همواره یکی از مزیت ‌ های کاربرد اینترنت اشیا ایجاد فرصت ‌ های جدید پیش ‌ روی متخصصان در هر رشته ‌ ای است. این فناوری برای متخصصان بهداشت و درمان به ‌ منظور نظارت و کنترل دقیق ‌ تر سلامت بیمار امکانات درخوری را ارائه کرده است؛ به ‌ گونه ‌ ای که حتی خود بیماران نیز با تکیه بر قابلیت ‌ های اینترنت اشیا پزشکی IoMT امکان نظارت بهتری بر سلامت خود دارند. گفتنی است، وقتی دستگاه مبتنی بر اینترنت اشیا پزشکی مجهز به حسگرها، داده ‌ های بیمار را جمع ‌ آوری می ‌ کند، این اطلاعات به یک برنامه نرم ‌ افزاری ارسال می ‌ شود تا متخصصان بهداشت و درمان یا خود بیماران بتوانند آنها را دریافت و تحلیل کنند و تصمیم مناسب را باتوجه به وضع موجود بگیرند. حال اینکه اینترنت اشیا به ‌ شکل دقیق چه امکانات و دستاوردهایی در دنیای پزشکی فراهم آورده، موضوعی است که صمت در این شماره به آن می ‌ پردازد.

درمان بدون حضور در درمانگاه

سیدمهدی حسینی، مدیر ارشد سلامت هوشمند فناپ درباره کاربرد اینترنت اشیا در حوزه سلامت به صمت گفت: نظارت از راه دور بر بیمار یکی از مهم ‌ ترین کاربردهای این سیستم فناورانه است. گفتنی است، دستگاه ‌ های مجهز به فناوری اینترنت اشیا می ‌ توانند به ‌ صورت خودکار شاخص ‌ های سلامتی مانند ضربان قلب، فشار خون، دمای بدن و موارد دیگر را از بیمارانی که به ‌ صورت فیزیکی در یک مرکز درمانی حضور ندارند، جمع ‌ آوری کنند. به ‌ همین دلیل، نیازی به مراجعه بیماران به مراکز خدمات ‌ درمانی نیست. وی در پاسخ به این پرسش که چرا امنیت اطلاعات در کاربردهای فناوری اینترنت اشیا در صنعت سلامت، مهم است، گفت: باوجود مزایای بسیار زیاد اینترنت اشیا در بخش سلامت، استفاده حداکثری از آن نیازمند رفع چالش ‌ های امنیتی آن است. باید توسعه ‌ دهندگان، مدیران و ارائه ‌ دهندگان خدمات بهداشت و درمان با دستگاه ‌ های مجهز به اینترنت اشیا مطمئن شوند، ایمنی داده ‌ های جمع ‌ آوری ‌ شده با این دستگاه ‌ ها در سطح قابل ‌ اطمینانی وجود دارد، زیرا دستگاه ‌ های اینترنت اشیا در صورت ایمن ‌ سازی نامناسب، زمینه مساعدی را برای سرقت داده ‌ های حساس فراهم می ‌ کنند. بی ‌ گمان چیرگی بر چنین چالش مهمی، مسیر گسترش هرچه بیشتر بهره ‌ گیری از اینترنت اشیا را در حوزه سلامت، هموار می ‌ کند.

پایش ضربان قلب

حسینی در ادامه درباره برخی کاربردهای مهم اینترنت اشیا در بررسی مولفه ‌ های سلامتی افراد گفت: از آنجایی که نظارت بر نوسان ‌ های ضربان قلب نیز چالش ‌ ‎ برانگیز است، حتی برای بیمارانی که در مراکز درمانی حضور دارند، پایش ضربان قلب دیگر امکانی است که می ‌ توان از اینترنت اشیا انتظار داشت. گفتنی است، بررسی ‌ های دوره ‌ ای ضربان قلب، نوسان ‌ های سریع ضربان قلب را نشان نمی ‌ دهند. به ‌ علاوه، شرط لازم بکارگیری دستگاه ‌ های رایجی که برای پایش مداوم قلب در بیمارستان ‌ ها استفاده می ‌ شوند، این است که بیماران به ‌ صورت ‌ پیوسته به دستگاه ‌ های سیمی متصل باشند. این موضوع تحرک بیماران را مختل می ‌ کند. امروزه، انواع دستگاه ‌ های کوچک مجهز به فناوری اینترنت اشیا برای پایش ضربان قلب در دسترس است که به بیماران اجازه می ‌ دهند، همزمان که به دلخواه حرکت می ‌ کنند، مطمئن باشند که عملکرد قلب آنها پیوسته پایش می ‌ شود. همچنین، بیشتر دستگاه ‌ های مدرن نظارت بر عملکرد قلب در مقایسه با نمونه ‌ های بیمارستانی، توانایی دقتی نزدیک به ۹۰ درصدی یا حتی بیشتر ارائه می ‌ کنند.

هشدار؛ اول ضدعفونی کنید

به ‌ گفته حسینی، در روش ‌ های سنتی، راه مناسبی برای اطمینان از اینکه ارائه ‌ دهندگان خدمات بهداشتی و بیماران در مراکز درمانی دست ‌ های خود را می ‌ شویند، وجود ندارد. این در حالی است که امروزه بسیاری از بیمارستان ‌ ها و مراکز خدمات ‌ درمانی در جهان از فناوری اینترنت اشیا استفاده می ‌ کنند تا هنگام ورود افراد به اتاق ‌ های بیمارستان به آنها یادآوری شود که دست ‌ های خود را ضدعفونی کنند. همچنین، این دستگاه ‌ ها می ‌ توانند شیوه ‌ نامه ‌ هایی درباره بهترین روش ضدعفونی ‌ کردن برای کاهش خطرات درباره یک بیمار خاص ارائه کنند. نتایج تحقیقات نشان می ‌ دهد این دستگاه ‌ ها می ‌ توانند نرخ عفونت را در بیمارستان ‌ ها تا بیش از ۶۰ درصد کاهش دهند. مدیر ارشد سلامت هوشمند فناپ گفت: همچنین برای درمان موثرتر بیماران مبتلا به پارکینسون، باید ارائه ‌ دهندگان خدمات بهداشت و درمان بتوانند شدت علائم آنها را در طول روز ارزیابی کنند. حسگرهای اینترنت اشیا با جمع ‌ آوری مداوم داده ‌ های مربوط به علائم بیماری پارکینسون، انجام این کار را بسیار آسان ‌ تر می ‌ کنند. این دستگاه ‌ ها به بیماران این آزادی را می ‌ دهند که به ‌ جای گذراندن دوره ‌ های طولانی در بیمارستان، در خانه ‌ های خود زندگی کنند.

۳ ابزار کلیدی مجهز به اینترنت اشیا در بخش سلامت

دستگاه ‌ های پوشیدنی ( wearable devices ) یکی از متداول ‌ ترین نوع دستگاه مجهز به اینترنت اشیا در بخش بهداشت و درمان هستند، اما دستگاه ‌ هایی هم وجود دارند که فراتر از نظارت بر ارائه خدمات ‌ درمانی به ‌ نوعی در داخل بدن بیمار با روش بلع یا روی آن قرار داده می ‌ شود.

حسینی در ادامه، درباره انواع دستگاه ‌ ‎ های پوشیدنی که با این فناوری کار می ‌ کنند و دارای اشکال متفاوت ‌ تری هستند، گفت: جمع ‌ آوری داده ‌ ها از درون بدن انسان به ‌ طورمعمول موضوع حساسی است و از نظر بهداشتی ممکن است بروز آلودگی ‌ هایی را به ‌ همراه داشته باشد. اینکه یک دوربین یا یک پراب در دستگاه گوارش بیمار وجود داشته باشد، برای بیمار ناخوشایند است، در حالی که با استفاده از حسگرهای قابل ‌ بلع، جمع ‌ آوری اطلاعات از دستگاه گوارش و سایر اندام ‌ ها به روش آسان ‌ تری امکان ‌ پذیر است. برای مثال، این حسگرها اطلاعاتی درباره سطح PH معده ارائه یا به شناسایی دقیق منبع خونریزی داخلی کمک می ‌ کنند. این وسایل باید به اندازه ‌ ای کوچک باشند که به ‌ راحتی بلعیده شوند. آنها همچنین باید بتوانند به ‌ صورت مناسب و بهداشتی در بدن انسان شناور باشند یا حرکت کنند. در حال ‌ حاضر چند شرکت مطرح تولید ملزومات درمانی در تلاش هستند تا حسگرهای بلعیدنی با چنین ویژگی ‌ هایی را تولید کنند.

وی در ادامه به معرفی دومین دستگاه مبتنی بر اینترنت ‌ اشیا پرداخت و گفت: اسپری ‌ های متصل به اینترنت اشیا می ‌ توانند بر دفعات حملات ناگهانی آسم نظارت کنند. چنین اسپری ‌ هایی با گردآوری داده ‌ ها از محیط به ارائه ‌ کنندگان خدمات بهداشت و درمان کمک می ‌ کنند که بتوانند تشخیص دهند، چه چیزی باعث حمله شده است. افزون بر این، وقتی بیماران اسپری را جا می ‌ گذارند یا به ‌ صورت صحیح از آن استفاده نمی ‌ کنند، به آنها هشدار داده می ‌ شود.

حسینی در ادامه، درباره جراحی رباتیک مبتنی بر ایترنت اشیا گفت: با استقرار ربات ‌ های کوچک متصل به اینترنت در داخل بدن انسان، جراحان می ‌ توانند روش ‌ های پیچیده ‌ ای را در جراحی پیاده ‌ سازی کنند که مدیریت آن با استفاده از دست انسان دشوار است. در عین حال، جراحی ‌ های رباتیکی که با دستگاه ‌ های کوچک اینترنت اشیا انجام می ‌ شود، می ‌ تواند اندازه برش ‌ های جراحی را کاهش دهد و به بهبود سریع ‌ تر بیماران منجر شود. این دستگاه ‌ ها باید به ‌ اندازه کافی کوچک و قابل ‌ اعتماد باشند تا عمل جراحی را با کمترین اختلال انجام دهند. آنها همچنین باید بتوانند شرایط پیچیده داخل بدن را تفسیر کنند تا تصمیم ‌ های درستی درباره نحوه انجام عمل جراحی بگیرند. ربات ‌ های اینترنت اشیا از سال ‌ های قبل تا هم ‌ اکنون برای جراحی ‌ ها به ‌ کار می ‌ روند و انتظار می ‌ رود در آینده نزدیک چالش ‌ های موجود را رفع کنند.

دسترسی آسان به درمان و مراقبت

در ادامه، لیلا ابراهیمی، کارشناس در زمینه سلامت ‌ شناختی دیجیتال معتقد است: فناوری ‌ های زیادی در دنیا برای ارتقای سلامت به ‌ ویژه سلامت بیماران و سالمندان وجود دارد و در ایران هم از فناوری ‌ های بسیاری نظیر اینترنت اشیا استفاده می ‌ شود. به ‌ نظر آن چیزی که در حال ‌ حاضر و در شرایط فعلی بسیار کمک ‌ کننده است، استفاده از فناوری ‌ هایی است که در سطوح پیشرفته مبتنی بر اینترنت اشیا کار می ‌ کنند. وی در گفت ‌ وگو با صمت گفت: چند سالی می ‌ شود که فناوری ‌ های دیجیتال سلامت مغز برای بهبود توانبخشی افراد رو به رشد است و استفاده ‌ های فراوانی از آن می ‌ شود و در ایران هم برخی شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان ورود کردند؛ اما هنوز آن ‌ گونه که باید جا بیفتد، موردبهره ‌ برداری قرار نگرفته است و ظرفیت ‌ های بسیاری در این زمینه وجود دارند. وی ادامه داد: باتوجه به اینکه در دوران همه ‌ گیری کرونا، بسترهای فعالیت ‌ های مجازی در سطح وسیع فراهم شد، بسیاری از فعالیت ‌ های مربوط به مراقبت، قابلیت این را پیدا کرد که با استفاده از بسترهای سلامت ‌ شناختی دیجیتال به ‌ صورت مجازی انجام شود. در واقع، با بهره ‌ گیری از این فرآیند می ‌ توان در کنار مراقبت از سالمندان به روش سنتی، مراقبت ‌ های ویژه ‌ تری هم به ‌ کار بست. این امکانات موجب دسترسی افراد به پزشک و خدمات ‌ درمانی در جای جای کشور می ‌ شود، در واقع، افرادی که در شهرهای دورافتاده زندگی می ‌ کنند هم، می ‌ توانند به پزشک متخصص در هر جای کشور دسترسی پیدا کنند. در اصل مجازی شدن، این امکان را به خانواده ‌ ها می ‌ دهد تا دقت ویژه ‌ تری در مراقبت از سالمندان داشته باشند. وی افزود: همان ‌ گونه که اشاره شد، باتوجه به اینکه در همه ‌ جای کشور پزشکان متخصص یافت نمی ‌ شوند، می ‌ توان با بهره ‌ گیری از فرآیند سلامت دیجیتال از هرکجای ایران به پزشکان دسترسی داشته باشیم. خوشبختانه جمعیت زیادی از کشور دسترسی به تلفن ‌ های هوشمند دارند و می ‌ توانند از فناوری ‌ های سلامت دیجیتال استفاده کنند. به ‌ عبارت روشن ‌ تر، شکاف طبقاتی موجود در جامعه نمی ‌ تواند تاثیر جدی بر عملکرد سلامت دیجیتال بگذارد و همه اقشار جامعه می ‌ توانند از آن استفاده کنند و پراکندگی جغرافیایی، تاثیری در دسترسی افراد به امکانات پزشکی و مراقبتی در بحث استفاده از سلامت دیجیتال نخواهد داشت.

کاربردهای دیجیتالی شدن سلامت

این کارشناس بااشاره به اهمیت کاربرد فرآیند سلامت ‌ شناختی دیجیتال گفت: می ‌ توان سلامت ‌ شناختی را در چند حوزه مفید دانست. نخست آنکه، افراد در همه سنین می ‌ توانند از رویکردهای آن بهره بگیرند. گفتنی است، از کودکی تا سالمندی می ‌ توان با بهره ‌ گیری از فرآیندهای سلامت ‌ شناختی دیجیتال به ارتقای توانمندی افراد پرداخت. در فاز نخست این فرآیند، جامعه هدف بزرگ ‌ تر است و شامل طیف گسترده ‌ ای از افراد می ‌ شود که از اختلال شناختی رنج نمی ‌ برند و نیازمند مداخله شناختی نیستند. وی افزود: هدف از کاربرد فاز نخست این است که سرمایه شناختی افراد ارتقا یابد. برای کودکان زیر ۵ سال می ‌ توان از طریق غنی کردن محیط اطراف آنها به ارتقای شناختی پرداخت. این گزاره به ‌ معنای آن نیست که برای ارتقای توانمندی شناختی باید کودکان را در کلاس ‌ های متنوع ثبت ‌ نام کرد، اما هرچقدر بتوان از سال ‌ های ابتدایی کودکان را درگیر کرد، مهارت ‌ های شناختی آنان افزایش پیدا می ‌ کند. گفتنی است، در این سن، مغز در بهترین مرحله رشد قرار دارد و سیناپس ‌ های بیشتری در حال اتصال است، به ‌ همین دلیل مهارت ‌ های شناختی رشد بیشتری می ‌ کنند. حال وقتی در سنین ابتدایی مهارت ‌ های شناختی افراد ارتقا پیدا کند، آنها در سنین بالاتر از توانایی ‌ های بیشتری برخوردار خواهند بود و متناسب با آن اتفاقات بهتری برای آنها پیش خواهد آمد. وی افزود: تحقیقات نشان داده کودکانی که در سنین کم از ارتقای شناختی بالاتری برخوردار شدند، شغل ‌ های بهتری پیدا و درآمد بالاتری کسب کرده ‌ اند، همچنین روابط اجتماعی بهتری را تجربه می ‌ کنند و در کل زندگی با کیفیت بالاتری را خواهند داشت. فاز دوم سلامت ‌ شناختی دیجیتال مربوط به مرحله پیشگیری است که جامعه هدف کوچک ‌ تری را در بر می ‌ گیرد، اما باز هم افرادی را شامل می ‌ شود که نیاز به مداخلات توان ‌ شناختی ندارند. برای مثال، همه سالمندان دچار اختلال حافظه نمی ‌ شوند، اما روند کاهش مهارت ‌ های شناختی در سالمندی وجود دارد و می ‌ توانیم با اصول و روش ‌ هایی از بروز آنها پیشگیری کنیم و با یک ‌ سری از مداخله ‌ های شناختی روند آلزایمر و دیگر آسیب ‌ های دوران سالمندی را کاهش دهیم. به ‌ گفته این کارشناس، مرحله بعدی این فرآیند مربوط به توانبخشی شناختی است که جامعه هدف آن افرادی هستند که به ‌ طورمشخص دارای اختلالات شناختی هستند و بیشتر سالمندان و معلولان را در برمی ‌ گیرد. برای مثال، افرادی که دارای بیش ‌ فعالی یا اختلال در یادگیری هستند، حتی از اعتیاد رنج می ‌ برند یا سالمندانی که مبتلا به آلزایمر هستند، باید از رویکرد سوم سلامت ‌ شناختی دیجیتال در بحث ارتقای سلامت خود بهره بگیرند.

سخن پایانی

به ‌ گفته بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت آنلاین برای توسعه این روند درمانی، لزوم همکاری سازمان ‌ های دولتی احساس می ‌ شود. در واقع، سازمان ‌ های مربوطه باید بتوانند سازکارهای بهره ‌ گیری از فناوری سلامت دیجیتال را فراهم کنند. اگر قرار است وزارت بهداشت یا بهزیستی در این زمینه اقدامی انجام دهند، امروز زمان آن رسیده است که از فناوری ‌ ها در بحث مراقبت از معلولان و افرادی که نیازمند مراقبت ‌ های توانبخشی هستند، استفاده وسیع شود. در کل، امروزه نیاز است که از فرآیندهای سلامت دیجیتال و بسیاری از روش ‌ هایی که مبتنی بر اینترنت اشیا است، در کشور بیشتر بهره گرفته شود، چرا که همان ‌ گونه که در گزارش هم آورده شد، این بستر از هزینه ‌ ها جلوگیری می ‌ کند و در نهایت هزینه ‌ ای که بر جامعه تحمیل می ‌ شود، کمتر خواهد بود.