تیر خلاص به مشترکان بدمصرف
سال گذشته، سال پرفراز و نشیبی برای گاز بود که در زمستان چالش‌های فراوانی را پشت‌سر گذاشت و طی روزهای گذشته، شرکت ملی گاز ایران، تعرفه گازبهای مصوب امسال را طبق قانون بودجه کل کشور اعلام و ابلاغ کرد که تنها تفاوت آن با تعرفه سال ۱۴۰۱ در این است که پلکان مصرف به‌جای ۷۵ مترمکعبی، ۱۰۰ مترمکعبی است و هیچ افزایش تعرفه‌ای رخ نداده است.
تعرفه هر پله در دوره سرد سال به‌طوردقیق مشابه تعرفه‌های ابلاغی سال ۱۴۰۱ است و تنها الگوی مصرف براساس آخرین اطلاعات مصرف و شرایط آب‌وهوایی کشور و با هدف کاهش هزینه خانوارها تغییر یافته و الگوی مصرف متناسب با مناطق جغرافیایی و اقلیم آب‌وهوایی شهرهای کشور تعیین شده است و مشترکان در شهرهای مختلف طبق وضعیت آب‌وهوایی محل مصرف از الگوهای متفاوتی برخوردار هستند. از سوی دیگر، به‌منظور اعمال دقت‌نظر و بررسی شرایط آب‌وهوایی مناطق مختلف کشور، اقلیم‌های آب‌وهوایی از سوی پژوهشکده هواشناسی کشور تعیین و به شرکت ملی گاز ایران اعلام می‌شوند. صمت در این گزارش تعرفه گازبهای مصوب امسال را موردتحلیل و بررسی قرار داده است.
جهش قیمتی شدید برای پرمصرف‌ها
ایران جایگاه دوم تولید گاز و همچنین مقام سوم در حوزه مصرف در سطح جهانی را دارد، اما مسئله‌ای که به نگرانی‌های بسیاری در بین دولتمردان و کارشناسان منجر شده، اجرای طرح افزایش تعرفه پلکانی گاز است که البته مخالفان و موافقان بسیاری دارد که در این میان، برخی‌ها پایین بودن نرخ گاز را از جمله عوامل مهم تاثیرگذار بر مصرف بی‌رویه گاز در بخش خانگی می‌دانند، اما در مقابل، برخی کارشناسان دیگر نیز معتقدند افزایش نرخ گاز به‌صورت پلکانی هم تنها فشار اقتصادی به اقشار آسیب‌پذیر جامعه را بیشتر می‌کند و قادر نخواهد بود میزان مصرف را کاهش دهد.
به‌تازگی نیز بانک جهانی اعلام کرده است که ایران در رتبه سوم پرداخت یارانه سوخت در جهان قرار دارد که باتوجه به میزان تولید ناخالص داخلی، این رقم به‌ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی به بیشترین سرانه یارانه پرداختی به‌ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی خواهد رسید. یکی از دلایل مهم در زمینه پرداخت حجم بالای یارانه انرژی، فاصله نرخ گاز تولیدی کشور با نرخ گاز عرضه‌شده است. ایران در ۲ حوزه برق و گاز به بخش‌های مختلف اقتصادی، یارانه بالایی پرداخت می‌کند. در بخش گاز، بخش خانگی و تجاری با سهمی بیش از ۴۴ درصد در صدر مصرف گاز در کشور، بعد از این بخش نیز، نیروگاه ها با بیشترین میزان مصرف گاز در رتبه بعدی قرار دارند. همچنین، بخش نیروگاهی نیز عمده تولید برق خود را در اختیار بخش خانگی و تجاری قرار می‌دهد و از این‌رو سهم بسیار بزرگی از مصرف یارانه‌ای برق و گاز در بخش خانگی و تجاری است؛ بنابراین برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در اقتصاد ایران، تمرکز بر بخش خانگی با سهم بسیار بالا از مصرف و استفاده از یارانه پنهان انرژی از مهم‌ترین سیاست‌های بهینه‌سازی و کاهش مصرف انرژی در کشور است.باوجود ضعف در سیستم‌های ساختمانی، تجهیزات گرمایشی و هدررفت بالای انرژی، عمده دلیل افزایش سرانه مصرف مرتبط با نحوه قیمت‌گذاری گاز کشور است و مدل فعلی انگیزه کافی برای بهینه‌سازی ایجاد نمی‌کند. نرخ گاز تجاری در اختیار بخش صنعتی کشور حدود ۵ هزار تومان به‌ازای هر مترمکعب است، در حالی که تا سال گذشته نرخ گاز در بیشتر پله‌های مصرفی کشور زیر هزار تومان بود و برای بیش از نصف جمعیت، نرخ بهای بسیار پایین ۴۱ تومان به‌ازای هر مترمکعب بوده، از همین‌رو اصلاح نرخ گاز در بخش خانگی بدون فشار به عموم مردم از مهم‌ترین عوامل در اصلاح مصرف است.
تعرفه گاز تغییر نمی‌کند
در تعرفه‌های ابلاغی مانند سال‌های گذشته تعرفه مشترکان کم‌مصرف (۳ پله ابتدایی) هیچ تغییری نکرده و تنها تعرفه مشترکان پرمصرف مانند سال ۱۴۰۱ در هر پله تعیین شده است. همچنین، به‌منظور تشویق مشترکان به صرفه‌جویی و استفاده از راهکارهای بهینه‌سازی مصرف گاز طبیعی، تعرفه پله‌های ۱۱ و ۱۲ (مشترکان بسیار پرمصرف)، به‌ترتیب ۵۰ و ۶۰ هزار ریال است.
این در حالی است که چندی پیش، مسلم رحمانی، مدیر هماهنگی و امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران درباره آخرین وضعیت تغییر تعرفه گاز گفته بود: «براساس جزء یک بند «ز» و بند «ل» تبصره ۱۵ قانون بودجه سال ۱۴۰۲ دولت و شرکت ملی گاز موظف شدند که ضمن بررسی مجدد الگوی مصرف بخش خانگی تعرفه‌های گاز طبیعی را نیز به‌نحوی تنظیم کنند که برای مشترکان تحت‌پوشش کمیته امداد و بهزیستی که در حد متعادل مصرف دارند، قبوض رایگان صادر شود.»
افزایش تعرفه در پلکان ۱۱ و ۱۲
این مقام مسئول تاکید کرد: از ابتدای سال ۱۴۰۲، پلکان مصرف ۱۲گانه ۱۰۰ مترمکعب خواهد بود، اما تعرفه‌ها هیچ تغییری پیدا نکرده است و مانند سال قبل اعمال می‌شود. برای مصارف ۳ پلکان اول تعرفه نرخ گاز ثابت است و در پلکان ۱۱ و ۱۲ که مصارف زیادی دارند، با تغییراتی مواجه هستیم. رحمانی با بیان اینکه سال گذشته نیز همین مبلغ بود، اما باتوجه به سرمای زیاد هوا، دولت مصوبه‌ای را ابلاغ کرد که طبق آن ۷۰درصد تخفیف برای مشترکان اعمال شد که این موضوع دیگر اعمال نمی‌شود و این تعرفه مربوط به فصل سرد بود که از ۱۶ آبان تا ۳۱ فروردین لحاظ خواهد شد.
استفاده از تجهیزات بهینه‌سازی‌شده
در این گزارش آمده است؛ کسانی که در دوره گرم سال از گاز طبیعی برای مصارف سرمایشی استفاده می‌کنند، ضروری است از تجهیزات بهینه‌سازی‌شده و با بازده انرژی بالا استفاده کنند تا هزینه‌های مربوطه را کاهش دهند. گازبهای افراد زیرپوشش سازمان‌های حمایتی در دوره سرد و گرم سال تا سقف مصارف پله ۳ آنها رایگان است و تنها گازبهای مصارف مازاد بر پله ۳ را پرداخت خواهند کرد. همچنین، مشوق‌هایی برای تشویق مشترکان به صرفه‌جویی در بازه ۱۶ آذر تا ۱۵ اسفند در نظر گرفته شده است.بر این اساس، در صورت کاهش حداقل ۱۰ درصدی مصارف خانگی به نسبت دوره مشابه سال ۱۴۰۱، به ازای هر مترمکعب صرفه‌جویی، مبلغی معادل ۵ برابر هزینه فرآورش، انتقال و توزیع به مشترک پرداخت خواهد شد. این مبلغ تا سقف ۳۵ درصد صرفه‌جویی قابل‌پرداخت خواهد بود.
مدیر هماهنگی و امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران در این راستا توضیح داده بود: در اقلیم یک، میزان مصرف هزار و ۳۰۰ مترمکعب است که از این به بعد ۶هزار تومان خواهد بود و لازم است مشترکان خانگی مصارف خود را به‌نحوی مدیریت کنند که در پلکان ۱۱ و ۱۲ قرار نگیرند. مشترکان بدمصرف، به‌ازای هر مترمکعب در پلکان ۱۱ در اقلیم‌های مختلف ۵هزار تومان و در پلکان ۱۲ به بعد ۶هزار تومان تعریف شده‌اند، یعنی به‌ازای هر مترمکعب ۶هزار تومان باید پرداخت کند که این عدد نسبت به پلکان‌های قبل، جهش بسیار زیادی دارد.
به‌گفته رحمانی در سال گذشته، ۶۹ درصد مصرف‌کنندگان در ۳ پله اول قرار گرفتند و این موضوع نشان داد که مردم همکاری خوبی را با صنعت گاز دارند و تنها یک درصد مشترکان در پلکان ۱۱ و ۱۲ به بعد بودند که ۶ درصد مصرف را نیز شامل می‌شدند. باتوجه به اینکه امسال این تعرفه‌ها اعمال می‌شود، انتظار می‌رود که میزان مصارف کاهش پیدا کند. همچنین، سال قبل ۶۱ میلیارد مترمکعب در بخش خانگی مصرف انجام گرفت که ۴۲ میلیارد آن در فصل سرد بود و یک درصد مشترکان، ۶ درصد از این ۴۲ میلیارد مترمکعب را مصرف کرده‌اند.
بیشترین بازدارندگی برای پرمصرف‌ها
معین احمدی، کارشناس انرژی به صمت گفت: محاسبه نرخ گاز مصرفی براساس تعرفه‌های گاز و انواع سوخت اکنون در بخش خانگی در حال اجرا است و به‌نظر می‌رسد نرخ‌گذاری پلکانی نقش بالایی در بازدارندگی مصرف نداشته باشد. بنابراین، تعرفه‌گذاری باید به‌گونه‌ای باشد که بیشترین بازدارندگی را برای پرمصرف‌ها و کمترین فشار را بر کم‌مصرف‌ها داشته باشد. این کارشناس انرژی ادامه داد: هرچند به‌گفته مسئولان، همین شیوه نیز نقش بسزایی در کاهش مصرف و مدیریت ناترازی انرژی در پیک مصرف امسال داشته است.
بالاترین یارانه انرژی
احمدی بیان کرد: براساس آمار آژانس بین‌المللی انرژی ( IEA ) ایران با رقمی نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار، بیشترین میزان یارانه پنهان انرژی در دنیا را می‌دهد و بعد از ایران، کشور چین با بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت، ۲۵.۵ میلیارد دلار یارانه انرژی می‌دهد.سیاست‌های کنترل مصرف به طریقه کنترل قیمتی و غیرقیمتی تقسیم‌بندی می‌شوند که باید در کنار یکدیگر اجرا شوند. اگر فقط نرخ برق یا گاز افزایش پیدا کند، بعد از گذشت زمان، مصرف‌کنندگان به قیمت‌ها عادت می‌کنند و دوباره میزان مصرف بالا می‌رود؛ مانند آنچه در زمان هدفمندی یارانه‌ها و افزایش نرخ انرژی رخ داد، چراکه بعد از گذشت زمان، میزان مصرف انرژی به روال قبل بازگشت.
احمدی بیان کرد: تا زمانی که هزینه‌ها جبران شوند، تعرفه‌گذاری اقدام قابل‌قبولی است و روش‌های پلکانی شاید در میزان مصرف کلی گاز اثرگذار باشد، اما در زمان پیک مصرف، نیازمند کنترل مصرف هستیم که احتمالا تغییرات قیمتی بیشتری نیاز دارد. اگر ابزار قیمت‌گذاری برای کنترل پیک مصرف مورداستفاده قرار بگیرد، باید از زیرساخت کنترل‌های هوشمند هم استفاده کرد که هنوز در مصارف خانگی پیاده‌سازی نشده است. قیمت‌گذاری پلکانی اثرات بلندمدت خود را در ساخت‌وسازهای جدید به‌همراه خواهد داشت که در سال‌های آینده نمایان می‌شود.
نرخ سوخت نیروگاهی
احمدی نرخ سوخت نیروگاهی برای تامین انرژی را ناچیز عنوان کرد و ادامه داد: دولت‌ها به‌علت پایین بودن نرخ سوخت به‌سمت ساخت نیروگاه با بازدهی بالا حرکت نکرده‌اند. به‌تازگی آیین‌نامه اجرایی بند ب ماده ۴۴ از برنامه ششم توسعه به‌تصویب رسید که طبق یکی از ماده‌های این آیین‌نامه، نرخ سوخت نیروگاهی به‌تدریج افزایش پیدا می‌کند تا سرمایه‌گذاری نیروگاهی به‌سمت ساخت نیروگاه با بازدهی بالا حرکت کند. این کارشناس بااشاره به نزدیک شدن فصل سرما و بالا رفتن میزان مصرف گاز بیان کرد: بیشترین مصرف گاز در زمستان و در بخش خانگی است و روش تنظیم تعرفه‌ها اقدامی برای مدیریت مصرف سوخت قبل از مواجهه با بحران محسوب می‌شود. در بخش گاز، خلاف برق که در تابستان دارای پیک مصرف در ساعات مشخصی می‌شود، در همه ساعات شبانه‌روز در این فصل، از گاز استفاده می‌شود و به‌همین‌خاطر، در این بخش تعرفه‌گذاری پلکانی بیشتر جوابگو خواهد بود.
مصرف بالای گاز در ایران
احمدی بااشاره به مصرف بالای گاز در ایران گفت: باتوجه به اینکه تعرفه‌گذاری پلکانی تاثیر خود را بر تقاضای پرمصرف‌ها می‌گذارد، می‌توان بخشی از مصرف بسیار بالای گاز را از طریق اصلاح تعرفه‌ها کنترل کرد. نباید تنها نگاه به کنترل هزینه‌های مصرف باشد و کنترل هزینه‌های تولید مدنظر نباشد و برای این منظور، می‌توان از ابزار مالیات بهینه‌سازی مصرف استفاده کرد و منابع حاصل از آن را به اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی اختصاص داد.
سخن پایانی
در صورت صرفه‌جویی بیش از ۱۰ درصدی؛ مدارس، دانشگاه‌ها، خیریه‌ها، اماکن ورزشی و مذهبی، مجتمع‌های تجاری و اماکن گردشگری، به‌ازای هر یک واحد درصد صرفه‌جویی، مشمول تخفیف هزینه گازبها دوره صورت‌حساب تا ۱۰ واحد درصد خواهند شد. این تخفیف گازبها تا سقف ۴۰ درصد قابل اعمال در صورت‌حساب دوره است. براساس ابلاغیه شورای‌عالی امنیت ملی، گازبهای مشترکانی که در بازه زمانی ۱۵ دی تا ۱۵ بهمن حداکثر ۷۰ درصد مصرف پله سوم اقلیم مربوطه را داشته باشند، به‌صورت ۱۰۰ درصد رایگان محاسبه خواهد شد. مشترکان غیرخانگی با ظرفیت ۵ هزار مترمکعب در ساعت و بیشتر در صورتی که در دوره سرد سال حداقل در ۵ روز متوالی مصارف خود را نسبت به‌روزهای گذشته خود حداقل ۳۰ درصد کاهش دهند، متناسب با حجم گاز صرفه‌جویی‌شده مشمول ۱۰ درصد بخشودگی گازبهای دوره خواهند شد. ممنوعیت‌های قانونی از ابتدای آذر تا پایان بهمن، شامل استفاده از گاز طبیعی به‌منظور گرمایش استخرهای خانگی، استفاده از وسایل انرژی‌بر در فضای باز و فروش گاز به مراکز استخراج رمزارز است. تعرفه مشترکان تجاری، گردشگری و صنایع‌دستی و کوره‌های آجر از ۲۱ خرداد ۱۴۰۲ مشابه تعرفه مشترکان صنعتی کشور خواهد بود. همچنین، مشترکان دولتی در صورتی که در بازه ۱۶ آذر تا ۱۵ اسفند، مصارف خود را نسبت مصارف سال گذشته ۲۰ درصد کاهش ندهند، گازبهای دوره آنها با ۵۰ درصد افزایش محاسبه خواهد شد.
