اکتشاف را پاشنه آشیل بخش معدن نامیده‌اند چراکه این حوزه از نخستین و اصلی‌ترین حلقه‌های فعالیت‌های بخش معدن است و نقطه‌ای است که آسیب به آن در مراحل بعدی زنجیره تشدید می‌شود و پروسه معدنکاری را با اختلال مواجه خواهد کرد. به دلیل ریسک بالا و نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین در این بخش معمولا اکتشاف به عهده بخش دولتی است اما کوتاهی حاکمیت معدنی در تهیه امکانات موردنیاز این بخش و درنتیجه عقب‌ماندگی روزافزون در این حیطه موجب شده است تا متصدیان مدام اهمیت این بخش را گوشزد کنند و از مسئولان بخواهند تا توجه به حوزه اکتشاف را افزایش دهد.در گزارش امروز صمت نگاهی داریم به آخرین اظهارنظرها درباره اکتشاف از زبان فعالان و کارشناسان این حوزه.

 نادیده ماندن اکتشاف

رامین هندی کارشناس و صاحب‌نظر اکتشاف معادن معتقد است که نظارت کافی بر روند پروژه‌های اکتشافی در کشور وجود ندارند و از طرفی دیگر سیستم آموزش عالی تا حدود زیادی ناکارآمد بوده است. وی به معدن ۲۴ گفت: طی سالیان اخیر همواره شاهد تعطیلی و ورشکستگی معدنکارانی هستیم که یا کم‌اهمیت دانستن امر اکتشاف یا با انجام ناقص عملیات اکتشافی، سریع وارد فرآیند استخراج و فرآوری شده‌اند و طی مدت کوتاهی با مشکل تامین مواد اولیه مناسب برای فروش یا خطوط فرآوری روبرو شده و قادر به تامین مواد اولیه خود نبوده‌اند.

وی افزود: باوجود تحریم‌های اقتصادی و رکود نسبی در شاخه‌های مختلف مهندسی شاهد افزایش سرمایه‌گذاری در صنعت معدن در بخش دولتی و به‌ویژه بخش خصوصی یا خصولتی هستیم. ولی متاسفانه در راستای اجرای پروژه‌های اکتشاف معدنی در سطح کشور شاهد چالش‌های اساسی هستیم.هندی ادامه داد: با توجه به شرایط زمین‌شناسی ایران می‌توان شاهد طیف وسیع و گسترده‌ای از کانی‌سازی عناصر مختلف و تیپ‌های مختلف کانساری باشیم. ولی متاسفانه در اکثر موارد اکتشافات محدود به شناسایی برخی از فلزات پایه و فلزات گران‌بها نظیر آهن، مس، سرب، روی و طلا است و بحث اکتشافات سایر فلزات کمیاب که امروزه در صنایع دیجیتال کاربرد زیادی دارند، در دستور کار قرار نگرفته است.

وی با اشاره به اینکه در بخش‌های خصوصی به دلیل نبود توان مالی و انگیزه لازم، چنین فلزاتی در دستور کار اکتشافی قرار ندارد گفت: متاسفانه در بخش‌های دولتی و حاکمیتی نیز شاهد بی‌توجهی به این موارد هستیم.

اشکالات اساسی

هندی افزود: به دلیل ناکارآمدی بخش عمده سیستم آموزش عالی بخش معدن در کشور فارغ‌التحصیلان کم‌سواد و بدون انگیزه هستند و آشنایی لازم با الفبای زمین‌شناسی و اکتشاف را ندارند. وی گفت: یکی دیگر از معضلات پروژه‌های اکتشافی، نبود نظارت لازم بر اجرای صحیح این پروژه‌ها است و به دلیل محدودیت‌های مالی در پروژه‌های اکتشافی، استفاده از کارشناسان باتجربه لازم در امر نظارت میسر نیست.

به باور این کارشناس حوزه اکتشاف، یکی دیگر از مشکلات اساسی این بخش تغییر مداوم مشاوران یک پروژه اکتشاف معدنی طی مراحل مختلف کار است که در بخش دولتی بسیار متداول است و در چنین شرایطی، هیچ مشاوری پاسخگوی مشکلات پروژه نیست. هندی گلوگاه دیگر پروژه‌های اکتشافی یا معدنی را آزمایش و آنالیز مواد معدنی معرفی کرد و گفت: نتایج ارائه‌شده برای نمونه‌های اخذشده در هر یک از مراحل پروژه اکتشافی، عمدتا براساس نتایج آنالیز شیمیایی حاصله مورد قضاوت قرار می‌گیرد و در مورد ادامه یا توقف پروژه تصمیم‌گیری می‌شود و میزان دقت و صحت این نتایج از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است اما متاسفانه به دلیل تحریم‌های اقتصادی دسترسی به تجهیزات و لوازم مصرفی استاندارد و خدمات پس از فروش این تجهیزات وجود ندارد و به‌این‌ترتیب شاهد بروز خطاهای سیستماتیک در بسیاری از نتایج آنالیز هستیم.

وی گفت: عمده آزمایشگاه‌ها هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوص از تجهیزات آنالیز دستگاهی دست‌دوم و فرسوده استفاده می‌کنند. تعداد معدودی از آزمایشگاه‌های معتبر هم مواد مصرفی استاندارد و مرغوب خود را از قبل خریده‌اند و این ذخیره قطعا در کوتاه‌مدت به پایان خواهد رسید. هندی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه شرکت‌ها و دست‌اندرکاران اکتشاف شاید در برخی از زمینه‌های تئوریک و دانش فنی روز دنیا با مشکلات کمتری روبرو باشند ولی در زمینه دسترسی به تجهیزات اکتشافی جدید محدودیت‌های بسیار دارند که ناشی از تحریم و قیمت روزافزون دلار است.

رامین هندی گفت: در سالیان گذشته ذخایر معدنی دارای رخنمون و به‌خصوص ذخایر بزرگ اکتشاف شده‌اند و احتمال کشف ذخایر بزرگ سطحی بسیار کاهش‌یافته است و برای دسترسی به چنین ذخایری باید به اکتشاف ذخایر پنهان پرداخت. روش‌ها و تکنیک‌های اکتشافی ذخایر پنهان در جهان توسعه زیادی پیداکرده است. استفاده از این روش‌ها و بومی‌سازی آنها با توجه به شرایط زمین‌شناسی ایران از واجبات عینی است و گریزی از رفتن در این مسیر نیست.

مهم‌ترین چالش معدن

احسان آشوری کارشناس اکتشاف درباره مشکلات این حوزه در کشور اظهار داشت: مهم‌ترین ما در زمینه روش‌ها است زیرا روش‌های فعلی به شکل کلیشه درآمده است؛ به‌عبارت‌دیگر وقتی می‌خواهیم شرح خدماتی را برای یک منطقه بنویسیم، بدون توجه به تفاوت‌ها و ویژگی‌های اختصاصی همه را شبیه هم می‌نویسیم. به تعبیری دیگر شرح‌ها روح ندارند چراکه هر کانساری طبیعت خود را دارد.

از دنیا دور شده‌ایم

آشوری با اشاره به اینکه در روش‌های اکتشافی از دنیا فاصله‌داریم گفت: تعداد دستگاه‌هایی که در کشور وجود دارد محدود هستند و افرادی که بتوانند این روش را انجام دهند چه برداشت و چه تفسیر تعدادشان کم است، اغلب آشنایی کارشناسان ما در این زمینه‌ها، در حد تئوری است، بر همین اساس در کشور ژئوفیزیک‌های عمیق و حفاری‌های عمیق نداشتیم.

کار با ناشناخته‌ها

این کارشناس اکتشاف در ادامه عنوان کرد: چالش دیگر ما در بخش آزمایشگاه‌ها است. آزمایشگاه‌های ما دستگاه‌های خوبی دارند. اما متاسفانه دانش استفاده از این دستگاه‌ها وجود ندارد و آنالیزهای ما دچار خطای بالایی است. آشوری بر تعامل با دنیا تاکید کرد و گفت: اگر بخواهیم در خلا زندگی کنیم و تعامل نداشته باشیم، پیشرفت نخواهیم کرد.

وی درباره ارائه راهکاری برای حل این مشکل گفت: رفع چالش‌های موجود در بخش اکتشاف کشور در ابتدا به سازمان زمین‌شناسی و سپس دانشگاه‌ها مربوط می‌شود. تا زمانی که دانشگاه‌ها و آموزش‌وپرورش را اصلاح نکنیم، خیلی از این موارد تغییری نمی‌کند.

وی ادامه داد: بخش عمده‌ای از دانش زمین‌شناسی تجربی است برای نمونه دانشجویان معدن و زمین‌شناسی برای درک بهتر مطالب باید بازدیدهای میدانی داشته باشند اما در حال حاضر بازدیدها در دانشگاه‌ها کاهش‌یافته است.

تخصص تفسیر داده

وی افزود: در زمینه به‌کارگیری روش‌های نوین در کشور بسیار صحبت می‌شود اما از حرف تا عمل فاصله زیادی است. دستگاه‌هایی که در تکنولوژی‌های اکتشافی استفاده می‌شوند، مانند موبایل نیستند که کاتالوگ و راهنمای آن را بخوانیم و راه‌اندازی کنیم. زمانی که یک دستگاه اکتشافی را از فونیکس خریداری می‌کنیم، معمولا تا سال‌ها نمی‌دانیم نتایجی که از زمین برداشت کردیم چه اندازه خطا داشته است. باید آزمون‌وخطا انجام شود و نتایج را بسنجیم به دلیل این‌که پیش‌پردازش و تفسیر این داده‌ها کاری تخصصی است که صرفاً در تئوری نمی‌توان آن را حل کرد.

سخن پایانی

کارشناسان به‌اتفاق می‌گویند یکی از دلایل عقب‌ماندگی ما در بخش اکتشاف تحریم‌ها است. اما نباید از کوتاهی بخش‌های مسئول در این زمینه هم چشم‌پوشی کرد. بی‌توجهی‌هایی که از دیروز شروع‌شده و امروز به نگرانی‌های زیادی برای تامین مواد اولیه دامن زده است.