و استفاده از تکنولوژی‌هایی که نیاز آبی کمتری دارند، احداث تصفیه‌خانه‌های پیشرفته فاضلاب با استفاده از روش‌های نوین تصفیه پساب بر پایه ماهیت پساب‌های تولیدی هر واحد، برای بیشترین بازچرخانی پساب‌های تولیدی، استفاده از شیوه‌های تلفیقی مدیریت پساب‌ها، استفاده از برج‌های خنک‌کننده نوع خشک، بازیافت بخار از برج‌های خنک‌کننده مرطوب و تعمیر و نگهداری موثر و به‌موقع خطوط انتقال آب در جهت کمینه‌سازی میزان هدرروی منابع آبی به‌عنوان برخی از راهکارهای مدیریت بهینه مصارف آب در صنایع مطرح هستند.
این فعال صنعت فولاد در پایان گفت: گرچه رویکرد اصلی صاحبان صنایع رعایت الزام‌های حوزه محیط‌زیست و کاهش و کنترل پیامدهای نامطلوب ناشی از فعالیت‌هایشان است اما در برخی موارد به‌دلیل مسائلی که گاهی از حوزه اختیار صنعت خارج است مانند محدودیت منابع مالی، تحریم‌های بین‌المللی، ایجاد شرایط فورس ماژور داخلی و خارجی و... ممکن است این رویکرد را تحت‌تاثیر قرار دهد.
تعامل میان محیط‌زیست و تولیدکنندگان
محمد حیدرزاده، فعال صنعت سرب و روی در گفت‌وگو با و درباره آلایندگی صنعت روی گفت: استخراج خاک حاوی روی از معدن و انتقال آن به واحدهای کنسانتره‌سازی، دپو باطله در معدن و تولید شمش روی با عارضه‌های زیست‌محیطی همراه است. در درجه نخست باید باطله‌های یادشده به‌شکل درست دپو شوند. معمولا حجم این باطله‌ها قابل‌توجه است و همین موضوع کار ذخیره‌سازی آنها را دشوار می‌کند. اما باید این ذخیره‌سازی حتما به صورتی انجام شود که زمینه آلودگی خاک، باد و هوا را فراهم نکند. تولید در واحد فرآوری نیز با پسماند و ضایعات همراه است که باید راهکاری برای رفع آن اندیشیده شود. کنسانتره تولیدشده در واحد فرآوری برای تولید شمش روی به واحدهای هیدرومتالورژی منتقل می‌شود. در طول فرآیند تولید شمش، انواع فیلترکیک‌ها و ضایعات حاصل می‌شود که هرکدام آلایندگی و پیامدهایی را به همراه دارند. درنتیجه باید متناسب با مقتضیات و با رعایت استانداردها با این آلودگی‌ها برخورد شود.
حیدرزاده گام نخست در مسیر حفاظت از محیط‌زیست را به حداقل رساندن ضایعات دانست و افزود: کنترل فرآیندهای تولید به‌گونه‌ای که ضایعات به حداقل برسد، ضروری است. در ادامه باید نسبت به بازیافت آنها اقدام شود. بدین شکل که با کمک بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تحقیق و توسعه و امور فنی‌مهندسی، فلزات آلاینده و با ارزشی که در پسماندها باقیمانده را به‌عنوان محصول جانبی استخراج کرد. در واقع این فلزات به‌گونه‌ای فرآوری شوند که محصول جانبی قلمداد شود. منظور از محصول جانبی آن است که عارضه زیست‌محیطی ندارد و در عین حال قابلیت فروش و استفاده را دارد. گفتنی است برای تحقق این هدف بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و پیشرفته ضروری به‌نظر می‌رسد.
وی در ادامه گفت: به‌عنوان نمونه، در فیلتر کیک‌های تصفیه بازمانده از واحدهای تولید شمش روی، عناصری مانند نیکل، کادمیوم، کبالت و سایر عناصر وجود داد. این عناصر محیط‌زیست را آلوده می‌کنند؛ بنابراین می‌توان آنها را به رآکتورهایی منتقل و با جداسازی عناصر یادشده محصولاتی مانند شمش نیکل، کادمیوم و اکسید کبالت تولید کرد. درواقع محصولی تولید می‌شود که نه‌تنها آلودگی ندارد، بلکه به محصولی با ارزش‌افزوده بالاتر تبدیل خواهند شد. در واقع، از یک‌سو چالش‌های محیط زیستی برطرف می‌شود و از سوی دیگر، درآمدزایی خواهد داشت. این اقدام را تا جایی باید انجام داد که یک واحد تولیدی هیچ ضایعاتی به همراه نداشته باشد. ضایعات باقیمانده نیز در صنعت راه‌سازی یا ساخت‌وساز به‌کار گرفته شود.
حیدرزاده گفت: شرکت‌های توسعه‌یافته از فناوری‌های کامل و پیشرفته‌تری برای تولید شمش استفاده می‌کنند. رعایت مسائل زیست‌محیطی برای این شرکت‌ها اهمیت دارد اما در همین حال در تلاشند از ماده معدنی نهایت استفاده اقتصادی را کسب کنند و ارزش‌افزوده بیشتری حاصل شود؛ درنتیجه استخراج تمام فلزات موجود در این خاک برای آنها اهمیت ویژه‌ای دارد.
سخن پایانی
استخراج و تولید انواع فلزات پایه آهنی و غیرآهنی از جمله آهن و فولاد، سرب، روی، مس، آلومینیوم و... وابسته به فرآیندی که برای تولید هر یک به‌کار می‌رود، مشابه با هرگونه فعالیت صنعتی دیگر، ظرفیت آلایندگی محیط‌زیست را دارد. با این وجود می‌توان مراحل گوناگون استخراج و تولید ماده معدنی از معدن و انتقال آن به واحدهای فرآوری، نگهداری و مدیریت باطله‌ها در معدن، فرآوری و تولید کنسانتره و تولید شمش فلزات را به نحوی مدیریت کرد که هیچ‌گونه آلایندگی برای طبیعت به همراه نداشته باشند.
