در سال‌های اخیر حضور زنان در صنعت نقش مهمی در توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی دارد. زنان به‌عنوان یک قسمت از نیروی کار، نقش زیادی در توسعه و پیشرفت صنعت داشته‌اند و همچنان در حال افزایش هستند. در مجموع حضور زنان در صنعت از دو جنبه مهم و تاثیرگذار است. از یک سو، تاثیر در ایجاد تنوع، ابتکار و افزایش بهره‌وری قابل توجه است و از سوی دیگر، حضور زنان در نقش‌های رهبری و تصمیم‌گیری منجر به ترویج تعادل در این حوزه می‌شود. در کل با ایجاد فرصت‌های برابر برای زنان در صنعت، می‌توان بهبودهای قابل توجهی در عملکرد، نوآوری و پایداری سازمان‌ها داشت. با این حال، همچنان چالش‌ها و موانعی برای حضور زنان در بسیاری از حوزه‌های تخصصی و فنی وجود دارد. در این گزارش به مناسبت ۲۲ اوت مصادف با ۳۱ شهریور روز جهانی زنان شاغل به نقش زنان در صنعت ایران پرداخته است.

آمار اشتغال زنان در صنعت

بر اساس گزارش مرکز آمار، افزایش اشتغال زنان و رشد سهم آنها در بخش صنعت را می‌توان یک اتفاق ویژه در پایان سال ۱۴۰۱ توصیف کرد. رخدادی که تا بهار سال ۱۴۰۲ نیز ادامه داشت. اصلی‌ترین علت افزایش شاغلان زن در بخش صنعت را می‌توان به تقاضای موثر در این بخش نسبت داد. افزایش مشارکت اقتصادی زنان در سال ۱۴۰۱ و تداوم آن در سال ۱۴۰۲، نشان از آن دارد که تقاضای اقتصاد کشور به نیروی انسانی به‌ویژه در بخش صنعت با بهبود چشمگیر کسب و کار افزایشی شده است.

هرچند براساس گزارش‌های منتشر شده، رشد تقاضای نیروی کار مردان نیز در بازه زمانی یاد شده دبه وضوح نمایان است، اما بر اساس شواهد شدت تقاضای نیروی کار در بخش زنان بیشتر بوده است. نشان به آن نشان که در پایان سال ۱۴۰۱، سهم زنان در بخش صنعت کشور، ۰.۸ درصد افزایش یافت، به‌طوری‌که این سهم در پایان سال ۱۴۰۰، از ۲۶.۱ درصد به ۲۶.۹ درصد در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است. بر این اساس، در سال ۱۴۰۰ تعداد شاغلان زن بخش صنعت ۹۰۱ هزار و ۵۸۵ نفر بود که با رشد ۶۱ هزار و ۶۸۰ نفر در زمستان ۱۴۰۱ به ۹۶۳ هزار و ۲۶۵ نفر افزایش یافت. برهمین اساس پیش‌بینی می‌شود در داده‌های یک‌ساله ۱۴۰۱، تعداد شاغلان زن بخش صنعت به یک میلیون نفر افزایش یابد. به علاوه اینکه تعداد زنان شاغل در بخش خدمات نیز با رشد مواجه شده است.

به گزارش آتیه آنلاین، روند رو به رشد اشتغال‌پذیری زنان در بخش صنعت برای سال ۱۴۰۱ نیز ادامه داشته و این شاخص در سال ۱۴۰۱ حدود ۲.۱ درصد بیشتر از بهار سال قبل بوده است. همچنین بر پایه داده‌های مرکز آمار ایران، در سه ماهه سال گذشته سهم صنعت در اشتغال زنان ۲۳.۳ درصد بوده که این میزان در بهار امسال به ۲۵.۴ درصد رسیده است.بر این اساس، تعداد زنان شاغل در بخش صنعت در بهار سال گذشته ۸۵۷ هزار نفر بوده که با افزایش ۱۲۲ هزار نفری تعداد آنها به ۹۸۰ هزار نفر رسیده است. روند صعودی آمار یاد شده حکایت از تداوم رشد اشتغال زنان در بخش صنعت برای امسال دارد. تحلیلگران بازار کار مهم‌ترین دلایل افزایش سهم و تعداد اشتغال زنان در بخش صنعت را تقاضای موثر در این بخش می‌دانند. به عبارتی این تقاضا منجر به افزایش تمایل زنان برای مشارکت در مشاغل صنعتی شده و از سوی دیگر تقاضای یاد شده با شاخص‌های زنان جویای کار مطابقت داشته است. در این مدت، دولت سیزدهم با ایجاد بستری مناسب، تولید را با کمترین نرخ تورم افزایش داده است و همین امر باعث شده تا سرمایه اندکی برای تولید یک فرصت شغلی به‌خصوص در بخش صنعت ایجاد شود. به همین دلیل رشد اشتغالزایی صنعتی در بهار امسال نسبت به دو سال گذشته افزایشی بوده است.همچنین مشارکت اقتصادی زنان در بهار سال ۱۴۰۲ نسبت به همین بازه زمانی به ۱۴.۱ درصد رسید که نسبت به بهار سال قبل ۰.۳ درصد رشد نشان می‌دهد.

چالش‌های زنان شاغل در صنعت

سیده فاطمه مقیمی، فعال صنعت حمل‌ونقل و عضو اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به این پرسش که زنان شاغل در حوزه صنعت با چه چالش‌هایی مواجه هستند به صمت اظهار کرد: صنعت ابزارهای مربوط به خودش را دارد یعنی علاوه بر نیاز به علم و دانش براساس نوع صنعت، نیازمند ایجاد بستر و ملزوماتی است. درحال‌حاضر زنانی داریم که در بخش‌های تخصصی صنایع مانند تولید قطعات خودرو و شیرآلات و حتی آسانسور فعالیت دارند.

وی با اشاره به الزامات فعالیت در این بخش‌ها گفت: فرقی ندارد برای هر فعالیت صنعتی در گام نخست باید به دنبال کسب دانش صنعت موردنظر بود و در ادامه به تامین تجهیزات مورد نیاز رسید. این روند چه در سطح یک کارخانه و چه یک کارگاه باید مورد توجه باشد.

این فعال اقتصادی تامین نقدینگی و سرمایه را گام اصلی شروع هر گونه فعالیت اقتصادی دانست و گفت: میزان سرمایه مورد نیاز بستگی به سطح فعالیت مورد نظر متفاوت بوده، به طوری که گاهی راه‌اندازی یک رشته صنعتی نیازمند تامین سوله، کارخانه، تجهیزات پیشرفته و ماشین‌آلات است و راه‌اندازی یک خط تولیدی به هیچ یک از موارد یاد شده نیاز ندارد.

مقیمی با اشاره به اینکه فعالیت در حوزه صنعت با توجه به گستره نیازمند اطلاعات و سرمایه کافی است، ادامه داد: موضوع بعدی به برخورد جامعه با حضور زنان در برخی مشاغل خاص و تخصصی برمی‌گردد. در کشوری مانند کشور ما حضور زنان در یک فعالیت صنعتی سخت و خشن با توجه به عقبه تاریخی جامعه با پذیرش کمتری همراه است. همین امر می‌تواند بر حضور زنان در مشاغل تخصصی و سخت، تاثیرگذار باشد و متاثر از آن شاهد حضور کمتر زنان در این دسته از صنایع و مشاغل باشیم.

مشکل تامین سرمایه

وی افزود: در این میان موضوع با اهمیت‌تر سرمایه مورد نیاز است. تجربه نشان داده در بیشتر موارد سرمایه در اختیار مردان با سهولت بیشتری نسبت به زنان تامین شده است. این مورد نیز متاثر از عوامل گوناگونی است. واقعیت این است که بنگاه‌های مالی و اعتباری و بانک‌ها نیز به دلایلی اعتبارات کمتری به زنان برای شروع یک فعالیت صنعتی اختصاص می‌دهند.

این بانوی فعال در حوزه صنعت با تاکید بر اینکه تامین اعتبار برای زنان سخت‌تر از مردان است، اظهار کرد: گاهی سختگیری‌های نظام بانکی برای بازپرداخت تسهیلات و ضمانت‌های مطرح برای دریافت وام با پیچیدگی‌های بیشتری همراه است. گاهی اطمینان لازم برای تداوم فعالیت بانوان در حرفه مورد نظر وجود ندارد و همین نگاه مسیر را دشوار می‌کند.

وی افزود: همچنین این تصور وجود دارد که بازپرداخت تسهیلات برای مردان راحت‌تر از زنان است. این رویکرد به عقبه و نگاه به عملکرد زنان در حوزه صنعت برمی‌گردد و فعالیت زنان در حوزه صنعت و راه‌اندازی یک فعالیت صنعنی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

فرصت نابرابر برای پیشرفت

مقیمی در پاسخ به این پرسش که آیا زنان به اندازه مردان در حوزه صنعت فرصت پیشرفت دارند یا خیر اظهار کرد: با توجه به آنچه در بالا مطرح شد به معنای واقعی این فرصت برابر وجود ندارد. عدم اختصاص سرمایه و اعتبار یکسان یعنی نبود فرصت برابر. در اصل ممکن است فرصت مساوی برای حضور هر دو گروه در یک رشته خاص صنعتی وجود داشته باشد ولی گاهی امکانات، تسهیلات و حمایت‌ها برای هر دو گروه یکسان نیست.

شرط تسهیل اشتغال زنان در صنعت

وی در این باره که چگونه می‌توان شرایط اشتغال زنان در حوزه صنعت را تسهیل کرد، گفت: تصویب و اجرای قوانین خاص در این زمینه می‌تواند کمک‌کننده باشد. به عنوان نمونه براساس استانداردهای جهانی، تسهیلات خاصی برای موسساتی که ۲۵ درصد هیات مدیره متشکل اززنان است، ارائه می‌شود. این دست از تسهیلات در اصل یک رویکرد تشویقی برای حضور زنان در اقتصاد است و هر بنگاهی که از حضور زنان در کارد نیروی انسانی بهره بیشتری ببرد، سهم بالاتری در این امکانات دارد. این دست از رویکردها در اقتصاد ایران وجود ندارد.

وی در پایان درباره انتظار از دولت و سیاست‌گذاران برای حمایت از زنان شاغل گفت: با اصلاح برخی رویه‌های قانونی می‌توان گام‌های مثبتی در این عرصه برداشت. در نهایت امیدواریم حمایت قانونی و حقوقی از کسانی که سرمایه خود را صرف کسب و کاری می‌کنند، وجود داشته باشد.

فرصت‌های مشارکت اقتصادی زنان

مهین ابوالحسنی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به فرصت‌های مشارکت اقتصادی زنان اظهارکرد: به دلیل مسائل فرهنگی و اجتماعی حاکم بر کشور، محدودیت‌هایی برای زنان به وجود آمده است که به‌موجب برخی از این موارد، سهم زنان در مشارکت‌های اقتصادی کم است. چنانچه در برخی موارد شکاف فرهنگی در روستاها، شهرهای کوچک و شهرهای بزرگ در بررسی فرصت‌های اقتصادی تاثیرگذار است.

وی درباره فرصت‌های اقتصادی زنان بیان کرد: برای قضاوت دقیق درباره فرصت‌های اقتصادی زنان باید محل زندگی، سطح تحصیلات، سنت‌ها و سهم زنان در تامین معاش خانواده را در نظر گرفت، اما درنهایت مشارکت اقتصادی زنان فاصله بسیاری با نرخ مشارکت اقتصادی مردان دارد. اگرچه نرخ رشد مشارکت زنان نسبت به سال‌های قبل روبه رشد است.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران افزود: شواهد حاکی از آن است که فرصت‌های اقتصادی زنان با فرصت‌هایی که برای مردان وجود دارد برابر نیست؛ به‌هرحال برخوردهای سلیقه‌ای و مسائل فرهنگی، توزیع فرصت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل نیز گاهی ظرفیت‌های بهره از توان بانوان در بازار کار کمتر موردتوجه قرار گرفته که بخشی از این نگاه به مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران بازمی‌گردد.

ابوالحسنی وی با تاکید بر اینکه ضعف مشارکت اقتصادی زنان دلایل متعددی دارد گفت: یکی از این دلایل را می‌توان در برخی از سیاست‌های دولت‌ها جست‌وجو کرد. چنانچه تا کنون نیز مردان بیش از زنان در بازار سرمایه بازیگری می‌کنند و در بعدی دیگر مطالبه‌گری زنان نیز کمتر از مردان است. این درحالی است که با تغییر برخی از نگاه‌ها زنان نیز می‌توانند نسبت به میزان حضور خود در اقتصاد، مطالبه‌گری داشته و این مطالبه‌گری باید به افزایش سهم آنها نسبت به کلان اقتصاد نیز اتفاق بیفتد.

ابوالحسنی در رابطه با فرهنگ‌سازی برای اشتغال و حضور زنان در صنعت بیان کرد: من فکر می‌کنم زنان باید خودشان هم تلاش کنند و خودباوری داشته باشند. اگرچه خودباوری زنان نیز ریشه در مسائل فرهنگی دارد. هرچند که بدون شک زنان، امروز در مقایسه با دیروز، بسیار توانمندتر هستند. چنانچه بلوغ و توسعه کشور درگرو شایسته‌سالاری بوده و زنان نیز باید شایسته بودن خود را در عمل اثبات کنند و تجربه، دانش و قابلیت‌های خود را ارتقا ببخشند.

سخن پایانی

ازآنجا که حدود نیمی از جوامع بشری را زنان تشکیل می‌دهند توجه به حضور زنان در اقتصاد، نقش مهم و تاثیرگذاری در گسترش و توسعه اقتصاد کشورها دارد که از دوجنبه قابل بحث و گفت‌وگو است. از سویی زنان به عنوان نیمی از جمعیت جامعه، افراد مهارت دیده و دارای تحصیلات عالیه‌ای هستند که سهمی در زمینه گسترش کسب‌وکار و کارآفرینی دارند و از سوی دیگر، به‌دلیل نقش مهمی که درخانواده دارند بر نیمه دیگر جامعه هم تاثیرگذار هستند. بسیاری از دولت‌ها نیز در بحران‌های اقتصادی توانسته‌اند با اتخاذ تدابیر و سیاست‌ها و بهره‌مندی از نیروی کار زنان بر بحران‌های جامعه فائق آیند و درمسیر توسعه موفق شوند. با توجه به موارد یاد شده می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های این بخش نیروی انسانی گام‌های مناسب در مسیر توسعه برداشت.