بلاکچین به‌عنوان یکی از نوآوری‌های برجسته فناوری در دهه اخیر، نقش مهمی در تحول و بهبود کارایی صنایع مختلف ایفا می‌کند. با وجود موانع و پیچیدگی‌های متعدد، این فناوری توانسته است به مرور زمان جایگاه خود را در ایران پیدا کند. این مقاله نگاهی جامع به مسیر پر پیچ و خم صنعت بلاکچین در ایران دارد و تلاش‌های انجام‌شده برای بهره‌برداری هر چه بیشتر از این فناوری را بررسی می‌کند.

آشنایی با فناوری بلاکچین و اهمیت آن

بلاک چین (Blockchain) یک فناوری نوآورانه است که به عنوان یک دفتر کل توزیع‌شده، غیرمتمرکز و عمومی عمل می‌کند و اطلاعات دیجیتالی را به‌صورت زنجیره‌ای از بلوک‌ها ذخیره می‌نماید. هر بلوک در این زنجیره شامل اطلاعاتی مانند سوابق معاملات، تاریخ و زمان تراکنش‌ها، مبلغ خرید و اطلاعات فروشندگان و خریداران است. با استفاده از امضای دیجیتال منحصر به فرد، خریدها به‌طور ناشناس ثبت می‌شوند.

بلاکچین به جای ذخیره‌سازی داده‌ها در سرورهای مرکزی، نسخه‌های متعددی از اطلاعات را در شبکه‌ای گسترده از رایانه‌ها توزیع می‌کند که این امر، امنیت و شفافیت بالایی را فراهم می‌آورد.

یکی از ویژگی‌های بارز بلاکچین، تغییرناپذیری آن است، به این معنا که پس از ثبت اطلاعات، هیچ‌گونه تغییری در آن ممکن نیست. این خصوصیت باعث افزایش اعتماد و اطمینان به داده‌ها می‌شود و بلاکچین را به ابزاری قدرتمند برای ثبت و تبادل ارزش‌ها در انواع معاملات فیزیکی و غیرفیزیکی تبدیل کرده است.

تاریخچه مختصری از صنعت بلاکچین در ایران

صنعت بلاکچین در ایران با تاسیس انجمن بلاکچین ایران، یا همان «انجمن فناوران زنجیره بلوک»، در تاریخ ۹ تیر ۱۳۹۶ به‌صورت رسمی آغاز شد. این سازمان مردم‌نهاد با هدف ترویج فناوری بلاکچین و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه شکل گرفت.

این انجمن با برگزاری رویدادهای متعدد در تهران و دیگر شهرهای کشور، همکاری با نهادهای علمی همچون دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان، نقش مهمی در رشد و توسعه شبکه متخصصین و علاقه‌مندان به فناوری بلاکچین ایفا کرده است. این تلاش‌ها به توسعه و پیشرفت دانش بلاکچین در ایران کمک شایانی کرده و زمینه‌ساز استفاده گسترده‌تر از این فناوری در کشور شده است.

پتانسیل‌ها و کاربردهای صنعت بلاکچین در ایران

فناوری بلاکچین در ایران دارای پتانسیل بالایی است. به عنوان مثال بلاکچین، می‌تواند به تحول و نوآوری در صنعت بانکی و مدیریت بهتر سرمایه‌های کوچک مردم کمک کند.

این فناوری با ایجاد امکان سرمایه‌گذاری آسان و امن، به توانمندسازی مالی افراد کمک می‌کند و از سوی دیگر با تسهیل فرآیندهای مولدسازی، به تحرک اقتصادی و خروج جامعه از رکود یاری می‌رساند.

این کاربردهای متنوع هم‌اکنون به‌طور عملی در اقتصاد دیجیتال کشور در حال پیاده‌سازی هستند و نتایج مثبتی را به همراه دارند. در ادامه به چند مورد از کاربردهای اقتصادی صنعت بلاکچین در ایران می‌پردازیم.

تغییر ساختارهای بانکی

بلاکچین به‌عنوان یکی از فناوری‌های نوظهور، قابلیت تغییر اساسی در ساختارها و نقش‌های صنعت بانکی را دارد. این فناوری با استفاده از یک دفتر کل توزیع‌شده و امن، فرآیندهای مدیریت و پردازش تراکنش‌ها را به‌طور قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد.

با حذف واسطه‌های سنتی، هزینه‌ها و زمان مورد نیاز برای انجام تراکنش‌ها کاهش می‌یابد. علاوه بر این، شفافیت و امنیت اطلاعات نیز افزایش می‌یابد، زیرا تمامی تراکنش‌ها به‌صورت رمزنگاری شده و در زنجیره‌ای از بلوک‌ها ثبت می‌شوند که تغییر یا حذف آن‌ها پس از ثبت غیرممکن است.

مدیریت ثروت‌های خرد

در شرایط اقتصادی فعلی که تورم بالا یکی از چالش‌های اصلی است، بلاکچین می‌تواند به مردم کمک کند تا با سرمایه‌های کوچک خود در یک لیست کامل ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری کنند و ارزش پولشان را حفظ نمایند.

به‌طور سنتی، سرمایه‌گذاری در دارایی‌های با ارزش مانند زمین و طلا نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ داشت که برای بسیاری از مردم غیرممکن بود، اما با بلاکچین، افراد می‌توانند حتی با سرمایه‌های بسیار کوچک در این دارایی‌ها مشارکت کنند. این امر با ایجاد فرصت‌های جدید برای سرمایه‌گذاری و مدیریت ثروت‌های خرد، به افزایش توان مالی کمک می‌کند.

توکنایز کردن دارایی‌ها

یکی از کاربردهای مهم بلاکچین، توکنایز کردن دارایی‌های فیزیکی و دیجیتالی است. این فرآیند شامل تقسیم دارایی‌های بزرگ به گواهی‌های دیجیتالی کوچک‌تر و ارزان‌تر است که به توکن معروف هستند. برای مثال، یک الماس یا یک اثر هنری گران‌قیمت می‌تواند به هزاران توکن تقسیم شود که هر کدام نمایانگر قسمتی از ارزش کلی دارایی است.

این توکن‌ها می‌توانند به‌راحتی خرید و فروش شوند، که این امر دسترسی به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های با ارزش را برای عموم مردم آسان‌تر و امن‌تر می‌کند. این فرآیند نه تنها سرمایه‌گذاری را دموکراتیک‌تر می‌کند، بلکه نقدینگی بیشتری برای دارایی‌های غیرمنقول فراهم می‌آورد.

مولدسازی املاک مازاد

بلاکچین همچنین می‌تواند در مولدسازی املاک مازاد کمک کند. در بسیاری از کشورها، دولت‌ها و بانک‌ها دارای املاک مازاد هستند که به‌صورت سنتی از طریق مزایده‌های بزرگ به فروش می‌رسند.

این روش اغلب فقط برای خریداران بزرگ جذاب است. اما با استفاده از بلاکچین، این املاک می‌توانند به توکن‌های دیجیتالی تقسیم شوند که امکان مشارکت افراد با سرمایه‌های خرد را فراهم می‌کند.

این امر به دولت و بانک‌ها اجازه می‌دهد تا سریع‌تر و کارآمدتر املاک مازاد خود را به فروش برسانند و نقدینگی مورد نیاز را تأمین کنند. همچنین، افراد بیشتری می‌توانند در این معاملات شرکت کنند و از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند. این فرآیند به تحرک اقتصادی و خروج جامعه از رکود کمک می‌کند و نقدینگی را به اقتصاد تولیدی تزریق می‌کند.

مراحل و گام‌های مهم در مسیر توسعه صنعت بلاکچین در ایران

توسعه صنعت بلاکچین در ایران با تلاش‌های مستمر برای تعیین خط و مشی اساسی این فناوری آغاز شد. در نهایت، هیئت مدیره بلاکچین و رمز ارز ایران زیر نظر اتاق بازرگانی تاسیس شد تا به‌عنوان انجمن بخش خصوصی، فعالیت‌ها در زمینه فناوری بلاکچین را تسهیل کند و از کسب‌وکارهای مبتنی بر این فناوری حمایت کند.

گفتنی است این هیئت مدیره در جهت رفع خلاهای قانونی و رسمیت بخشیدن به فعالیت‌های حوزه بلاک‌چین نیز تلاش می‌کند. هدف دیگر این سازمان، گسترش ارتباطات بین‌المللی و رفع محدودیت‌های کشور در این زمینه است. همچنین دانشگاه‌های ایران نیز نقش مهمی در این توسعه ایفا کرده‌اند، به‌ویژه دانشگاه شریف که با تاسیس مرکز آزمایشگاه بلاکچین ایران (IBL)، به پژوهش، تحقیق و اجرای پروژه‌های بلاکچینی در حوزه‌هایی مانند اینترنت اشیا، رمزارز‌ها و توکن‌های NFT پرداخته است.

موانع و چالش‌های پیش روی صنعت بلاکچین در ایران

صنعت بلاکچین در ایران با موانع مختلفی روبه‌رو است که مانع از بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های این فناوری می‌شود. مشکلات عمده شامل عدم آگاهی کافی در میان مدیران و توسعه‌دهندگان و نبود زیرساخت‌های آموزشی مناسب برای تربیت نیروی انسانی متخصص است.

علاوه بر این، فقدان چارچوب‌های قانونی و مقرراتی مشخص نیز توسعه این صنعت را محدود کرده و باعث می‌شود که کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران نتوانند با اطمینان در این حوزه فعالیت کنند. این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا روند رشد و توسعه بلاکچین در ایران با چالش‌های جدی مواجه باشد. در ادامه به برخی از این چالش‌ها می‌پردازیم.

چالش‌های مقرراتی و رگولاتوری

یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی صنعت بلاکچین در ایران، عدم وجود قوانین مناسب برای ساماندهی و تنظیم مقررات این فناوری است. نبود چارچوب‌های قانونی مشخص برای فعالیت‌های مرتبط با بلاکچین، باعث می‌شود که کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران از ورود به این حوزه خودداری کنند. این عدم قطعیت قانونی، ریسک‌های زیادی را به همراه دارد و می‌تواند توسعه و پذیرش بلاکچین را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد.

چالش‌های مفهومی و شناختی

عدم آشنایی کافی مدیران و توسعه‌دهندگان با قابلیت‌ها و کاربردهای فناوری بلاکچین، یکی دیگر از چالش‌های اساسی است. بسیاری از مدیران و تصمیم‌گیرندگان درک کاملی از پتانسیل‌های این فناوری ندارند و نمی‌توانند به‌طور مؤثر از آن بهره‌برداری کنند.

محدودیت در پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری

سهم ایران در پروژه‌های بلاکچینی جهانی بسیار محدود است و این امر به دلیل عدم حمایت کافی از سوی دولت و نهادهای مالی برای توسعه پروژه‌های بلاکچینی است. بسیاری از پروژه‌های بلاکچینی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی دارند که در شرایط فعلی، حمایت‌های لازم برای جذب این سرمایه‌گذاری‌ها فراهم نیست. این محدودیت‌ها باعث می‌شود که ایران نتواند به‌طور مؤثر در رقابت جهانی در این حوزه شرکت کند.

نبود رشته دانشگاهی تخصصی

فقدان برنامه‌های آموزشی و رشته‌های تخصصی در دانشگاه‌های ایران برای تربیت نیروی انسانی ماهر در حوزه بلاکچین، یکی دیگر از چالش‌های بزرگ است. دانشگاه‌ها باید برنامه‌های آموزشی و تحقیقاتی مرتبط با بلاکچین را توسعه دهند تا بتوانند نیروی انسانی متخصص و آگاه به این فناوری را تربیت کنند. بدون این آموزش‌ها، توسعه و پذیرش بلاکچین با سرعت مناسب پیش نخواهد رفت.

کمبود زیرساخت‌های فنی و فناوری

نبود زیرساخت‌های فنی مناسب برای توسعه و پیاده‌سازی پروژه‌های بلاکچینی یکی دیگر از موانع اصلی است. بسیاری از پروژه‌های بلاکچینی نیاز به زیرساخت‌های پیشرفته و فناوری‌های نوین دارند که در حال حاضر در ایران به اندازه کافی موجود نیست. همچنین، کمبود سرمایه‌گذاری در بخش زیر ساخت فناوری‌های پیشرفته و نوآورانه مرتبط با بلاکچین، باعث می‌شود که توسعه این فناوری با چالش‌های زیادی مواجه باشد.

فرصت‌ها و چشم‌انداز آینده صنعت بلاکچین در ایران

صنعت بلاکچین در ایران با وجود چالش‌های فعلی که در متن بالا اشاره شد، فرصت‌های چشمگیری برای رشد و توسعه دارد. این فناوری می‌تواند به تحول اساسی در صنایع مختلف از جمله بانکداری، نفت و گاز، زنجیره تأمین و بهداشت و درمان منجر شود.

با توجه به مزایای بلاکچین نظیر شفافیت، امنیت، کاهش هزینه‌ها، سرعت انجام کار بیشتر و افزایش کارایی، انتظار می‌رود که پذیرش آن در سال‌های آینده افزایش یابد. ایجاد چارچوب‌های قانونی مناسب، سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی متخصص و توسعه زیرساخت‌های فنی می‌تواند به تسریع این روند کمک کند.

در نتیجه، صنعت بلاکچین در ایران می‌تواند به یک بخش کلیدی در اقتصاد دیجیتال کشور و دیگر صنایع تبدیل شود و فرصت‌های جدیدی برای نوآوری و رشد اقتصادی فراهم آورد.

نتیجه گیری

با توجه به پتانسیل‌های چشمگیر و کاربردهای گسترده فناوری بلاکچین، ایران می‌تواند از این فناوری برای تحول در صنایع مختلف بهره‌برداری کند. با وجود چالش‌های مقرراتی، آموزشی و زیرساختی، تلاش‌های مداوم در جهت رفع این موانع و آگاهی‌بخشی به مدیران و توسعه‌دهندگان می‌تواند مسیر رشد بلاکچین را هموار کند.

ایجاد چارچوب‌های قانونی مناسب و سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی متخصص، کلیدهای اصلی موفقیت در این مسیر پر پیچ و خم هستند. آینده‌ای روشن برای بلاکچین در ایران، با فرصت‌های نوآورانه و اقتصادی، دور از دسترس نیست.