زنجیره تامین شبکه‌ای از عرضه و تقاضا در بازار را نمایان می‌سازد. به عبارتی، این شبکه شامل فعالیت‌ها، افراد، نهادها، اطلاعات و منابع مختلفی بوده و نشان‌دهنده مراحلی است که برای رساندن کالا یا خدمات از مراحل اولیه به بازار صورت می‌گیرد. شرکت‌های مطرح دنیا زنجیره تامین خود را توسعه داده و با مباحث مدیریت این زنجیره در تلاش هستند تا هزینه‌های خود را کاهش دهند و در فضای رقابتی بازار باقی بمانند.

زنجیره‌های تامین به دلیل جهانی بودن، می‌توانند بحران‌های گسترده را به‌ وجود آوردند و مسائل مبادلاتی و تعاملات اقتصادی را حتی به چالش بکشند. هر صنعت در دنیای مدرن به قدری به هم متصل است که شکست یک صنعت در گوشه‌ای از جهان، سوی دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هنوز مشخص نیست صنعت نفت تا چه اندازه از بحران‌ّهای زنجیره تامین تاثیر می‌پذیرد. اما بی‌تردید این صنعت حیاتی و استراتژیک برای تمامی کشورهای جهان نمی‌تواند از مشکلات لجستیکی و حمل‌ونقلی در امان بماند. با این حال، علاوه‌بر قیمت‌ها، کمبود کارگر و دیگر مشکلات داخلی در کشورهای عمده صادرکننده (مانند بحران انرژی در چین) به معنای زمان طولانی‌تر تحویل کالاهای مختلف است.

حلقه‌های درهم‌تنیده

اختلالات جهانی پیش‌آمده در زنجیره تامین که علاوه‌بر افزایش تقاضا به تورم دامن زده است، هفته‌هاست در کانون توجه اخبار قرار گرفته است. اگرچه به نظر می‌رسد عوامل مهم‌تری همواره بر قیمت جهانی نفت و گاز تاثیرگذارند اما این اختلالات و بحران‌ها در سطوح کلان زنجیره تامین، ظرفیت افزودن به بهای جهانی نفت را دارد.

حمل‌ونقل که به‌عنوان حلقه‌های اصلی زنجیره تامین شناخته می‌شود، برای اروپا و امریکا به یک معضل مهم مبدل شده است. به نقل از بلومبرگ، انجمن حمل‌ونقل امریکا به کمبود ۸۰ هزار نفری راننده کامیون برای حمل‌و‌نقل اشاره می‌کند که صنعت برای تحویل به‌موقع کالاها به آنها نیاز دارد. اما کامیون‌داران فقط محصولات نهایی و نیاز عمومی را جا‌به‌جا نمی‌کنند، آنها مواد شیمیایی، محصولات صنایع، حلقه‌های بالادستی به‌ویژه مشتقات و تولیدات زنجیره نفت را نیز جابه‌جا می‌کنند. شواهد نشان می‌دهد به دلیلی کمبود راننده، قیمت کالاها و مواد مختلف نه‌تنها در امریکا بلکه در سایر کشورهای مورد معامله با امریکا و اروپا در حال افزایش است.

جایگاه‌های شغلی خالی

کمبود کامیون‌ و کامیون‌داران تنها بخشی از یک مشکل بسیار بزرگ‌تر است. تولید کافی کالاها که تمامی نیازهای جهان فعلی را پاسخ دهد، از دیگر مشکلات زنجیره تامین است. سال گذشته شیوع ویروس کرونا بر بسیاری از فعالیت‌های تجاری تاثیرمنفی گذاشته و تقاضا را برای انواع کالاها را از بین برد.

اما امسال شاهد تسریع در بهبود اقتصادی بازارها و افزایش تقاضاها بودیم. بازگشت به شرایط طبیعی تقاضا، سریع‌تر از آنچه تولیدکنندگان بتوانند به آن پاسخ دهند، انجام شد. علاوه‌بر آن، مشکل کمبود نیروی کار در بسیاری از کشورهای جهان اول و دوم، به‌ویژه در ایالات متحده حاد است. براساس گزارش وال‌استریت ژورنال، اقتصاد ایالات متحده به ۴.۳ میلیون کارگر نیاز دارد. بنا بر گفته صاحبان مشاغل، در این کشور درحال‌حاضر حدود ۱۰ میلیون فرصت شغلی وجود دارد. به دلیل افزایش تقاضا، انبارها و کارخانه‌ها نیز در جست‌وجوی کارگران بیشتری هستند. شرکت‌های تحویل، مشاغل ساختمانی و شرکت‌های تولیدی از این دسته مشاغل هستند.

باید توجه کرد اگر تقاضا بیش از حد افزایش یابد، قیمت‌ها و قیمت کالاها و خدمات سیر صعودی به خود می‌گیرند. تمامی این شرایط برای قیمت نفت و زنجیره صنایع وابسته به آن نیز صادق است.

تاثیر بر قیمت تمام‌شده

هنوز مشخص نیست صنعت نفت تا چه اندازه از بحران‌های زنجیره تامین تاثیر می‌پذیرد؛ اما بی‌تردید این صنعت حیاتی و استراتژیک برای تمامی کشورهای جهان نمی‌تواند از مشکلات لجستیکی و حمل‌ونقلی در امان بماند. با این حال، علاوه‌بر قیمت‌ها، کمبود کارگر و دیگر مشکلات داخلی در کشورهای عمده صادرکننده (مانند بحران انرژی در چین) به معنای زمان طولانی‌تر تحویل کالاهای مختلف است. زمان تحویل طولانی‌تر به این معنی است که انجام همه کارها به‌ویژه مسائل نفتی از جمله حفاری و تکمیل چاه، به طول می‌انجامد و ممکن است اوضاع به این زودی‌ها بهتر نشود. ممکن است تاثیر این مشکلات لجستیکی تنها به صورت افزایش قیمت برای تحویل کالا و مواد باشد. اما به‌طور کلی می‌توان گفت اگر این تاثیر تنها بر قیمت نقل و انتقال محصولات اثر نگذارد و قیمت پایه تولیدات را هم افزایش دهد، ممکن است بر فعالیت‌های پایه‌ای (حفاری) نیز تاثیر داشته باشد. رویترز این هفته گزارش داد که ارقام جهانی خرید و فروش تولیدات به‌طور کلی نگران‌کننده هستند و در ماه اکتبر بالاترین قیمت‌ّها را در سطوح کلی در جهان شاهد بودیم.

اروپا، درگیر چالش حمل‌ونقل

بحران حمل‌ونقل تنها در امریکا نبوده و اروپا نیز از مدت‌ها پیش وارد این چالش شد. کمبود رانندگان کامیون در بریتانیا که باعث کمبود گسترده کالا می‌شود، اغلب ناشی از دو عامل خروج کارگران بریتانیایی از صنعت و اجازه نداشتن فعالیت کارگران خارجی در این حوزه است. ارقام منتشرشده از سوی دفتر آمار ملی نشان می‌دهد طی ۴ سال گذشته، بریتانیا از هر ۶ راننده کامیون خود، یک نفر را از دست داده است زیرا کارگران مسن‌تر کار را ترک کرده‌اند و شیوع ویروس کرونا نیز تعداد واجد شرایط دریافت گواهینامه را کاهش داده است. منتقدان دولت می‌گویند محدودیت‌های برگزیت شرایط را برای بکارگیری رانندگان خارجی پیچیده کرده و این ارقام اعلام‌شده دلایل داخلی را (که در گام نخست باعث کمبود راننده شد) بیان می‌کند. از این رو، مقامات این کشور موافقت کرده‌اند تا قبل از کریسمس تعداد محدودی ویزا برای کاهش بحران عرضه برای اتباع خارجی صادر کند. بیش از نیمی از رانندگان در بریتانیا ۴۶ سال یا بیشتر دارند و این گروه با سریع‌ترین سرعت کار را ترک خواهند کرد. بنابراین بحران کمبود راننده ماشین سنگین تا مدت‌ها در این کشور باقی خواهد ماند. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که در ۳ ماه منتهی به سپتامبر ۲۰۲۱، ۵۲ هزار شغل خالی برای پست‌های حمل‌ونقل وجود داشته که بالاترین میزان از سال ۲۰۰۱ است.

ریشه کمبود راننده در اروپا

کارشناسان معتقدند کمبود راننده کامیون که بریتانیا را آزار می‌دهد تنها مشکل این کشور نیست زیرا کل اروپا با کمبود و مشکلات احتمالی زنجیره تامین مواجه است. هفته گذشته در حالی که بریتانیا با بحران بنزین مواجه بود، «schadenfreude» یا لذت بردن از مصائب دیگران، در سرزمین اصلی اروپا شنیده شد. صف‌های طولانی خودروها در خارج از جایگاه‌های بنزین بریتانیا و حتی درگیری در محوطه‌های جلویی پمپ بنزین‌ها وجود داشت زیرا خرید با وحشت در سراسر کشور به دلیل کمبود رانندگان کامیون تحویل سوخت، فراگیر شد. کارشناسان این حوزه خاطرنشان کردند که برگزیت به‌عنوان یکی از دلایل اصلی کمبود رانندگان وسایل نقلیه سنگین (HGV) نامیده می‌شود، اگرچه مشکلات در این صنعت عمیق‌تر شده و در سراسر اروپا یافت می‌شود. بررسی ۶۱۶ صنعت در ژوئن (خرداد سال جاری) توسط انجمن حمل‌ونقل جاده‌ای در بریتانیا نشان داد که بازنشستگی، تغییر قوانین کاری، همه‌گیری کرونا، دستمزد پایین و خروج رانندگان از صنعت از جمله دلایل کمبود رانندگان کامیون در این قاره است.

اتهام به روسیه در بی‌ثبات‌سازی

اما همچنان باید رویکرد کشورهای مهم صادرکننده نفت را تصمیم‌ساز برای آینده این صنعت دانست. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، با حرکت جهان به سمت عادی‌سازی شرایط، تقاضاها با سرعتی چشمگیر افزایش پیدا کرد. تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت در بازارهای جهانی، با کاهش پاندمی ویروس کرونا تولیدات خود را همگام با افزایش درخواست‌های نفتی بالا نبردند. برخلاف کمبود زغال‌سنگ، گاز و برق، کمبود نفت در دنیا به میل تولیدکنندگان به‌یژه تولیدکنندگان ائتلاف اوپک‌پلاس و شرکت‌های نفت شیل امریکا صورت‌گرفته که تمایل به محدود نگه‌داشتن سطح تولید خود دارند چرا‌که با این محدودیت، رشد قیمت نفت جهانی سود بالای تولیدکنندگان نفتی را تامین خواهد کرد. اما این پایین بودن ذخایر نسبت به تقاضا، تنها افزایش قیمت جهانی نفت را در پی نداشته و باید توجه داشت برای مقابله با اختلال‌های احتمالی جهانی، این ذخایر به حد کافی توانایی ندارند.

مدتی پیش امریکا و دیگر کشورها از کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی درخواست کردند تا عرضه نفت خود را به بازار جهانی افزایش دهند زیرا قیمت نفت که در طول همه‌گیری ویروس کرونا سقوط کرد، اکنون به بالاترین سطح خود طی ۷ سال گذشته رسیده است. قیمت بنزین نیز در ایالات متحده، بریتانیا و جاهای دیگر افزایش یافته است. بایدن در این زمینه اعلام کرد جهش قیمت‌ها «پیامد امتناع روسیه یا کشورهای اوپک از پمپاژ بیشتر نفت است».

تغییر رویکرد اوپک‌پلاس

در پایان هفته گذشته مقامات کشورهای صادرکننده نفت، (روسیه و سایر کشورهای تولیدکننده نفت) فشارهای جهانی را کاهش داده و تصمیم گرفتند به برنامه قبلی خود برای افزایش تولید نفت به میزان متوسط ۴۰۰ هزار بشکه در روز در ماه آینده پایبند باشند. به عبارت‌ دیگر، جهان همچنان عربستان و روسیه را عامل اصلی افزایش قیمت نفت می‌داند. این گروه در آخرین نشست خود اعلام کرد متعهد به «تضمین بازار نفت باثبات و متعادل» است و با دقت تولید را با تقاضای فزاینده تطبیق می‌دهند. اما این رویکرد اعلام‌شده در نشست ماهانه اوپک‌پلاس به رهبری عربستان سعودی و روسیه، تغییری در ذهنیت سایر کشورها ایجاد نکرد. همچنین انگشت اتهام برای بی‌ثباتی و نوسان در سایر بازارهای انرژی از جمله گاز طبیعی و برق را به سمت این دو کشور نشانه رفته‌اند. امریکا که امروزه با بحران تامین انرژی خود روبه‌رو است و افزایش قیمت حامل‌های سوخت این کشور را دچار چالش‌کرده، استفاده از ذخایر استراتژیک خود را اعلام کرد. بایدن احتمال بهره‌برداری از ذخایر استراتژیک نفت ایالات متحده برای افزایش متوسط عرضه نفت را به‌عنوان ابزاری برای کنترل قیمت‌ها مطرح کرده است. با این حال، تحلیلگران می‌گویند چنین حرکتی تنها تسکین موقتی را به همراه خواهد داشت.

رفتارهای دوگانه بازار

شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر نفت عربستان سعودی که رهبری نشست اوپک‌پلاس را برعهده داشت، نموداری را نشان داد که از ابتدای مارس (فرودین سال جاری) قیمت گاز طبیعی در اروپا تقریبا ۵ برابر شده؛ در حالی که قیمت نفت خام برنت به‌عنوان یک معیار بین‌المللی، تنها حدود یک سوم افزایش یافته است. او با نشان دادن این آمار و ارقام گفت: «مشکل نفت نیست.» چندی بعد بوشان بحری، مدیر اجرایی شرکت تحقیقاتی IHS Markit، در تحلیل صحبت‌های وزیر نفت عربستان گفت: هدف شاهزاده این بود که «اوپک‌پلاس بهتر از سایر سازمان‌ها که دیگر منابع انرژی را مدیریت می‌کنند، نفت را مدیریت می‌کند. بنابراین از ما انتقاد نکنید.» آقای بحری خاطرنشان کرد‌: اگرچه عربستان سعودی تولید نفت خود را به سطح قبل از پاندمی بازگردانده اما تولید ایالات متحده، بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان، هنوز بسیار کمتر از قبل از شیوع ویروس کرونا است. این یکی از تناقضاتی است که بازار نفت با آن روبه‌رو است. رویکردهای دوگانه کشورهای بزرگ دارای ذخایر مهم در راستای افزایش تولید نفت و منفعت از بحران تقاضای جهانی رفتار رایج این کشورها است.

سخن پایانی

تمامی حلقه‌های زنجیره یک صنعت می‌توانند کم و بیش بر تمامی روند آن تاثیرگذار باشند. بنابراین بروز بحران در هر حلقه به‌ویژه در زنجیره تامین می‌تواند چالش را برای کل صنعت در پی داشته باشد. قیمت جهانی نفت و در پی آن نحوه تامین شدن آن برای کشورها که امروزه از مسائل مهم جهانی است، حلقه‌های وابسته متعددی داشته و بررسی آنها برای دستیابی به ریشه‌های تزلزل الزامی است.