رواج ماسه خواری در مازندران ارتباط مستقیمی با توسعه ویلاسازی های بی ضابطه در این استان دارد؛ چراکه عمده ماسه هایی که از کوه ها، رودخانه ها و سواحل این استان برداشت می شود، در صنعت ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد. ماسه خواری البته پدیده ای غیرقانونی نیست و بیشتر معادن برداشت ماسه در مازندران، از سازمان صمت این استان مجوز دارند؛ سازمانی که به همراه تشکل های معدنی مازندران در هیات حل اختلاف ماده ۲۴ مکرر قانون معادن اعمال نفوذ می کند و مانع از آن می شود که نهادهای زیست محیطی مازندان بتوانند جلوی توسعه معادن برداشت ماسه در این استان را بگیرند.

پدیده ماسه خواری سال هاست که در مازندران رواج دارد. عامل اصلی رواج پدیده ماسه خواری، توسعه بی ضابطه ویلاسازی در این استان در یک دهه گذشته است. عمده فعالیت های ماسه خواری در مازندران به صورت قانونی و با مجوز سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان انجام می شود. در مواردی هم که نهادهای زیست محیطی استان می خواهند در راستای جلوگیری از پدیده ماسه خواری گام بردارند، اعمال نفوذ مسئولان سازمان صمت و تشکل های معدنی مازندران، منجر به آن می شود که هیات حل اختلاف ماده ۲۴ مکرر قانون معادن به نفع معادن برداشت ماسه رای صادر کند. بنابراین فعالان محیط زیست مازندران معتقدند که راهکار اصلی جلوگیری از پدیده ماسه خواری، اصلاح قانون معادن توسط مجلس شورای اسلامی است.

ویلاسازی بی ضابطه، عامل اصلی رواج پدیده ماسه خواری

برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه ها، سواحل دریا و از دل کوهستان ها در شمال کشور و بخصوص در استان مازندران، آن قدر در سال های اخیر رواج پیدا کرده که نه تنها فعالان و مسئولان زیست محیطی کشور، بلکه حتی مدیران ارشد وزارت نیرو هم از این پدیده گلایه کرده و تاکید داشته اند که برداشت بی رویه ماسه در شمال کشور عامل بروز فجایع زیست ‌محیطی فراوانی می شود.

قاسم تقی زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزیر نیرو در این باره گفته است که «چندین سال است که پدیده ماسه خواری بسیار رواج پیدا کرده و موجب برهم زدن زیست بوم دریای خزر شده است و اگر اکنون جلوی آن گرفته نشود، در آینده آسیب های جدی تری را متحمل محیط زیست شمال کشور می کند.»

عمده ماسه هایی که در سال های اخیر به صورت قانونی و غیرقانونی از کوه ها، سواحل و بستر رودخانه های شمال کشور برداشت شده، در ویلاسازی استفاده شده است و به نوعی می توان گفت ویلاسازی بی ضابطه، عامل اصلی رواج پدیده ماسه خواری در مازندران است. اساسا هم توسعه نامتوازن در شمال کشور بخصوص استان مازندران و تلاش بسیاری از مردم دیگر نقاط کشور برای داشتن ویلا در این منطقه منجر به تخریب کوه ها، جنگل ها، رودخانه ها و سواحل ارزشمند شمال ایران شده است.

این نکته ای است که داریوش عبادی، فعال محیط زیست مازندران در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: با وجود این که از سال ها پیش شاهد برداشت بی رویه ماسه در مازندان بوده ایم، اما در دو سال گذشته، این پدیده به شدت اوج پیدا کرده است؛ چراکه در این مدت شاهد اوج گیری سیل ساخت و سازها در استان مازندران بوده ایم و ماسه یکی از مهمترین مصالح ساختمانی است که ویلاسازان به آن احتیاج دارند.

وی افزود: در سال های اخیر متاسفانه شرایط به گونه ای پیش رفته است که بسیاری از ثروتمندان تهران یا دیگر کلانشهرها تمایل پیدا کرده اند که حتما یک خانه دوم در شمال کشور داشته باشند؛ به نحوی که براساس برآوردهای رسمی، کمتر از یک سوم منازل مسکونی در مازندران متعلق به اهالی بومی همین استان است. دلیل اصلی برداشت بی رویه ماسه از منابع طبیعی مازندران نیز توسعه ویلاسازی است، زیرا مهمترین مصرف ماسه در مازندران در صنایع ساختمانی است.

همچنین از نظر این فعال محیط زیست، در سال های اخیر بحرانی شدن وضعیت آب فلات مرکزی ایران، نوعی احساس ناامنی را در اهالی شهرهای مرکزی کشور به وجود آورده است و افرادی که دستشان به دهانشان می رسد، به نوعی تلاش می کنند با خرید خانه در شمال کشور، در صورت تشدید بحران آب در مرکز ایران، خودشان را نجات دهند.

برداشت ماسه از کوه ها، جلوه دیگری از کوه خواری

عبادی با بیان این که ماسه خواری در مازندران از سه طریق برداشت ماسه از کوه، ساحل و رودخانه انجام می شود، عنوان کرد: با وجود این که آمار دقیقی از حجم ماسه هایی که به صورت قانونی و غیرقانونی از نقاط مختلف مازندران برداشت می شود، در دسترس نیست، اما می توان برآورد کرد که عمده حجم ماسه های برداشت‌شده در مازندران مربوط به کوهستان هاست، بعد از کوهستان ها نیز ماسه بیشتر از سواحل برداشت می شود و بخش اندکی از حجم برداشت ماسه را برداشت از بستر رودخانه تشکیل می دهد.

این فعال محیط زیست، برداشت ماسه از کوهستان های مازندران را نوعی کوه خواری توصیف کرد و اظهار داشت: عمده برداشت ماسه در استان مازندران از کوهستان ها انجام می شود و هم اکنون کوه های بسیاری در مازندران وجود دارند که معادن شن و ماسه در آنها احداث شده است و همه روزه شاهد آن هستیم که حتی سنگ‌لاشه‌های این کوه ها در دستگاه ها خُرد می شود و به عنوان ماسه به فروش می رسد. همچنین انفجارات فراوانی هم که برای برداشت ماسه در کوهستان های مازندران انجام می شود، آسیب های فراوانی را به این کوه ها وارد می کند.

رواج ماسه خواری عامل رانش کوه های مازندران

عبادی با تاکید بر آسیب های زیست محیطی فراوان برداشت ماسه از کوهستان ها گفت: در برخی کوه های مازندران از جمله خطیرکوه، آن قدر ماسه در سال های اخیر برداشت شده است که کوه دچار رانش شده و حتی جابه‌جا شده است. همچنین رواج پدیده برداشت ماسه از کوه های استان مازندران، منجر به تغییر چهره جاده هراز در سال های اخیر شده و پوشش گیاهی بخش زیادی از حاشیه این جاده به دلیل رونق فعالیت معادن برداشت ماسه تا حد زیادی از بین رفته است.

این فعال محیط زیست، گل آلود شدن آب رودخانه ها را نیز از دیگر آسیب های زیست محیطی ناشی از برداشت بی رویه ماسه از کوه های مازندران توصیف کرد و اظهار داشت: متاسفانه بیشتر معادن برداشت ماسه مازندران به هیچ وجه ضوابط زیست محیطی را رعایت نمی کنند و تمام آلاینده های حاصل از خرد کردن سنگ ها و شستن ماسه ها را در رودخانه ها رها می کنند. به همین دلیل، هر کجا که یک معدن برداشت ماسه در مازندران یافت می شود، رودخانه های آن منطقه در طول سال گل آلود هستند و شرایط زیست برای تمام جانداران آن رودخانه از بین می رود.

وی، رانش کوه را نیز از دیگر آثار سوء برداشت بی رویه ماسه از کوهستان توصیف کرد و گفت: کوه ها پیکره به هم پیوسته ای هستند که اگر از بخشی از آنها سنگ یا ماسه برداشت شود، رانش کوه در سایر نقاط آنها نیز به وجود می آید. هر کوهی هم که دچار رانش شود، دیگر هیچ گیاهی در آن سبز نمی شود و احتمال ریزش سنگریزه از آن کوه نیز بالا می رود.

عبادی درباره آسیب های ناشی از برداشت ماسه از کف رودخانه نیز توضیح داد: برداشت ماسه از کف رودخانه به طور مستقیم منجر به تخریب اکوسیستم رودخانه و از بین رفتن جاندران می شود. ضمن این که وقتی ریخت رودخانه بر اثر برداشت بی رویه ماسه به هم بخورد، احتمال وقوع سیل در آن رودخانه و وارد شدن آسیب های شدید به تاسیسات واقع در حریم رودخانه نیز بیشتر می شود.

این فعال محیط زیست با اشاره به آسیب های زیست محیطی ناشی از برداشت ماسه از ساحل گفت: تمام کشورها از سواحل خود برای توسعه صنعت گردشگری پایدار استفاده می کنند و ما هرچه بیشتر از سواحل مازندران ماسه برداشت کنیم، عملا تخریب سواحل این استان را نزدیکتر کرده ایم و با ادامه این روند، دیگر ساحلی در مازندران باقی نمی ماند که گردشگران بتوانند از آن استفاده کنند.

وی با تاکید بر این که برداشت بی رویه ماسه از سواحل مازندران، زیست جانداران دریای خزر را نیز به خطر می اندازد، عنوان کرد: بسیاری از جانوران دریای خزر از جمله فُک خزری، جاندارانی هستند که همواره احتیاج دارند مدتی برای استراحت به ساحل بازگردند، اما حالا که با برداشت ماسه و دیگر المان‌های توسعه ناپایدار در سواحل مازندران، امنیت سواحل این استان به خطر افتاده، حتی روند انقراض فک خزری نیز تسریع شده است.

ماسه خواران، هیچ گامی برای احیای طبیعت برنمی‌دارند

نکته دیگری که عبادی روی آن دست گذاشت، این است که اساسا نمی توان به طور کامل با برداشت ماسه مخالفت کرد، زیرا ماسه یکی از اصلی ترین مواد مورد نیاز صنعت ساختمان است، اما متاسفانه توسعه نامتوازن سال های اخیر شمال کشور و بخصوص ویلاسازی های بی رویه در مازندران به همراه غیرعلمی بودن شیوه برداشت ماسه از کوه ها، سواحل و بستر رودخانه های مازندران، منجر به وارد شدن آسیب های زیست محیطی فراوانی به سواحل این استان شده است.

آن طور که این فعال محیط زیست می گوید، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، معدن کارانی که از دل طبیعت ماسه برداشت می کنند، موظف می شوند که ضمن احیای پوشش گیاهی منطقه بعد از پایان فعالیت خود، حتما اقدامات لازم برای ترمیم خاک آسیب دیده و احیای اکوسیستم منطقه تا حد امکان را نیز انجام دهند، اما در ایران، ماسه خواران هیچ اقدامی برای احیای طبیعت مناطقی که به آن آسیب می زنند، انجام نمی دهند.

سازمان صمت مازندران به بیش از ۱۵۰ معدن برداشت ماسه مجوز داد

به گفته عبادی، عمده برداشت ماسه از سواحل مازندران به صورت قانونی انجام می شود و همین حالا مجوز قانونی بیش از ۱۵۰ معدن برداشت ماسه در سطح این استان از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران صادر شده است و کمتر پیش می آید که افراد به صورت غیرقانونی دست به برداشت ماسه از کوه ها، رودخانه ها یا سواحل مازندران بزنند.

این فعال محیط زیست ضعف قانون در جلوگیری از احداث معادن تخریب کننده محیط زیست را از جمله عوامل رواج پدیده ماسه خواری در مازندران توصیف کرد و گفت: مجوز معادن برداشت ماسه از سوی سازمان صمت استان صادر می شود و نهادهای زیست محیطی از جمله اداره کل محیط زیست یا اداره کل منابع طبیعی استان می توانند درباره ضوابط زیست محیطی هر معدن اعلام نظر کنند، اما متاسفانه قانون معادن به گونه ای نگاشته شده است که عملا ادارات محیط زیستی استان نمی توانند جلوی توسعه معادن برداشت ماسه را بگیرند.

عبادی به ماده ۲۴ مکرر قانون معادن اشاره کرد و اظهار داشت: در این ماده قانونی پیش بینی شده است که نهادهای زیست محیطی هر استان با فعالیت یک معدن مخالفت کردند، یک هیات هل اختلاف برای بررسی پرونده آن معدن تشکیل می شود، اما چون بیشتر اعضای این هیات را افرادی تشکیل می دهند که به ادارات دولتی یا تشکل های معدنی وابسته هستند، عملا در بیشتر موارد رای به نفع معدن‌دارها صادر می شود.

وی در همین راستا تاکید کرد: تا زمانی که ماده ۲۴ مکرر قانون معادن به همین شکل وجود داشته باشد، برداشت بی رویه ماسه، آن هم به صورت قانونی از کوه ها، رودخانه ها و سواحل مازندران ادامه خواهد داشت و نمایندگان مجلس اگر می خواهند با ماسه خواری در مازندران مبارزه کنند، اول از همه باید به اصلاح این قانون بپردازند.

ماسه خواری به بهانه پرورش ماهی یا تعریض جاده

عبادی همچنین به این نکته اشاره کرد که برخی افراد به بهانه اجرای فعالیت هایی غیر از معدن کاری نیز برای برداشت ماسه از مازندران مجوز می گیرند؛ به طور مثال، در سال های اخیر سودجویانی بوده اند که برای احداث مراکز پرورش ماهی در سواحل، از دستگاه های محلی مجوز گرفته، اما به این بهانه که برای توسعه مراکز خود حتما باید چند متر چاله حفر کنند، اقدام به برداشت بی رویه ماسه از ساحل و فروش آنها در بازار آزاد مصالح ساختمانی کرده اند.

به گفته این فعال محیط زیست، بخشی از این افراد سودجو با وجود این که مدیریت چند هکتار از اراضی ملی را به بهانه ساخت مرکز پرورش ماهی در اختیار گرفته بودند، بعد از فروش ماسه های زمین های تحت مدیریت خود، حتی اقدام به ایجاد مرکز پرورش ماهی نکردند و به این بهانه میلیاردها تومان از برداشت ماسه به جیب زدند.

عبادی، تعریض جاده را نیز از دیگر بهانه های برخی سودجویان برای برداشت ماسه از منابع مازندران توصیف کرد و گفت: متاسفانه شرکت های پیمانکاری زیادی هستند که پروژه های مربوط به تعریض جاده در نقاط مختلف مازندران را از دولت می گیرند و بخش زیادی از ماسه هایی را که به این بهانه از کوه های مازندران برداشت می کنند، به جای استفاده در پروژه تعریض جاده، در بازار آزاد می فروشند.

وی در پایان تصریح کرد: صدور مجوزهای فراوان برای برداشت ماسه از کوه، رودخانه و ساحل یا توسعه دیگر فعالیت هایی که منجر به برداشت ماسه می شود، اولا نشان می دهد که بسیاری از مسئولان استان مازندران دانش و آگاهی لازم را نسبت به شرایط زیست محیطی استان ندارند و ثانیا ثابت می کند که هنوز هم افراد بسیاری در این استان با سوء استفاده از رانت برای هرگونه اقدام ضد محیط زیستی از دولت مجوز بگیرند.

منبع: رکنا