افزایش ورود سهم اولی‌ها به بورس تهران در عین اینکه می‌تواند فرصتی برای رونق هر چه بیشتر بازار سهام باشد، در صورت عدم استفاده از تحلیل از سوی این افراد، می‌تواند تهدیدی جدی برای پایداری رونق بازار سهام به شمار آید. در این میان سه دسته از فعالان بازار شامل سهامداران خرد، سهامداران عمده و همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر سیاست‌گذار وظایف مهمی بر عهده دارند. این وظایف در لزوم خودداری سهامداران خرد از ورود بدون تحلیل، افزایش عرضه از سوی سهامداران عمده و همچنین گسترش عرضی بورس تهران، رفع محدودیت‌های ضد تحلیل و الزام شرکت‌ها به افزایش سهام شناور آزاد توسط مقام سیاست‌گذار خلاصه می‌شود.

در آغازین روزهای آذرماه، نماگر بورس تهران نه تنها پس از گذشت حدود ۴ سال موفق به عبور از سقف تاریخی دی‌ماه ۹۲ شد، بلکه وارد کانال جدید ۹۰ هزار واحدی شد. این روند تداوم پیدا کرد و پس از عبور شاخص کل بازار سهام از سقف تاریخی خود، این نماگر کانال‌شکنی‌های پی‌در‌پی را تجربه کرد. روز گذشته نیز شاخص کل بورس تهران با رشد قابل توجه ۱۳۲۳ واحدی وارد کانال جدید ۹۴ هزار واحدی شد. در کنار این کانال‌شکنی‌های متوالی، ارزش معاملات نیز به سطوح قابل قبولی افزایش یافته است. موضوعی که نشان از ورود بورس تهران به دوره رونق دارد. به‌طور همزمان، تدریجا شاهد افزایش جریان نقدینگی جدید به بازار سهام هستیم. با وجود اینکه بخشی از پول‌های تازه‌وارد به بورس تهران، ناشی از سرمایه خارج شده از سپرده‌های بانکی است اما برخی افراد خارج از بازار سهام (سهم ‌اولی‌ها) نیز با هدف کسب سود، موجی برای ورود به این بازار رونق‌یافته ایجاد کرده‌اند. این پول‌های جدید اما در عین حال که می‌تواند فرصتی برای تعمیق و رونق هر چه بیشتر بازار سهام باشد، می‌تواند تهدیدی جدی برای یک رونق پایدار به شمار آید؛ چرا‌که بخشی از این پول‌های جدید از سوی افراد ناآشنا به معاملات سهام وارد بورس تهران شده است. معامله‌گرانی که بدون تحلیل (چه بنیادی و چه تکنیکال) قدم به گردونه معاملات بازار سهام گذاشته‌اند و شاید صرفا با توجه به صف‌های تشکیل‌شده در سهام به خرید و فروش مبادرت می‌کنند.

با توجه به اینکه در حال حاضر، بازار سهام در دوران طلایی خود به سر می‌برد، به احتمال قوی شاهد رشد و بازدهی مثبت این سرمایه‌های تازه‌وارد به بازار سهام خواهیم بود. شاید در نگاه اول این موضوع امری مثبت به شمار آید اما در ادامه سبب افزایش اعتماد به نفس این دسته از معامله‌گران خواهد شد. معامله‌گرانی که ممکن است با این استدلال که برای کسب سود در بورس، نیازی به نگاه تحلیلی نیست، با سرمایه بیشتری به معامله در این بازار ادامه دهند. این در صورتی است که بعد از فروکش هیجانات، طبیعتا شاهد بازگشت تحلیل به بازار سهام خواهیم بود و آن زمان دیگر برای بسیاری از معامله‌گران تازه‌وارد دیر است.

چرا که همان‌طور که اشاره شد، این دسته از سهامداران با طمع حاصل از کسب سود در کوتاه‌مدت آن هم بدون یک نگاه تحلیل‌محور، سرمایه بیشتری وارد بورس کرده‌اند و با بازگشت فضای تحلیلی به معاملات به احتمال قوی چیزی جز زیان کسب نمی‌کنند. اتفاقی که پس از زمستان سال ۹۴ به ویژه درخصوص سهامداران گروه خودرویی رخ داد. اتفاق مذکور، موضوعی است که به تدریج خود را نشان می‌دهد و لازم است جلوی آن گرفته شود. درست است که رونق کوتاه‌مدتی که به آن اشاره شد، همگان را در برمی‌گیرد اما نباید بازار را به سمتی پیش برد که رکودی بلندمدت ایجاد شود. اتفاقی که طبیعتا به ضرر تمامی فعالان بازار سهام خواهد بود. در این میان سه دسته از فعالان بازار وظیفه خطیری بر عهده دارند. این سه دسته شامل سهامداران خرد بازار سهام، سهامداران عمده و همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر سیاست‌گذار می‌شود.

لزوم خودداری سهامداران خرد از ورود بدون تحلیل

سهامداران خرد بازار (چه سهامداران تازه‌وارد و چه قدیمی‌ها) یکی از مهم‌ترین‌ گروه‌های بازار سهام محسوب می‌شوند. در این میان اما به سهامدارانی که به تازگی تصمیم به ورود به معاملات سهام گرفته‌اند، توصیه می‌شود از ورود شخصی به بازار خودداری کرده و به‌طور همزمان قدرت تحلیل خود را افزایش دهند. این موضوع که بدون تحلیل هر سهمی خریداری شود، طبیعتا عاقبت خوبی نداشته و در آن زمان دیگر، گلایه از دولت و سازمان بورس جایی نخواهد داشت. باید توجه داشت ورود بدون تحلیل به معاملات سهام قمار است و بورس جای قماربازی نیست.

افزایش عرضه از سوی سهامداران عمده

همان‌طور که اشاره شد در این فضا که معاملات بورس تهران رنگ و بوی رونق به خود گرفته است، سرمایه‌های جدید فرصت را برای ورود به بازار سهام مناسب ارزیابی می‌کنند. به نظر می‌رسد در این شرایط لازم است تا سهامداران عمده سهام بیشتری به بازار عرضه کرده و زمینه افزایش شناوری بازار را فراهم کنند. این عرضه‌های بیشتر سبب می‌شود تا سهام بیشتری میان معامله‌گران بازار دست به دست شود و از غیرواقعی شدن قیمت‌ها جلوگیری به عمل‌ آید. سهام شناور، نسبتی از سهام یک شرکت است که در بازار قابل معامله بوده و با اهداف مدیریتی از سوی سهامداران استراتژیک نگهداری نشود. مطالعات د‌ر بازارهای مالی نشان می‌د‌هد‌ افزایش سهام شناور آزاد‌ موجب کاهش امکان د‌ستکاری قیمت، کاهش ریسک نقد‌شوند‌گی و د‌ستیابی به قیمت عاد‌لانه‌ نزد‌یک به ارزش ذاتی می‌شود‌.

سه وظیفه خطیر مقام سیاست‌گذار

گسترش عرضی بورس تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان مقام ناظر سیاست‌گذار باید توجه داشته باشد دوره رونق بازار سهام، بهترین زمان برای گسترش عرضی بازار است. این گسترش عرضی می‌تواند از طرق مختلفی همچون افزایش عرضه اولیه سهام، انتشار و عرضه اوراق جدید در بازار بدهی و همچنین افزایش ابزارهای مشتقه صورت پذیرد.

همه به یاد داریم هفته‌های پایانی سال گذشته، سازمان بورس در تصمیمی عجیب اقدام به توقف عرضه اولیه سهام و همچنین اوراق بدهی کرد. در این میان اما لیست بلند ‌بالایی‌ از شرکت‌های آماده عرضه چه از کانال بورس و چه فرابورس تهیه شده بود. در این لیست شرکت‌هایی نیز حضور داشتند که به گفته مقامات مسوول، پرونده عرضه آنها آماده بود و حتی زمزمه ورود آنها به بازار در روزهای آخر سال نیز شنیده می‌شد. این وقفه حدود ۵ ماهه ادامه پیدا کرد و مجددا از اواخر تیر ماه سال جاری از سر گرفته شد. بعد از آن شاهد تسریع روند حضور شرکت‌ها در بورس و فرابورس بودیم؛ به‌طوری که در فاصله ۳ ماه، سهام ۱۰ شرکت در بازار سرمایه عرضه شد که از این میزان ۴ شرکت بورسی و ۶ شرکت فرابورسی شدند. پس از آن اما با وجود آمادگی چند بنگاه اقتصادی برای ورود به بازار سهام، باز شاهد جلوگیری از عرضه‌های اولیه هستیم. موضوعی که به نظر می‌رسد به برخی تفکرات نادرست بازمی‌گردد. تفکراتی که جذابیت عرضه‌های اولیه برای معامله‌گران را عامل خروج نقدینگی از دیگر سهام بازار می‌داند و معتقد است این فضای منفی سبب تشکیل صف‌های فروش در دیگر سهام بورسی برای تامین نقدینگی جهت خرید سهم جدید می‌شود. این در حالی است که افزایش ورود نقدینگی جدید به بازار سهام خود می‌تواند فرصتی برای گسترش توسعه عرضی بازار سهام (افزایش شرکت‌های حاضر با عرضه‌های اولیه) باشد تا رونق هر چه بیشتر معاملات را رقم زند.

همچنین در حالی ابزارهای مشتقه یکی از ارکان اصلی بازارهای مالی دنیا به شمار می‌رود که در شرایط کنونی بورس تهران شاهد یکطرفه بودن بازار به دلیل عدم تنوع ابزارهای معاملاتی است. افزایش ابزارهای مشتقه خود می‌تواند عاملی برای تحلیل‌پذیری بیشتر بازار باشد. رفع محدودیت‌ها: وظیفه دیگر مقام سیاست‌گذار، رفع محدودیت‌های دست و پا گیر و البته ضد تحلیل بازار سهام همچون دامنه نوسان و حجم مبنا است. همان‌طور که در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» اشاره شد، میزان محدودیت در بازار رابطه مستقیمی با میزان دانش مالی سرمایه‌گذاران، عمق بازار، میزان توسعه‌یافتگی و در مجموع کارآیی بازار دارد. افزایش ابزارهای مشتقه و همچنین برداشتن محدودیت‌هایی همچون حجم مبنا و دامنه نوسان از جمله مواردی است که می‌تواند پیش شرط پایداری رونق بازار سهام باشد.

حجم مبنا (حداقل تعداد برگه سهامی که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز در قیمتی به ثبت برسد) و نیز دامنه نوسان قیمت (پایین‌ترین تا بالاترین قیمتی که در آن دامنه، طی یک یا چند جلسه رسمی معاملاتی بورس، قیمت سهام می‌تواند نوسان داشته باشد) از جمله‌ ابزارهای کنترلی بازار سهام هستند که برای روزهای هیجانی معاملات به‌ویژه در شرایط منفی تدبیر شده‌اند. محدودیت‌هایی که البته مانعی بر سر راه توسعه بازار سهام ایران به شمار می‌روند. گفته می‌شود در بسیاری از بورس‌های کشورهای پیشرفته، حد نوسان بالاتری وجود داشته یا سازوکاری حاکم است که حد نوسان،‌ دست بازیگرهای بازار را نمی‌بندد. یعنی به محض اینکه قیمت‌ها به حد نوسان تعیین‌شده،‌ می‌رسند مجددا حراج برگزار می‌کنند و قیمت جدید را بالاتر از حد نوسان تعیین‌شده کشف می‌کنند. در بورس تهران اما این محدودیت‌ها باعث تحلیل‌گریزی معامله‌گران شده است. از یک طرف یکی از روش‌هایی که امروز سفته‌بازان بازار سهام ایران به‌صورت پی‌در‌پی از آن استفاده می‌کنند و اتفاقا نتایج بسیار خوبی هم از آن گرفته‌اند، سوء استفاده از دامنه نوسان و ایجاد صف‌های سنگین در خرید سهام است. به این ترتیب برخی معامله‌گران تنها با توجه به صف‌های تشکیل شده در سهام که در زمان رونق بازار و افزایش ورود پول‌های جدید طولانی‌تر می‌شود، مبادرت به خرید و فروش می‌کنند و این موضوع موجب تحلیل گریزی در بورس تهران می‌شوند.

الزام شرکت‌ها به افزایش سهام شناور آزاد: سومین وظیفه مقام سیاستگذار در کنار افزایش عرضه‌های اولیه، اعمال فشار بیشتر به شرکت‌های سهامی برای افزایش سهام شناور است تا نقدینگی سرگردان جایی برای جذب به بازار سهام پیدا کند. در این میان می‌توان با مثالی ساده اهمیت افزایش سهام شناور شرکت‌های سهامی را توصیف کرد. در فضای کلان اقتصادی، رشد نقدینگی، باعث رشد سریع تقاضا برای کالاها و خدمات شده و چون در کوتاه‌مدت عرضه کالا و خدمات محدود است، این امر ممکن است منجر به ایجاد تورم در اقتصاد ‌شود. در این میان اما جذب این نقدینگی به تولید، می‌تواند از بروز تورم جلوگیری کند. در بازار سهام نیز با جذب این سرمایه سرگردان، می‌توان از غیرواقعی شدن قیمت‌ها جلوگیری کرد. موضوعی که خود لزوم گسترش عرضی بازار را یادآوری می‌کند. بنابر‌این لازم است که از فرصت به وجود آمده برای جذب هر چه بیشتر نقدینگی در سازوکار درست خود بهره جسته و مطلوب‌ترین استفاده از آن به عمل آید.

عرضه‌های اولیه؛ حلقه مفقوده بازار سهام

ولید هلالات، کارشناس بازار سهام با اشاره به اینکه در حال حاضر نشانه‌های ثبات در بازار سهام دیده می‌شود، به «دنیای اقتصاد» گفت: حجم و ارزش معاملات طی هفته‌های اخیر نسبت به گذشته بهبود و معاملات عادی بازار نیز شرایط بهتری یافته است. همواره پس از رشد ارزش بازار، تثبیت آن نیازمند افزایش ارزش معاملات است بنابراین رشد قیمت‌ها اگر بدون افزایش ارزش معاملات باشد، پایدار نخواهد ماند. در شرایط فعلی اما با توجه به رشد مناسب ارزش معاملات، نشانه‌های ثبات دیده می‌شود.

وی ادامه داد: در شرایط کنونی به نظر می‌رسد یکی از دلایل عمده رشد بازار، بهبود قیمت‌ها در بازار جهانی است. از آن جهت که با رشد قیمت در بازارهای کالایی، شرکت‌های کالامحور بورس تهران (کامودیتی‌ها) توانسته‌اند با افزایش نرخ فروش و ثبات نسبی هزینه‌ها، سودآوری بیشتری کسب کنند. به این ترتیب سود شرکت‌ها در پی افزایش بهره‌وری رشد نکرده و تنها تحت تاثیر بهبود نرخ فروش حاصل شده است. طبعا هر زمان خلاف این موضوع حادث شود، شاهد افت سودها و کاهش ارزش بازار شرکت‌ها خواهیم بود. در این‌خصوص اگر نگاهی به نسبت قیمت به درآمد سهام شرکت‌ها (P/ E) داشته باشیم، شاهد تغییر بااهمیتی در آنها نبوده و می‌بینیم به واسطه رشد سود خالص و ثبات نسبت قیمت به درآمد، قیمت سهام افزایش یافته است. اتفاقی معقول که پیش از این نیز قابل پیش‌بینی بود. لذا رشد فعلی بازار سهام تا زمانی که قیمت‌ها در بازار جهانی در این سطوح بماند، پایدار است و روند صعودی اخیر هم کاملا با مبانی تحلیلی همخوانی دارد.

این کارشناس بازار سهام افزود: رشد ارزش معاملات و خرید سهم‌های بنیادی بیش از آنکه ناشی از ورود سرمایه‌های ناآشنا به بازار باشد، به دلیل خروج سپرده‌های بانکی توسط آشنایان به بازار سرمایه بوده است. در شرایطی که صندوق‌های با درآمد ثابت ملزم به خرید سهام شده‌اند و سود بانکی برای عموم کاهش یافته، سرمایه‌گذاری در بازار سهام که انتظار رشد سود خالص شرکت‌ها در آن وجود دارد، امری کاملا طبیعی است.

وی تاکید کرد: با توجه به اینکه ارزش معاملات در ماه‌های اخیر در سطوح پایینی قرار داشت، لذا واگذاری برخی از سهام توسط سهامداران عمده امکان‌پذیر نیست. به عبارتی دیگر هم‌اکنون سهامداران عمده از فرصت به وجود آمده برای مقاصد خود بهره می‌برند. شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیز در فضای فعلی اگر مشکل نقدینگی نداشته باشند، اقدام به عرضه سهام نمی‌کنند. هلالات با تاکید بر اینکه این روزها، حلقه مفقوده بازار عرضه اولیه سهام است، عنوان کرد: سازمان بورس و اوراق بهادار لازم است از شرایط به وجود آمده استفاده کرده و نسبت به عرضه سهام شرکت‌های جدید اقدام کنند. به این ترتیب ضمن کنترل هیجان بازار، رسالت بازار سرمایه نیز که تامین مالی است، دنبال خواهد شد. همچنین برای سهم اولی‌ها آموزش‌های رایگان و غیرالزامی برگزار شود تا با مخاطرات واقعی بازار سهام آشنا شوند.

فاطمه اسماعیلی