پلاستیک به خورد آبزیان میدهیم
پوران مخدومی-پژوهشگر محیطزیست
از زمانی که تولید صنعتی پلاستیک در دهه ۱۹۵۰ آغاز شد، حجم پلاستیکهای تولیدشده تقریبا از هر ماده دیگری در جهان پیشی گرفت. با این حال، تنها ۹ درصد از کل پلاستیکهای تولیدشده در جهان بازیافت شده است. بیشتر ضایعات پلاستیکی به محل دفن زباله و در نهایت، به همان محیطزیست منتقل میشوند و بیشتر آنها تجزیه نمیشوند؛ تا بهتدریج به ذرات کوچکتر یا همان میکروپلاستیک و احتمالا نانوپلاستیک تجزیه شوند. این ذرات، چه کوچکتر و چه بزرگتر، پیامدهای زیانباری برای اکوسیستم، محیطزیست و حتی اقتصاد و سلامت جانداران بهدنبال دارند. در پژوهشی از ۱۵ برند متفاوت نمک دریایی، مشخص شد که بهطورمیانگین در هر کیلوگرم از نمکهای موردمطالعه، ۶۰۰ ذره میکروپلاستیک وجود دارد. متاسفانه بسیاری از آبزیان و ماهیها این مواد را بهجای غذا در زیستگاههای آبی مصرف میکنند که میتواند منجر به تولید و ذخیرهسازی مواد سمی در کبد این موجودات شود. مطالعات بیشتر نشان میدهد که صدفهای زیادی در محیطهای دریایی آلوده به میکروپلاستیک هستند. در واقع، مقدار ۰.۳۶ تا ۰.۴۷ ذره میکروپلاستیک در هر گرم از این موجود دریایی وجود دارد. بهعبارتروشنتر، سالانه تا ۱۱ هزار ذره از میکروپلاستیکها وارد بدن مصرفکنندگان صدف میشود.
باتوجه به اینکه غذاهای دریایی یکی از ضروریترین منابع غذایی نسبت به دیگر مواد پروتئینی بهحساب میآیند، آلودگیهای آبی و وجود میکروپلاستیکها در غذاهای دریایی، نگرانیهایی را درباره تاثیر احتمالی آنها بر سلامت اکوسیستم و انسان ایجاد میکند. طی سالهای اخیر، مطالعات زیادی در جهان در این زمینه انجام شده است که روایتگر حضور میکروپلاستیکها در بافتهای گوارشی، آبشش و ماهیچه موجودات آبزی هستند.میکروپلاستیکها ذراتی با قطر کم هستند که در ۲ گروه اولیه و ثانویه قرار میگیرند. میکروپلاستیکهای اولیه از طریق پساب فاضلاب خانگی و صنعتی، نشت و فاضلاب وارد محیطزیست میشوند و البته در لوازمآرایشی نظیر ضدآفتاب و مواد صنعتی، همچنین در محصولات تمیزکننده نیز یافت میشوند.میکروپلاستیکهای ثانویه نتیجه تجزیه فیزیکی، شیمیایی یا زیستی میکروپلاستیکهای اولیه هستند که متاسفانه بهدلیل مصرف بیرویه پلاستیکها در جوامع صنعتی و در حال رشد، مقادیر آنها در محیطزیست آبی با سرعت بسیاری در حال افزایش است. میکروپلاستیکها، بهطورزیستی از طریق شبکه غذایی در دسترس موجودات قرار میگیرند و بلع آنها توسط موجودات آبزی، عوارض جانبی زیادی نظیر انسداد مسیر گوارشی، کاهش میزان تغذیه، کاهش رشد و تحرک، مهار تولید آنزیم و القای استرس اکسیداتیو را برای این موجودات بهدنبال دارد. باتوجه به پژوهش انجامشده روی ماهیهای رودخانه قرهسوی کرمانشاه، مقدار و نوع میکروپلاستیکهای موجود در ماهیهای مختلف صیدشده تعیین شد. در واقع، توانستیم با تعیین مشخصههای فیزیکوشیمیایی میکروپلاستیکهای جداشده از سیستم گوارشی و بافت ماهیچه و مقدار و نوع میکروپلاستیکها در بافتهای مختلف ماهی را تعیین کنیم.این مطالعه با هدف تعیین حضور میکروپلاستیکها در روده و بافت ماهیچهای ماهیان رودخانهای جمعآوریشده از رودخانه قرهسو کرمانشاه و همچنین سمی بودن احتمالی آنها انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که طیف وسیعی از ذرات میکروپلاستیک در بافت روده و ماهیچه ماهیان موجود در رودخانه قرهسو استان کرمانشاه وجود دارد.
در این پژوهش، ۷ گونه ماهی موردبررسی قرار گرفت که در بیشتر گونهها، حضور میکروپلاستیکها تایید شد. در واقع، مقادیر بالای میکروپلاستیک که اندازههایی در محدوده یک تا 25میکرومتر داشتند، در بدن آبزیان رودخانه قرهسو یافت شدند. میکروپلاستیکهای شناساییشده، عمدتا از لحاظ ریختشناسی بهشکل فیبر و قطعه بودند که در تمام سیستم گوارشی و بافتهای ماهیچهای بدن ماهی مشاهده شدند.باتوجه به اینکه ورود ذرات میکروپلاستیک به بافت عضله تایید شد، اما مکانیسم ورود آنها به این بافتها هنوز نامشخص است. در هر صورت، آلودگی غذاهای دریایی به میکروپلاستیکها، سبب نگرانی وجود این مواد در بدن انسان میشود.حضور میکروپلاستیکها در مدفوع و خون انسان طی تحقیقات اخیر، اهمیت بررسیهای بیشتر در فاز حیوانی را دوچندان میکند. این مطالعه بهواسطه تعیین میزان سمی بودن میکروپلاستیکها در نمونههای حیوانی، پیشآگاهی مناسبی از احتمال وجود آن در بدن انسان ارائه میدهد. در حقیقت، این یافتهها اهمیت آلودگی ماهیها و آبزیان بهعنوان منبع رایج غذای دریایی در مصرف خانگی را برجسته میکند. همچنین، از آنجایی که احتمال ورود این مواد مضر و آلاینده به رژیم غذایی و بدن انسان زیاد است، بیش از گذشته باید به تحقیق و پژوهش پرداخت.