کاهش وابستگی به ارزهای خارجی

بسیاری از کشورها تلاش دارند که سیاست کاهش وابستگی به دلار را در روند تجارت خارجی خود دنبال کنند؛ یکی از راهکارهای کاهش وابستگی به دلار در مراودات تجاری، استفاده از ارزهای محلی و داخلی است. به‌نظر می‌رسد کشورهایی که روابط اقتصادی و فرهنگی با یکدیگر دارند، تلاش می‌کنند که از این راهبرد برای رهایی از وابستگی بهره بگیرند.در سال‌های اخیر، کشورهایی که مشمول تحریم‌های بین‌المللی شدند؛ از جمله کوبا، روسیه و ایران تلاش کردند که سیاست استفاده از ارزهای ملی در تجارت خارجی را با جدیت بیشتری دنبال کنند، اما بهره‌گیری از این سیاست تجاری، منوط به شرایط کلان اقتصادی است. به‌عبارت‌دیگر، بهره‌گیری از ارزهای محلی در تجارت خارجی، مزایا و معایب خود را دارد که من تلاش دارمتا در ادامه این یادداشت، فهرست‌وار این مزایا و معایب را موردبررسی قرار دهم.مهم‌ترین مزایای استفاده از ارزهای داخلی در تجارت خارجی، حفظ ارزش و پایداری ارزش پول ملی آن کشور است. در این شرایط، تاثیر عوامل خارجی می‌تواند کمتر در ارزش ارزها تاثیر بگذارد. استفاده از ارزهای خارجی تقویت اقتصاد داخلی را به‌همراه خواهد آورد. این‌گونه بهره‌گیری از ارزهای ملی در اختیار کسب‌وکارها است که می‌توانند رشد اقتصادی را به‌همراه بیاورند. دومین مزیت بهره‌گیری از ارزهای محلی، کاهش وابستگی به ارزهای خارجی است که می‌تواند کشور را در برابر وابستگی به ارزهای خارجی و تاثیرات ناشی از تغییرات نرخ ارز محافظت کنند.

اما از سوی دیگر، معایبی هم دارد که بستگی به سیاست‌های کلان اقتصادی دارد. به‌عنوان‌مثال، استفاده از ارزهای محلی محدودیت در دسترسی به کالا و خدمات خارجی را افزایش می‌دهد. همچنین، استفاده از ارزهای داخلی، محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کند که دسترسی به کانال‌ها و خدمات خارجی را پیچیده می‌کند. افزایش نرخ مواد اولیه اگر به‌دلیل نبود ارزهای خارجی باشد، بدون تردید فعالان اقتصادی را با مشکل مواجه خواهد کرد و تورم را به‌همراه خواهد آورد. همچنین استفاده از ارزهای محلی، رقابت‌پذیری و توانایی صادرات ما را در بازارهای جهانی کاهش خواهد داد. نبود توان استفاده از ارزهای خارجی رقابت با سایر موضوعات را محدود خواهد کرد. اما به‌نظر بنده، مهم‌ترین موضوع در این مسئله، نبود تنوع ارزی است که این احتمال وجود دارد به همین دلیل در مواجهه با مخاطرات اقتصادی قرار بگیریم، اما باید این نکته را در نظر داشت که مزایا و معایب استفاده از ارزهای داخلی بستگی به سیاست‌های کلان اقتصادی دارد.در شرایط تحریم، بسیاری از کشورها در حال انجام موضوعات این‌چنینی هستند و راه‌حل‌هایی برای آن تعریف کرده‌اند، اما همه‌چیز در این بین بستگی به سیاست‌های کلان خارجی کشورها دارد؛ مانند توافق اخیری که بین هند و امارات برای جابه‌جایی پول حاصل از فروش نفت اتفاق افتاد. به‌نظر می‌رسد توافق بین کشورها برای تجارت با ارزهای محلی، با در نظرگرفتن معایب و مزایای آن انجام‌شدنی است.

به هر روی، تقویت روابط از طریق پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه مدلی است که می‌تواند در توسعه روابط تجاری ۲ کشور نقش مهمی ایفا کند. این اقدام در دستور کار بسیاری از کشورها قرار گرفته است و چندی پیش نیز، در بیانیه پایانی نشست وزرای امور خارجه بریکس بر لزوم استفاده از ارزهای محلی در تجارت بین‌الملل و مبادلات مالی و ایجاد یک شبکه امن، بین‌المللی و قدرتمند پولی با صندوق بین‌المللی پول تاکید شد. بروز بحران مالی در سال ۲۰۰۷ در سطح جهان، باعث گرایش کشورهای مختلف به رویکرد جدیدی در ساختار تجارت بین‌المللی شد. کشورهایی که پیش‌تر از پول‌های رایج مانند دلار و یورو در مبادلات خود استفاده می‌کردند، روش جدیدی را برگزیدند که به «پیمان پولی دوجانبه» معروف شده است.تاکنون نیز ۴۷ پیمان پولی دوجانبه بین کشورهای مختلف امضا شده است. در این رویکرد جدید، تجارت با استفاده از پول‌های محلی انجام می‌شود. یعنی به‌جای استفاده از یک پول واسط مانند دلار و یورو، از پول کشورهای مبدأ و مقصد تجارت استفاده می‌شود و دیگر دلار واسط تجاری نیست.بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در زمینه بکارگیری ارزهای محلی در تجارت با کشورهای طرف عمده تجاری ایران توجه ویژه داشته و ضمن مکاتبه با مراجع ذی‌صلاح، کارگروهی نیز در این زمینه تشکیل داده است. درباره کاربرد ارزهای محلی در تجارت دوجانبه، تاکنون اقدامات موثری انجام گرفته که به‌نظر می‌رسد، استفاده از ارزهایی غیر از یورو و دلار در اتاق مبادلات ارزی نیز، بیانگر اقدامات بانک مرکزی در این راستا است.

در پایان باید به این نکته اشاره کنم که کاهش وابستگی شدید به دلار، نه‌تنها برای اقتصاد ایران بلکه برای کشورهای هم‌پیمان نیز مزایای مهمی را در برخواهد داشت.همان‌طور که در پژوهش اتاق تهران نیز آمده است، می‌توان درآمدهای ارزی به‌ویژه درآمدهای حاصل از صادرات نفت و انرژی را به‌صورت بهینه مدیریت کرد، اما لازمه دستیابی به این اهداف، ایجاد زیرساخت‌ها و روابط مناسب برای حضور در بازارهای بین‌المللی است تا بتوانیم شرکای تجاری مهم و قدرتمندی برای خود ایجادکنیم.