تامین گاز در بخش‌های مختلف خانگی، تجاری و صنعتی در روزهای سرد سال یکی از نگرانی‌های اصلی مسئولان و فعالان صنعتی کشور بود. البته زمستان گرم امسال و ورود امواج قدرتمند سرما برای تنها چند دوره زمانی کوتاه، به یاری مسئولان و تامین‌کنندگان انرژی کشور آمد. به‌این‌ترتیب ناترازی گاز در امسال کمتر از انتظارات عمومی، روند فعالیت و تولید در صنایع مختلف را تحت‌تاثیر منفی قرار داد. بااین‌وجود باید خاطرنشان کرد که در طول دهه‌های اخیر همپای توسعه صنعتی و ظرفیت‌سازی برای افزایش تولید در بخش‌های مختلف به توسعه ظرفیت‌های انرژی در کشور توجه کافی نشده است. بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های انرژی کشور در حالی است که در طول دهه‌های اخیر با تکیه‌ بر سیگنال فراوانی انرژی، گاز به سوخت اصلی مصرفی کشور ما بدل شده است. از این‌رو به‌دلیل عدم‌جذب سرمایه در پروژه‌های توسعه‌ای صنعت گاز، پروژه‌های ناتمام متعدد در این بخش، افت فشار در میادین گازی در طول سال‌های متمادی و بی‌توجهی به رفع این مشکل، شاهد بروز ناترازی در تولید و مصرف گاز هستیم. درحال‌حاضر ناترازی گاز به نقطه ضعف اساسی برای صنایع بدل شده است و حتی آینده فعالیت آنها را تهدید می‌کند. واحدهای فولادی و سیمانی در رده مهم‌ترین صنایعی هستند که در تیررس محدودیت انرژی قرار دارند.

ریسک جدی برای فولادسازان

علی‌محمد زمانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: باوجودی که ایران جزو بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی دنیا قرار دارد، تامین گاز در سال‌های اخیر به چالشی جدی برای کشور بدل شده و عملکرد صنایع را به‌شدت تحت‌تاثیر منفی قرار داده و این محدودیت از بی‌توجهی به زیرساخت‌های انرژی کشور حاصل ‌شده است.

زمانی افزود: اولویت تامین گاز در کشور به بخش خانگی اختصاص دارد، با شدت گرفتن موج سرما و ناترازی تولید و مصرف این انرژی، اولویت دولت بر تامین نیاز بخش خانگی اختصاص می‌یابد. در چنین شرایطی، صنایع با محدودیت انرژی روبه‌رو می‌شوند. محدودیت یادشده از میزان تولید واحدهای صنعتی می‌کاهد.

وی گفت: زنجیره فولاد در ایران با تکیه ‌بر ذخایر معدنی و انرژی توسعه ‌یافته است، اما درحال‌حاضر همان گازی که قرار بود زمینه توسعه فولادسازی ما را فراهم کند، به چالشی جدی برای فولادسازان و فعالان صنعتی تبدیل شده است. میزان وابستگی صنایع به گاز در واحدهای مختلف متفاوت است. این انرژی در بخشی از حلقه‌های زنجیره فولاد حکم انرژی را دارد، اما در حلقه تولید آهن‌اسفنجی به‌عنوان خوراک صنایع هم استفاده می‌شود، بنابراین بروز محدودیت در این زنجیره و به‌ویژه در حلقه تولید آهن‌اسفنجی به‌منزله توقف تولید در این زنجیره است. وی افزود: تولید با حداکثر ظرفیت به‌منزله ارتقای سطح بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها است. از آنجا که بخشی از هزینه‌های تولید ثابت هستند، افت تولید به‌منزله افزایش هزینه تمام‌شده تولید خواهد بود. برهمین‌اساس نیز، تمامی فولادسازان دنیا به‌دنبال آن هستند تا ظرفیت تولید خود را ارتقا بخشند، اما درحال‌حاضر محدودیت‌های یادشده در حوزه انرژی از توان تولید صنایع می‌کاهد. کاهش یا توقف تولید در صنایع مختلف به‌منزله تحمیل خسارت‌های جدی به صنعت و صنعتگران است.

زمانی گفت: علاوه بر این، محدودیت‌های یادشده ضرباتی را به تجهیزات صنایع و کوره‌ها تحمیل می‌کند، اما در مجموع می‌توان این‌طور ادعا کرد که آسیب ناشی از توقف تولید به‌مراتب بیش‌تر از خسارت‌های وارده به تجهیزات است. در چنین شرایطی، تولیدکنندگان در تامین محصولات قراردادهای صادراتی نیز با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند یا از پس تامین تعهدات خود برنخواهند آمد. در واقع بروز مشکل در اجرای تعهدات صادراتی چالش‌زا است، چراکه اعتبار صادرکننده در مقابل طرف‌های خارجی از دست می‌رود و به‌سادگی امکان جبران آن وجود ندارد.

تحمیل فشار به تولیدکنندگان

علی‌اکبر الوندیان، فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: تولید سیمان در رده صنایع انرژی‌بر قرار دارد. میزان مصرف برق و همچنین گاز در این صنعت قابل‌توجه است، بنابراین با بروز محدودیت در روند تامین انرژی کشور، شاهد اجرای محدودیت در عملکرد این صنایع هستیم. وی افزود: گاز در رده انرژی‌های پاک قرار دارد و در سال‌های گذشته به سوخت اصلی مورداستفاده توسط واحدهای سیمانی بدل شده است، بنابراین با سرد شدن هوا شاهد بروز محدودیت در تامین انرژی گاز صنایع سیمان کشور هستیم.

این فعال صنعت سیمان افزود: دیماند مصرف گاز طبیعی صنعت سیمان کشور ماهانه برابر ۲۷میلیون مترمکعب برآورد می‌شود. با آغاز ماه‌های سرد سال و بروز محدودیت در تامین انرژی گاز کشور، مقرر شد ماهانه ۶ میلیون و ۲۰۰ مترمکعب گاز در اختیار این صنعت قرار گیرد.

وی افزود: باتوجه به آنکه گاز انرژی پاک است، واحدهایی که در نزدیکی کلانشهرها واقع هستند، همچنان در روند تولید خود از گاز استفاده خواهند کرد. تعدادی از صنایع سیمانی که در جنوب کشور و در ابتدای خطوط لوله گاز واقع ‌شده‌اند نیز، همچنان امکان استفاده از گاز را به‌عنوان سوخت کوره در اختیار دارند. مابقی صنایع نیز ناچار هستند تا برای تداوم تولید خود به استفاده از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین روی آورند.

الوندیان گفت: هزینه حمل مازوت قابل‌توجه است و در نتیجه نرخ تمام‌شده تولید با تغییر سوخت صنایع، افزایش خواهد یافت. هرچه محل تامین این مازوت از کارخانه سیمان دورتر باشد، هزینه حمل و به‌دنبال آن هزینه تمام‌شده تولید افزایش می‌یابد. در همین حال تغییر روند تولید با تکیه ‌بر گاز به مازوت نیز هزینه‌های جانبی را به‌دنبال دارد. در چنین موقعیتی، باتوجه به بهای ثابت فروش سیمان، از سودآوری تولید این محصول پرمصرف در ساخت‌وساز، کاسته خواهد شد.

الوندیان گفت: در همین حال باتوجه به بعد مسافت طولانی تامین مازوت موردنیاز برخی صنایع سیمان، تامین این سوخت جایگزین در موعد مناسب عملا ناممکن می‌شود. پیش‌بینی می‌شود همین چالش نیز به توقف کوره‌های برخی واحدهای تولید سیمان منجر شود.

این فعال صنعت سیمان بااشاره به ورود امواج قدرتمندتری از سرما در هفته‌های پایانی زمستان گفت: به‌طبع با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، محدودیت اعمال‌شده برای صنایع در تامین گاز، افزایش خواهد یافت. در همین حال، چنانچه این محدودیت جدی‌تر شود و به مازوت نیز برسد، اولویت تامین سوخت جایگزین، به نیروگاه‌ها اختصاص خواهد یافت؛ یعنی روند تامین سوخت صنایع سیمان دشوارتر خواهد شد.

الوندیان در ادامه تاکید کرد: باوجود تمام محدودیت‌های یادشده پیش‌روی صنعت سیمان باید خاطرنشان کرد که ظرفیت تولید در این صنعت به‌مراتب بالاتر از نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود، بنابراین باوجود بروز محدودیت در روند تامین سوخت صنایع سیمان کشور، میزان تولید این محصول، کفاف نیاز بازار داخلی را تاکنون داشته است. ذخیره‌سازی کلینکر توسط صنایع سیمانی نیز تاثیر بسزایی بر رفع التهابات احتمالی در بازار خرید و فروش این محصول دارد، بنابراین کمبودی را در بازار مشاهده نمی‌کنیم.

در نتیجه التهاب و تنشی را در بازار خریدوفروش این محصول مشاهده نمی‌کنیم، البته در صورت طولانی شدن این محدودیت خسارت حاصل از بروز آن، تنها به تولیدکننده تحمیل می‌شود.

دغدغه فولادسازان پایانی ندارد

رضا شهرستانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: تولید فولاد ایران در افق ۱۴۰۴ برابر ۵۵ میلیون تن هدف‌گذاری شده است، در همین راستا سرمایه‌گذاران به حضور در این زنجیره و توسعه زنجیره فولاد تشویق و ترغیب شده‌اند. بااین‌وجود دولت نتوانسته زیرساخت‌های موردنیاز برای تولید صنایع را در اختیار آنها قرار دهد، در نتیجه شاهد بروز محدودیت‌هایی در عملکرد صنایع فولادی کشور هستیم.

شهرستانی افزود: درحال‌حاضر میزان ظرفیت‌سازی در زنجیره فولاد کشور بالغ ‌بر ۴۰ میلیون تن برآورد می‌شود، بااین‌وجود میزان تولید در این صنعت حدود ۳۰ میلیون تن سالانه است. برای تولید سالانه ۳۰ میلیون تن فولاد، روزانه ۴۰ مترمکعب گاز نیاز است، اما در هفته‌های سرد سال این نیاز تامین نمی‌شود و روند تولید انرژی موردنیاز صنایع، تحت‌تاثیر منفی قرار خواهد گرفت.

شهرستانی تاکید کرد: تداوم محدودیت‌های یادشده در کل ماه‌های سرد سال به‌منزله فاجعه‌ای برای فولادسازان کشور است. در واقع خسارت‌های جدی و غیرقابلجبرانی به صنایع تحمیل می‌شود. افت قابل‌توجه تولید در یک صنعت به‌منزله ورود واحدهای تولیدی به چرخه زیان است، بدون تردید خروج از این چرخه زیان نیز به‌سادگی ممکن نمی‌شود.

وی گفت: فعالان صنعت فولاد راهکارهایی را برای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین مجلس شورای اسلامی مطرح کرده‌اند، بااین‌وجود هیچ گوش شنوایی برای درخواست‌ها و راهکارهای ما وجود ندارد، بنابراین در موقعیت کنونی مدیریت غلط در کنار محدودیت انرژی به چالشی جدی برای فعالان صنعتی بدل شده و عملکرد صنعتگران را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است.

این فعال صنعت فولاد گفت: عرضه و تقاضا در کنار هم معنی می‌یابد و زمینه کشف نرخ محصولات مختلف را فراهم می‌کند. به‌طبع در شرایطی که میزان تولید در یک حلقه از زنجیره محدود شود، رقابت گسترده‌ای برای خرید آن محصول آغاز می‌شود که به رشد بهای آن منتهی خواهد شد. کمااینکه در هفته‌های گذشته بهای فولاد و محصولات فولادی به‌شدت بیشتر شده است.

وی افزود: صنعت فولاد تاثیر بسزایی بر رشد تولید ناخالص داخلی دارد. فعالیت و تداوم تولید در این صنعت به‌منزله اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم گسترده‌ای در کشور است.

تولید و صادرات این صنعت، ارزآوری قابل‌توجهی را به‌دنبال دارد، بنابراین تداوم تولید در این صنعت به‌منزله توقف تولید در زنجیره فولاد کشور خواهد بود. در چنین شرایطی، از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود ضمن اتخاذ تدابیر منطقی‌تر از وارد آمدن لطمات جدی به زنجیره فولاد و اقتصاد کشور جلوگیری کنند.

وی گفت: باتوجه به محدودیت‌های زیرساختی که در تامین انرژی کشور به‌چشم می‌خورد، انتظار می‌رود چالش‌های حاکم بر فرآیند تولید در ماه‌های آتی نیز ادامه یابد. با نظر به روند رو به رشد جمعیت و افزایش ظرفیت تولید، این محدودیت‌ها هرساله جدی‌تر می‌شود. تا جایی‌که تحقق اهداف توسعه صنعت فولاد در افق ۱۴۰۴ ممکن و شدنی به‌نظر نمی‌رسد، بنابراین جذب سرمایه برای رفع این محدودیت‌ها منطقی و اصولی است.

سخن پایانی

باوجودی که زمستان گرم امسال مانع بروز مشکلات جدی در مسیر تامین انرژی صنایع بود، اما چالش تامین انرژی همچنان به‌عنوان کاستی جدی، روند تولید در صنایع مختلف را تهدید می‌کند. جذب سرمایه با هدف جبران عقب‌ماندگی در حوزه‌های مختلف انرژی، نخستین پیش‌شرط برای بهبود شرایط تولید در صنایع مختلف است. همزمان انتظار می‌رود با اصلاح الگوی مصرف و ارتقای بهره‌وری در بخش‌های مختلف صنعتی و خانگی و تجاری مانع بروز بحران‌های جدی‌تر شد. هرچند باید تاکید کرد که اصلاح الگوی مصرف نیز خود نیازمند صرف هزینه و سرمایه‌گذاری است. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که وابستگی برخی صنایع از جمله فولادسازی به گاز غیرقابل‌جایگزین است. بخش عمده مصرف گاز در زنجیره فولاد ایران به واحدهای احیا و تولید آهن‌اسفنجی اختصاص دارد.

در چنین موقعیتی، با کمبود گاز که حکم ماده اولیه تولید آهن‌اسفنجی را دارد، شاهد بروز بحران در کل زنجیره فولاد کشور خواهیم بود. در همین حال، باید خاطرنشان کرد که صنعت سیمان کشور نیز با تکیه ‌بر بهره‌مندی صنایع از گاز احداث‌ شده یا توسعه ‌یافته است. البته واحدهای سیمانی اغلب امکان تغییر سوخت را در فرآیند تولید خود دارند، اما این جایگزینی نیز هزینه‌بر خواهد بود؛ بنابراین باید اقرار کرد که توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی، چالشی جدی پیش‌روی صنایع معدنی خواهد بود.