روند نادرست برنامه‌ریزی انرژی که ناشی از مشکلات ساختاری در حوزه انرژی است، تاثیرات سوئی در کشور گذاشته است. براساس آمار سامانه پایش کنترل کیفیت هوای شهر تهران از کل ایستگاه‌های موجود، به‌نظر می‌رسد شهر تهران در ۳ ماه اول امسال (۶۳ روز) کمتر از ۴۱ روز به لحاظ آلایندگی در شرایط قابل‌قبولی بوده و در این ۳ ماه ۱۹ روز آن ناسالم و ۳ روز هم خطرناک گزارش شده است. این آمار از آنجایی قابل‌تامل است که در ۳ ماه نخست سال معمولا شرایط آب‌وهوایی بهاری و همراه با وزش باد و ضریب تخلیه هوا کاملا مشهود است، اما وضعیت آلایندگی هوا، باز در شرایط ناسالم گزارش می‌شود. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که منشأ آلایندگی کجاست. براساس آخرین آمارها و شواهد به‌دست آمده در شهر تهران وضعیت هوای ناسالم حساس و ناسالم کلی با ضریب ۲۵ درصدی افزایش یافته و روزهای قابل‌قبول به کمتر از ۱۰ روز و نیز هوای ناسالم به بالاتر از ۱۵ روز رسیده است.

بد نیست بدانیم که از میان ۱۳۲ نیروگاه در کشور تنها ۱۴ نیروگاه امکان استفاده از سوخت مازوت را دارند و سوخت دوم سایر نیروگاه‌ها گازوئیل است؛ از این رو می‌توان گفت حدود ۱۰ درصد نیروگاه‌های کشور مازوت‌سوز هستند. همچنین براساس گزارش شرکت برق توانیر، از سال ۱۳۸۸ تاکنون یک لیتر هم مازوت در نیروگاه‌های پایتخت مصرف نشده و اساسا نیروگاه‌های استان تهران مازوتی نمی‌سوزانند که دلیل آلایندگی شهر تهران مازوت‌سوزی این نیروگاه‌ها باشد.

از سوی دیگر سوخت اصلی نیروگاه‌های کشور گاز است و گاز به‌عنوان سوختی پاک و غیرآلاینده در دنیا شناخته می‌شود، اما نیروگاه‌ها در فصل زمستان با کمبود سوخت گاز به‌دلیل اولویت مصرف خانگی، مجبور به استفاده از گازوئیل به‌عنوان سوخت دوم می‌شوند. این سوخت دوم نه‌تنها‌ به نیروگاه‌ها بلکه به همه صنایع نیز تعلق می‌گیرد، اما به‌دلیل کمبود سوخت دوم نیز نیروگاه‌ها و صنایع مدت کوتاهی مجبور به مصرف مازوت هستند؛ در حالی که درصد بالای گوگردزدایی از فرآورده که باید از مبدأ یعنی‌ پالایشگاه‌ها صورت بگیرد انجام نمی‌شود و بدین ترتیب مازوت به‌عنوان سوختی مخرب و متهم ردیف اول آلایندگی هوا محسوب می‌شود. اما نکته مهم‌تر این است که از بین کل صنایع و مجتمع‌های صنعتی که همزمان با نیروگاه‌ها در حال سوزاندن سوخت‌های قابل‌دسترس پالایشگاه‌های کشور هستند، ۱۰ درصد نیروگاه‌های کل کشور مازوت‌سوز هستند و به‌اعتقاد کارشناسان محیط‌زیست جرم مولکولی و ضریب نهایی بازده گوگرد موجود در مازوت تا ۵ کیلومتر تاثیر‌گذار است و با این تحلیل کارشناسی باید گفت نیروگاه‌های موجود در کشور که درحال‌حاضر امکان مصرف مازوت دارند بیش از ۵ کیلومتر تا نزدیک‌ترین شهر فاصله دارند. در مستندات مطرح‌شده، افزایش شاخص آلایندگی در فصول گرم سال نیز در شهرها به ثبت رسیده، در حالی که در این فصول مازوتی مصرف نمی‌شود. این آمار و مستندات در سامانه کیفیت هوای تهران کاملا در دسترس قرار دارد. همان‌طور که از شواهد امر و دلایلی که از آلایندگی شهرها مشخص است می‌توان این گونه ارزیابی کرد که تنها نمی‌توان یک منبع و آن هم نیروگاه‌ها را دلیل اصلی آلایندگی شهرها برشمرد. از سوخت و منشأ آلایندگی در دیگر حوزه‌ها به‌ویژه خودرو و سیستم حمل‌ونقل نیز استفاده می‌شود که می‌تواند دلیل بارزی بر آلودگی شهرها باشد. اینکه در ابتدای سال و در شرایط آب‌وهوایی بهار و تابستان نیز شهرها آلایندگی را تجربه می‌کنند به همین عامل یعنی سوخت خودروها به‌ویژه در سیستم حمل‌ونقل شهری برمی‌گردد. نیمی از خودروهای سبک و سنگین در کشور به‌دلیل غیراستاندارد یا بعضا فرسوده بودن، گازهای آلاینده‌ای را ناشی از سوختن در فضا منتشر می‌کنند که در صورت وزش باد و جابه‌جایی هوا، آلایندگی کمتری به ثبت می‌رسد، اما با شــروع روزهای سرد سال به‌دلیل حاکمیت پدیده اینورژن (وارونگی دما) این جاجایی کمتر بوده و شاخص آلایندگی از مرز ناسالم نیز عبور می‌کند. کلام پایانی اینکه آمارهای موجود در سازمان پایش کنترل کیفیت هوای تهران متاسفانه از کاهش چشمگیر روزهای پاک در تهران در ۶ ماه دوم سال حکایت دارد که برمبنای دیدگاه آماری تعداد روزهای پاک به بیشتر از ۳ روز نمی‌رسد؛ بنابراین چاره‌اندیشی اساسی و بنیادین برای رفع آلودگی هوا از جهات متعدد نیازمند رسیدگی است و کلیه دستگاه‌ها و نهادهای متولی باید برای واکاوی و رفع این مهم پیشقدم شوند. اینکه نگاه را بر یک منبع یا یک نوع سوخت متمرکز کنیم فقط باعث از دست دادن زمانی می‌شود که می‌توانستیم روی دیگر عوامل آلاینده نیز تمرکز کنیم و درصدد رفع آن برآییم.