تحریم‌های نفتی علاوه بر آنکه در فروش و صادرات خود نفت نیز تاثیرات بسیاری داشته است، موجب کاهش همبستگی بین نوسانات بازارهای نفت و سهام در کوتاه‌مدت و بلندمدت و بازارهای نفت و طلا در بلندمدت داشته است؛ تحریم‌های نفتی همچنین موجب افزایش همبستگی بین نوسانات بازارهای نفت و ارز، طلا و ارز، طلا و سهام، ارز و سهام شده است.به‌گزارش ایمنا، باوجود تحریم‌ها و تاثیرات آن بر بازارهای مالی و نفتی کشور باید بتوانیم راهکارهایی برای کاهش تاثیرات آن در حوزه نفت و دیگر بازارها داشته باشیم، در دولت اخیر شرایط و امکاناتی برای بهبود و افزایش فروش نفت با خنثی و کم‌اثر کردن تحریم‌ها در این حوزه فراهم شده، به‌گونه‌ای که فروش نفت ما از ۴۰۰ هزار بشکه در روز به ۱.۵ میلیون بشکه رسیده و رشد اقتصادی در بخش نفت و گاز در حال رکوردشکنی است که نشان از موفقیت و دیپلماسی موثر اقتصادی در حوزه انرژی کشور دارد.

دلارزدایی، اولویت اول اقتصاد در شرایط تحریم نیست

به‌دنبال تحولات اخیر در نظم جهانی، تجارت نفت و معاملات اخیر انجام‌گرفته، این پرسش مطرح می‌شود که آیا تسلط دلار نفتی در حال تغییر است یا خیر؟ در حالی ‌که واکنش‌های زیادی متوجه اقدامات روسیه مبنی بر فروش نفت خود به روبل در پی تحریم‌های غرب نبود، اما به‌تازگی معاملات نفت و فرآورده‌های آن با ارزهای دیگر توسط کشورهای مختلف، توجهات بیشتری را به خود جلب کرده است. دلارزدایی به وضعیتی اشاره دارد که کشورها بنا به دلایلی اقدام به حذف دلار به‌عنوان ارز اصلی در اقتصاد خود می‌کنند. کمرنگ شدن نقش دلار در یک اقتصاد، نیازمند شناسایی کارکردهای دلار در اقتصاد و براساس آن، اتخاذ راه‌حل‌های مناسب برای یافتن جایگزین است. عمدتا دلار در کشورها 3 کارکرد اصلی «واسطه مبادله»، «ذخیره ارزش» و «سنجش ارزش» را دارد. جایگزینی دلار با سایر ارزها که طی دهه‌های گذشته چند بار از سوی کشورهای گوناگون انجام شده است، به دلایلی همچون مقابله یا مهار سیاست استفاده از دلار به‌عنوان ابزار تحریم، تسهیل مبادلات ارزی برمبنای پول ملی شرکای تجاری، ناپایداری و افزایش بدهی امریکا و نگرانی از بروز بحران بانکی در جهان انجام می‌گیرد.

ضرورت استفاده از ظرفیت‌های همسایگان

بهروز محبی‌نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی بااشاره به راهبرد و سیاست‌های کلان دولت در زمینه تحول تجارت انرژی ایران و رویکرد خنثی‌سازی تحریم‌ها اظهار کرد: سیاست بنیادی و اساسی دولت توجه به دیپلماسی اقتصادی و استفاده از ظرفیت‌های همسایگان و هم‌پیمانان ویژه در مجموعه شانگهای، بریکس یا پیمان‌های منطقه‌ای است.

وی افزود: فروش نفت به‌گونه‌ای طراحی شده است که نگاه‌ها تنها به رفع تحریم‌ها نباشد، این موضوع به خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی کمک زیادی کرد و موثر واقع شد.

عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در این‌باره تاکید کرد: به‌طورقطع، رویکرد دولت گذشته پیگیری رفع تحریم‌ها بود، اما دولت جدید علاوه بر پیگیری رفع تحریم‌ها، برنامه خنثی‌سازی تحریم‌ها را نیز اضافه کرد، یک مسیر برای خنثی‌سازی تحریم‌ها، فروش نفت بود که شیوه‌های مختلفی در این زمینه به‌کار گرفته شد، شرایط جهانی هم در این رابطه موثر بود، اوضاع نابسامان اروپا در قضایای اوکراین و مشکلات سوخت و مواجهه آنها با روسیه که مشکلات سوخت برای‌شان به‌وجود آورد، حلقه سخت و تنگی را که برای محاصره ایران طراحی شده بود، از هم گسست و در نهایت، امروز ایران شرایط اقتصادی بهتری را تجربه می‌کند و رشد اقتصادی نیز، ناشی از این موضوع است.

افزایش نرخ و سقف فروش نفت

حسن مرادی، کارشناس انرژی اظهار می‌کند: دنیا در وضعیت خاصی است و بحران غزه و فلسطین، همچنین جلوگیری از عبور کشتی‌های اسرائیلی از گذرگاه باب‌المندب شرایط ویژه‌ای را برای دنیا ایجاد کرده است. وی با بیان اینکه در آستانه فصل سرما هستیم، اضافه می‌کند: در این فصل‌ها ذخیره‌سازی انرژی آغاز می‌شود که باتوجه به آن، نرخ نفت هم به‌نسبت افزایش خواهد یافت. کارشناس انرژی ادامه می‌دهد: امریکا پس از تلاش و دست و پا زدن‌های بسیاری که انجام داد، دید که نمی‌تواند حریف ایران در فروش نفت شود و ایران به هر صورتی که هست، نفت خود را در بازارهای جهانی به‌فروش می‌رساند. مرادی درباره علت و پیشرفت تحول در حوزه فروش نفت می‌گوید: یکی از علت‌های آن، فاصله گرفتن از دلار و در واقع دلارزدایی است، بسیاری از بلوک‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای و کشورهای دنیا در روابط دوجانبه خود این امر را ساری و جاری کرده‌اند و به‌دلیل آنکه دلار مبنا نیست، امکان مراوده بیشتر شده است. وی در ادامه بااشاره به مسئله تهاتر و تاثیر آن بر افزایش فروش نفت بیان می‌کند: ما امروز بسیاری از مسائل خود را در اثر تهاتر حل می‌کنیم و با تهاتر است که مبادله کالا را انجام می‌دهیم، بنابراین بسیاری از کشورها خواهان تهاتر هستند، زیرا از طریق این روش می‌توانند نیازهای خود را تامین کنند. کارشناس انرژی اضافه می‌کند: با گذشت زمان، جمهوری اسلامی ایران توانسته است مشتری‌های خاص خود را پیدا کند، بنابراین تمام این عوامل دست به‌دست هم داده‌ و موجب عرضه و افزایش فروش نفت شده‌اند. مرادی با بیان اینکه کشور در این حوزه به یک‌سری از مشتری‌های خود مانند کشور چین تخفیف‌هایی داده است، می‌گوید: این تخفیف‌ها را هم می‌توان جزئی از عوامل افزایش فروش نفت دانست، با این روش این کشورها به خرید نفت از دیگر کشورها ترغیب نخواهند شد و ما می‌توانیم وضعیت بهتری در بازار جهانی کسب کنیم.

تاثیرات دیپلماسی سیاسی و اقتصادی

وی بااشاره به اهمیت و تاثیر دیپلماسی سیاسی و اقتصادی کشور با همسایگان و روابط با بلوک‌های سیاسی مانند سارکو و پیمان‌های منطقه‌ای دیگر مانند پیمان شانگهای اضافه می‌کند: این روابط و پیمان‌ها موجب تسریع مسئله و به‌عنوان عامل کمک‌کننده، سبب تسهیل تجارت متقابل بین ایران و کشورهای عضو سازمان‌های منطقه‌ای شده است. کارشناس انرژی می‌گوید: امروز تمام کشورها به‌دنبال منافع متقابل هستند، هنگامی که ببینند کالایی تهاتر می‌شود یا کشوری در همجواری خود نفت دارد (همجواری اصطلاحی در حقوق بین‌الملل است) و نفت خود را از دیگر کشورها تهیه نمی‌کند مانند کشورهای همجوار ایران که خرید نفتی خود را از ما دارند و نه از کشور ونزوئلا، در واقع کشورهای همسایه نفت خود را از ما تهیه می‌کنند.

مرادی ادامه می‌دهد: بنابراین این همجواری کمک می‌کند که ما بتوانیم نفت خود را در بازار کشورهای همسایه و منطقه‌ای به‌فروش برسانیم. با افزایش عوامل تاثیرگذار ذکرشده می‌توانیم شاهد پیشرفت و افزایش فروش نفت خود در بازارهای جهانی باشیم. علاوه بر آن، می‌توانیم با تقویت و اضافه کردن راهکارهای مشابه نشان دهیم که تحریم‌ها آنچنان بر این بازار تاثیرگذار نبوده و موجب ایجاد خلاقیت و برنامه‌ریزی بهتر برای پیشرفت این راهبرد شده است.

سخن پایانی

با شکل‌گیری دلار نفتی از اوایل دهه ۷۰ میلادی، سلطه و نفوذ امریکا در اقتصاد جهانی افزایش یافت؛ اما توافق‌های اخیر مبنی بر دلارزدایی معاملات کشورهای جهان، تهدیدی جدی برای این وضعیت است. بنا بر گزارش نشریه فوربس، کشورهایی مانند چین، برزیل، هند، روسیه و حتی شرکت فرانسوی توتال در عقد قرارداد با چین، برای استفاده از ارزهای ملی در معاملات خود توافق کرده‌اند. دلارزدایی در فروش نفت یعنی استفاده از ارزهای دیگر به‌جای دلار امریکا برای تسویه‌حساب‌ها و فروش نفت. در بیشتر موارد، نرخ نفت جهانی به دلار امریکا محاسبه می‌شود و بسیاری از کشورها برای خرید نفت و پرداخت بهای آن از دلار استفاده می‌کنند، اما باتوجه به تحریم‌ها و تغییرات سیاسی ـ اقتصادی بین‌المللی، برخی کشورها تلاش می‌کنند تا از وابستگی به دلار امریکا در تجارت نفت خارج شوند و از ارزهای دیگر برای تسویه‌حساب استفاده کنند.