کاهش بهره‌وری با تغییر ساعت کار ادارات
محمد حسن نژاد، کارشناس اقتصاد، در حالی که اقدام دولت در تغییر ساعات کار ادارات را بی اثر می داند، تاکید می کند: «کارمندان باید از ۶ صبح سرکار باشند. در سالی که نرخ تورم ۵۰ درصد است، حداقل دریافتی کارمندان دولت تنها ۲۰ درصد بالا رفته و حالا هم باید ۵ صبح از خانه بیرون بیایند تا بتوانند به موقع سر کار حاضر شوند؛ به این ترتیب یک کارمند دولت باید با ساعتی متفاوت از تمام مردم زندگی کند، این در حالی است که چون دیگر مزدبگیران، شرایط دشوارتری نسبت به گذشته را بر سفره خود شاهد است.»حسن نژاد که سابقه نمایندگی مجلس را نیز در کارنامه کاری خود داشته و در سال ۱۴۰۰ از حامیان ابراهیم رئیسی بود، می گوید: در شرایطی مانند امروز که کشور درگیر یک «جنگ اقتصادی» است، گاه می توان با استفاده از فرماندهی متمرکز، مشکلات را مرتفع کرد.متن کامل گفت وگوی صمت با این کارشناس اقتصاد را در ادامه می خوانید.
در روزهای گذشته موضوع تامین انرژی برای تابستان منجر به تغییر ساعت کاری شد و به این ترتیب ساعت شروع کار دستگاه های دولتی به ۶ صبح رسیده است. این تصمیمات از کجا ناشی می شود و چه تاثیری بر اقتصاد خواهد گذاشت؟
این مسئله، یک موضوع ساده نیست. تغییر ساعت کاری کارمندان دولت و نهادهای حاکمیتی، راهکار مطلوبی نیست، اما در شرایطی که ایران دچار کمبود انرژی شده و ممکن است به تعطیلی گسترده صنایع منجر شود، این تصمیم اتخاذ شده است. قطعی برق یا گاز، تاثیر به شدت منفی بر تولید صنعتی کشور دارد. زمانی که من نماینده مجلس بودم، در منطقه ای که به نمایندگی از مردمش به مجلس راه یافته بودم، شرکتی در حوالی ارس وجود داشت که سرمایه گذارانش ترکیه ای بودند و بخشی از کارخانه شان هم در کشور خودشان بود. آنها ناگهان تصمیم گرفتند واحد بزرگی که در حاشیه ارس دارند را تعطیل کنند. من آن زمان بنا بر وظایف نمایندگی به منطقه رفتم و با مسئولان این کارخانه صحبت کردم و از آنها پرسیدم چگونه در ایران که انرژی ارزان تر در اختیار تولید است و نیروی کار با حداقل مزد ممکن کار می کند، تولید صرفه ندارد، اما در ترکیه دارد؟ مسئولان واحد موردنظر به من توضیح دادند که 3 روز پایانی هر ماه، روزهایی هستند که بنگاه تولیدی می تواند به سوددهی برسد، اما در ایران به دلیل تصمیماتی که اتخاذ می شود، ماهی 5 روز تعطیلی داریم که اجازه نمی دهد حتی هزینه و درآمد سربه سر شوند.منظورم این است که با ادعای حمایت از تولید و حفظ قدرت رقابتی تولید کشور، این همه سیاست گذاری انجام شده، اما در نهایت در سرزمین همسایه غربی از نظر سرمایه گذاران، بستری مهیا برای تولید فراهم است و در ایران چنین نیست. باید مسئولان امر بپذیرند که رویکردهای شان، تنها برای حل مقطعی مشکل است و ادامه این روند، تنها اقتصاد کشور را دچار مشکل خواهد کرد.در این میان نباید یک نکته را هم فراموش کنیم؛ اینکه امروز در کشور ما که سرزمینی سرشار از منابع زیرزمینی است همچنان با بحران انرژی مواجه هستیم.
در حالی که ایران بخش قابل توجهی از منابع گاز و نفت جهان را در اختیار دارد، در زمستان با مشکل تامین گاز مواجه می شویم، چون توانایی گازرسانی وجود ندارد و در تابستان ها هم با مشکل تامین برق مواجهیم، چون توان برق رسانی وجود ندارد. تا زمانی که اصل مشکل، یعنی عدم توسعه زیرساخت توزیع انرژی در کشور رفع نشود، تغییر ساعت کار نهادهای دولتی و هر بخش دیگری هم نمی تواند جلوی این بحران بزرگ را بگیرد و سال به سال هم ابعاد این بحران بزرگ تر خواهد شد.
تغییر ساعت کار کارمندان دولت واقعا می تواند ولو مقطعی، به توزیع کارآمد برق در کشور منجر شود؟
من این طور فکر نمی کنم و حقیقتا به نظر می رسد این تصمیم را گرفتند تا بگویند کاری کرده ایم. اثر مثبتی از این سیاست حاصل نخواهد شد و تنها زندگی کارمندان دولت دشوار می شود. واقعا این اقدام مسخره است که کارمندان از ۶ صبح سرکار باشند. در سالی که نرخ تورم ۵۰ درصد است، حداقل دریافتی کارمندان دولت تنها ۲۰ درصد بالا رفته و حالا هم باید ۵ صبح از خانه بیرون بیایند تا بتوانند به موقع سر کار حاضر شوند؛ به این ترتیب یک کارمند دولت باید با ساعتی متفاوت از تمام مردم زندگی کند.حالا کارمند باید ساعت ۶ صبح سرکار باشد و این کار را هم می کند. ارباب رجوع مطمئنا این ساعت به ادارات مراجعه نخواهند کرد که این امر در نهایت سبب می شود کارمندان روزانه 2 ساعت کمتر کار کنند و بیکار بمانند؛ با این حساب می توانیم ادعا کنیم این اقدام بهره وری نیروی انسانی را هم کاهش خواهد داد. متاسفانه دولت سیزدهم به جای اینکه در آغاز سال، همان طور که در سال های گذشته مرسوم بوده، ساعت رسمی را جلو بکشد، از این اقدام سر باز زد و حالا باید تمام کارمندان کشور را 2 ساعت زودتر از خانه بیرون بکشد. اینجا بیشتر خانواده هایی درگیر خواهند شد که فرزندی دارند و معلوم نیست صبح ها پدر و مادر باید بچه خود را به مهدکودک برسانند و بروند سرکار یا برعکس، کودکان، والدین را راهی سرکار می کنند و خود به مدرسه و مهدکودک می روند!!
این تصمیمات خلق الساعه ناشی از چیست؟
شما قدری در انتخاب لغات مراعات می کنید، وگرنه این سیاست ها و تصمیم گیری ها، خلق الساعه نیستند، مسخره و غیرعلمی هستند و به همین دلیل نتایج نامساعدی هم از آنها به دست می آید. این دست از اقدامات چندان کارساز نخواهد بود. اما گاهی در مواردی رویکردی غیرعلمی اتخاذ می کنیم و به علم بهای کافی نمی دهیم. به همین دلیل نیز گاهی مشاهده می کنیم اغلب مهم نیست که چه کسی، چه چیزی گفته و کدام یک از مدیران کشور واقعا تواناتر هستند؛ مسئله این است که هر کسی می خواهد تنها افرادی که با خودش نزدیکی جناحی و فردی دارند را به پستی برساند.
منظور من از خلق الساعه از جنس تصمیماتی است که در برنامه هفتم هم گرفته شده و براساس آن نظام کارگر و کارفرمایی، در اشتغال جوانان به نظام «استاد-شاگردی» تبدیل خواهد شد. این اقدامات واقعا می توانند چرخ صنعت را به گردش در آورند؟
باور کنید اگر بگویند نیروی کار رایگان است و کارفرما برای نیروی کار خود یک ریال هم هزینه نکند، باز هم برخی از صنایع توان این را ندارند که تکانی جدی بخورند و بتوانند به تخته پرش مردم تبدیل شوند. مگر همین امروز دستمزد دریافتی چقدر است که حالا با نصف کردن آن و بی حقوق تر شدن طبقه کارگر، بخواهد اتفاقی مهم را در تولید رقم بزند؟ ادامه این روند به سود صنعت، کارفرما و حتی دولت نیز نخواهد بود.
با این تفاسیر چه می شود که ناگهان طرح «استاد-شاگردی» مطرح می شود؟
زمانی که برنامه ششم توسعه در حال تدوین بود، من در مجلس حضور داشتم و روی آن کار می کردیم. من آن برنامه را «برنامه مکران» نامیدم، چون اتکای اصلی آن توسعه این مناطق بود و عده ای از آن سود می بردند. در برنامه فعلی هم رویکردی مشابه اتخاذ شده و به نظر می رسد امروز هم عده ای از امکانات سازمان فنی-حرفه ای سود می برند و طرح هایی چون «استاد-شاگردی» مطرح می شود. باید توجه داشت قصد پیشرفت کشور است، نه بازگشت به سنت هایی که مدت ها پیش تاریخ انقضای شان سر رسیده و کنار رفته اند.
لازم می دانم دوباره بر مسئله فقدان علم تاکید کنم. نبود رویکرد علمی سبب می شود هر تصمیمی که شبه استدلالی در خود دارد، در بالاترین سطوح نظام تصمیم گیری کشور موردقبول واقع شود و به اجرا در آید. برخز از این اسنادی که ما تحت عنوان برنامه های توسعه پنج ساله تدوین می کنیم، واقعا برنامه نیست، زیرا نه منطقی است و نه قابل اجرا. با این همه برنامه ها اهداف بزرگ تری را مطرح می کنند که با گذشت مدتی اجرای برخی از مفاد آمده در آنها هم متوقف می شود.
چرا در میان همه مسائل و مشکلاتی که به طور عینی در کشور وجود دارد، با اتخاذ تصمیماتی سختگیری در حوزه کار بیشتر می شود؟
واقعیت این است که گاهی در شرایط دشوار، افراد تصمیماتی اتخاذ می کنند که نتیجه مهمی در پی نخواهد داشت، اما ممکن از دلخوری جامعه را افزون کند و شکاف بین مردم و مسئولان را بیشتر. اکنون کشور ما دچار مشکلات زیادی است و هیچ سرمایه ای در کشور به طور ملموس وجود ندارد و دولت هم به جای آنکه دنبال تامین منابع موردنیاز کشور باشد، برای اینکه بحران صندوق های بازنشستگی را کنترل کند، درصدد افزایش سن بازنشستگی است. با هزار سلام و صلوات اعلام شد که ماجرای «ارز جهانگیری» خاتمه خواهد یافت، اما هنوز نمی دانیم که نرخ دلار در کشور ۵۰ هزار تومان است یا ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان! با آن عجله دست به کار شدند و با حذف ارز ترجیحی کاری کردند که نرخ مواد غذایی، بزرگ ترین تورم خود را تجربه کرد، اما باز هم چند نرخ ارز در کشور وجود دارد. پس به نظر می رسد رانت از بین نرفته و تنها از شکلی به شکل دیگر تبدیل شده است. مدت هاست مشکلات در ایران حل نمی شوند و دائم در حال تغییر شکل دادن هستند.
باید یادآوری کرد که اقتصاد یک علم است که مانند علوم دیگر منطق خاص خود را دارد و همان طور که در دمای صفر آب یخ می بندد و در دمای ۱۰۰ درجه هم تبخیر می شود، در اقتصاد هم چنین است. فرقی ندارد اصلاح طلب سرکار است یا اصولگرا، اگر دستمزد کافی نباشد، فقر رشد می کند و با رشد فقر کشور درگیری های فراوانی پیدا خواهد کرد. باید برای رفع مشکلات اقتصادی، راهکارهای اقتصادی پیدا کنیم.
شما در حالی امروز انتقاداتی را مطرح می کنید که در زمان نامزدی ابراهیم رئیسی در انتخابات از حامیان او به حساب می آمدید. چه چیز در این دو سال تغییر کرده که شما چنین تغییر موضع داده اید؟
بله؛ من در زمانی که اعلام شد رئیسی نامزد انتخابات ریاست جمهوری شده، از او حمایت کردم، زیرا فکر می کردم در شرایط دشواری که ترامپ تحمیل کرده و ناکارآمدی دولت گذشته، اختلافات جناحی در نظام تصمیم گیری به کندتر شدن فرآیندهای در جریان منجر شد. یکدستی در کل قاعده جذابی نیست، اما در شرایطی مانند امروز که کشور درگیر یک «جنگ اقتصادی» است، گاه می توان با استفاده از فرماندهی متمرکز، مشکلات را مرتفع کرد. من فکر می کردم در یک سیستم یکدست، با سرعت موضوع برجام حل وفصل می شود و حتی امیدوار بودم رابطه با امریکا را هم آغاز کنیم. باید بپذیریم که تغییر دولت، تغییر عده ای از مدیران مطرح و منسوب به یک جناح و جایگزین شدن با افرادی از جناح دیگر نیست.
دولت براساس برنامه های اعلامی معتقد است نرخ تورم امسال کاهش خواهد یافت و رشد اقتصادی با روند افزایشی همراه خواهد بود. باتوجه به شرایط موجود تحقق این برنامه را چقدر ممکن می دانید؟
من که این گونه فکر نمی کنم. از ابتدای سال تنها سیگنالی که از اقتصاد منعکس می شود، تشدید روند تورم سال گذشته است و ادامه مشکلاتی که سال قبل و سال های قبل هم وجود داشت؛ بنابراین باید با نگاه علمی به اقتصاد، مشکلات را حل کرد تا به نتیجه رسید.
