از منظر تاریخ، فرهنگ ایران و اقتصاد خانواده‌ها به گوهرسنگ‌ها گره خورده است. هر چند امروز تا حدودی تکیه اقتصادی و پشتوانه اقتصاد خانواده‌ها طلا است ولی سنگ‌های قیمتی نیز در این گروه قرار می‌گیرند. از نظر فرهنگی، ایرانیان در مقایسه با خیلی از ملیت‌های دنیا علاقه بیشتری به گوهرسنگ‌ها دارند و این نکته مربوط به گوهر در اقتصاد داخلی و خارجی(ارزآوری) کشور قابل توجه است. از سوی دیگر خصوصیاتی مانند، بازار مصرف پر جمعیت داخلی و منطقه‌ای، وجود منابع گوهرسنگ‌هاي متنوع در کشور، وجود منابع متنوع و بسیار غنی در کشورهای هم ریشه و هم فرهنگ چون افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، وجود نیروی کار جوان و خلاق، کم هزینه‌بودن راه‌اندازی کارگاه‌های تولید و پردازش از نظر؛ ماشین‌آلات و فضای لازم، سادگی و آسانی از نظر حجمی، وزنی، نگه‌داری، حمل‌ونقل و جابجایی، ارزش‌افزوده بالا، فراگیری آسان این صنعت، همه و همه دلایل مناسبی برای تغییر رویکرد و تمرکز توجه سرمایه‌گذاری در این بخش از ذخایر زیر زمینی کشور است.

هدف از تدوین طرح توجیهی اقتصادی احداث زنجیره ارزش گوهر سنگ کشور تحلیل و ارائه ی دلایل شفاف برای سرمایه گذاری در زنجیره ارزش این ماده معدنی در کشور می باشد.

خلاصه طرح

طبق بررسی‌های تیم تحقیقاتی، معدنی شهید خوشنویس که بر روی اسناد بالادستی توسعه گوهر سنگ کشور و همچنین حلقه‌های اجرایی زنجیره ارزش مربوطه شامل؛ معدن ( از ثبت تا بهره‌برداری)، صنایع معدنی، صنعت و بازرگانی گوهرسنگ ها انجام شده است، نتایج ذیل حاصل گردید؛

۱- نیاز به یک بازنگری در سیاستگذاری بخش معدن کشور در حوزه گوهر سنگ‌ها غیرقابل انکار است.

۲- با توجه به نبود یک چشم‌انداز اصولی در این حوزه و در سنوات گذشته، زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی زنجیره ارزش وجود نداشته و این موضوع کار تحقق طرح را با مشکل روبرو خواهد کرد.

۳- در طرح اقتصادی کلان مربوطه می‌بایست تمام زیرساخت‌های لازم برای تک‌تک حلقه‌های زنجیره ارزش دیده شده و اجرایی شود.

۴- حذف حلقه‌های واقعی و مغفول مانده مانند؛ اکتشاف و بازرگانی خارجی، باعث غیرواقعی شدن طرح اقتصادی در این حوزه می‌شود که موجب تشکیل سراب موفقیت در رقابت با رقبای خارجی خواهد شد.

۵- نتایج مقایسه نرخ بازگشت سرمایه در ۵ حالت سرمایه‌گذاری، در مثال آورده شده در این طرح (گوهر سنگ فیروزه) لزوم و اهمیت اجرای حلقه بازرگانی خارجی و بحث خطیر برندسازی را نشان می دهد.

۶- پیوست‌های جذاب طرح مانند پیوست اجتماعی (ظرفیت اشتغال، تاثیرات فرهنگی و حفظ کیان خانواده، مهاجرت معکوس و...) این طرح را از طرح‌های معدنی و اقتصادی دیگر متمایز می‌نماید.

۷- در این طرح تمام اقدامات مربوط به استراتژی‌های مربوط به اهداف سند چشم‌انداز ماده معدنی فوق احصا شده است.

۸- در این طرح برای فروش محصول صنعتی (گوهر سنگ جواهری) در خارج از کشور واحد ارزش (به‌طور متوسط) به ازای هر گرم ۱۰۰ دلار ارزش گذاری شده است که ۱۰ درصد متوسط قیمت فروش گوهر سنگ‌های ایرانی در خارج از کشور می باشد.

۹- در صورت تحقق زنجیره ارزش در کشور، تراش گوهرسنگ‌های کشورهای دیگر همچون افغانستان سودهای کلانی را بدون سرمایه‌گذاری در حلقه های قبلی مربوطه از زنجیره ارزش مختص آنها عاید کشور خواهد نمود که ارز آوری چندین برابری را به ارمغان خواهد آورد (برای مثال تراش در صورت ایجاد حلقه صنعت یا همان تراش جواهری گوهر سنگ‌ها در کشور بدون نیاز به سرمایه‌گذاری در حلقه‌های قبل مانند اکتشاف، بهره‌برداری و صنایع معدنی، تنها با تراش گوهر سنگ‌های کشور افغانستان سود سرشار چند صد برابری عاید کشور خواهد نمود).

۱۰- مهمترین بخش کیفی زنجیره که در ظاهر بسیار هزینه بر است بخش تحقیق و توسعه است که شامل؛ ایجاد سازمان استاندارد، تاسیس پژوهشکده و مرکز تحقیقات، تاسیس خانه گوهر، برندسازی، آموزش، رسانه، تبلیغات و برپایی نمایشگاه و... می‌باشد. این بخش تاثیر بسزایی بر روی توسعه اقتصادی زنجیره خواهد داشت.

۱۱- با توجه به بررسی‌های اولیه کارگروه، تعداد ۱۳۰ نقطه امید بخش در کشور و در محدوده ۳۱ استان برای سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده است.

۱۲- در فاز اول تا پایان سال ۱۴۰۲ "حلقه‌های بازرگانی" و "تحقیق و توسعه" برای ۳۱ استان تعبیه شده است که در فازهای بعدی بر اساس ظرفیت نقاط پروژه محور، قابل توسعه و افزایش خواهد بود.

۱۳- زیر شاخه‌های حلقه‌های زنجیره ارزش در این طرح کاملا واقعی و براساس استانداردها و قیمت‌های جدید ترسیم شده‌اند. سرمایه‌گذار در انتخاب و تغییر آنها مختار است.

۱۴- در جداول و جزئیات طرح، شاخه‌هایی از حلقه‌ها که تجربه اجرایی ثبت شده در کشور نداشته‌اند، اعداد یا آیتم‌های مواد دیگر معدنی مشابه جایگزین شده است که قابل اصلاح می‌باشد (مثال؛ حفاری‌های نیمه‌عمیق اکتشافی یا روش آتشباری در بهره‌برداری معدن).

۱۵- در این طرح، نتایج و بازگشت سرمایه ۵ نوع زنجیره ارزش با یکدیگر مقایسه شده است که خلاصه زنجیره ی فیروزه آن بدین شرح است؛

بهترین زنجیره از نظر بازگشت سرمایه زنجیره شماره ۳ (معدن، صنایع معدنی صنعت) با ۱۴۳ درصد بازگشت سرمایه در ۸ ماه و زنجیره شماره ۵ (زنجیره کامل تا بازرگانی خارجی)با ۱۶۹ درصد بازگشت و زمان ۶ ماهه می‌باشند که نشان از اهمیت نقش گوهرتراشی جواهری و بازرگانی خارجی آن دارد.

در ذیل خلاصه‌ای از آنالیز انجام شده و میزان سرمایه‌گذاری لازم برای تحقق این طرح اقتصادی به تفکیک حلقه‌های زنجیره ارزش و تفکیک فاز (اول و دوم) اجرای آن آمده است؛

نکته :

دلیل اختلاف فاحش ارزش سرمایه‌گذاری بین معدن و دو حلقه بعدی این است که زیرساخت‌های اصلی مورد نیاز برای ایجاد زنجیره ارزش، در حلقه اول دیده شده است که تا ۲۰ درصد قابل انتقال به حلقه‌های بعدی می‌باشد و در مجموع، ارزش سرمایه‌گذاری زنجیره، ثابت خواهد بود و تنها از حلقه‌ای به حلقه دیگر منتقل خواهد شد.