آمایش، ضرورت سرزمین
انوشیروان دلیریان کارشناس و صاحب‌نظر معدن
آمایش که یکی از اولویت های برنامه هفتم توسعه در نظر گرفته شده، دیدگاه راهبردی حاکمیت بر پهنه سرزمین است، بنابراین متولی اجرای چنین فرآیندی نهادهای حاکمیتی، دولت ها و سایر ارگان ها، سازمان ها و نهادهای زیرمجموعه آنها، در حوزه های تخصصی هستند که اطلاعات هر یک در قالب لایه های اطلاعاتی یک پنجره واحد تجمیع می شود تا مشخص شود در جای جای کشور در موضوعات کلانی مانند آب، برق، معادن، راه ها، امنیت و امثال آن،چه نقاط ضعف و قوت و چه ویژگی هایی وجود دارد.
در سال ۸۳ ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ضوابط ملی آمایش سرزمین را تدوین کرد و به تصویب مجلس هم رسید. در نهایت مقرر شد وزارتخانه ها، سازمان ها و نهادهای درگیر باتوجه به موضوع، اطلاعات تخصصی موردنظر را کسب کنند و در لایه های اطلاعاتی پنجره واحد قرار دهند تا به عنوان پایگاه داده های آمایش سرزمین مورداستفاده قرار گیرد.
آمایش سرزمین بهترین شکل مطالعه است که باتوجه به شناخت منابع، شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اقلیمی و به طورکلی همه موضوعات تاثیرگذار بر جمعیت یک سرزمین، انجام می شود و دیدگاهی توسعه ای است که رویکرد آن تقسیم بهینه ظرفیت های کشور در میان جمعیت ساکن آن است.
اما آمایش سرزمین به چه پرسش هایی پاسخ می دهد؟
در این نوع مطالعه، ملاحظات امنیتی و دفاعی، شرایط کارآیی و بازدهی اقتصادی، وحدت و یکپارچگی سرزمینی، توزیع و گسترش عدالت سرزمینی و ایجاد تعادل منطقه ای، بحث داغ و حساسیت زای محیط زیست، تعادل و تنظیم روابط درونی و بیرونی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، محرومیت زدایی (به ویژه در بحث جمعیت روستایی و مناطق دورافتاده)، کشاورزی، مواد و منابع معدنی و موارد متعدد دیگر از این دست که هرکدام مجموعه ای از اطلاعات دیگر را در خود دارند، مورد بررسی قرار می گیرند.
به نظر می رسد در دنیای تخصصی امروز هرچه بیشتر سرزمین و ظرفیت های آن را بشناسیم و نسبت به آن اطلاعات داشته باشیم، به طورقطع می توانیم در تصمیم گیری ها و راهبردهای مان بهتر و کارآتر باشیم.
آمایش سرزمین و حوزه معدن و صنایع وابسته، لازم و ملزوم یکدیگر هستند، زیرا صنایعی از این دست، جزو حوزه های مولد و مادر به شمار می روند و سایر حوزه ها را تحت تاثیر خود قرار می دهند و صنایع بالادستی بسیاری از فعالیت های صنعتی در دنیای امروز هستند، بنابراین در این موارد، دانستن اینکه در چه نقطه ای از کشور به چه میزان از زیرساخت های موردنیاز دسترسی داریم و اینکه چگونه می توانیم از آن استفاده کنیم، بسیار حائزاهمیت است.
برای مثال اگر طرح آمایش سرزمین مناسبی در اختیار داشتیم، بعضی از کارخانجات فرآوری را که آب بر هستند، در نواحی خشک و مرکزی ایران برپا نمی کردیم و به طورحتم جانمایی درست تری برای آن انجام می شد.
پس امروز آمایش سرزمین در حوزه معدن کمک می کند که بدانیم در چه نقاطی از کشور ظرفیت معدنی داریم و آیا از پیش نیازهای لازم برای بهره برداری از معادن برخوردار هستیم یا خیر؟ کدام منطقه مستعد توسعه است؟ نقاط قوت و ضعف در حوزه معدن چیست؟ و چگونه باید نیازهای معدنکاری را در هر نقطه ای مرتفع کرد.؟ به طورخلاصه هرجایی که قرار است واحد معدنی احداث شود، چه در اشل بزرگ، که به طورمعمول دولتی است و چه در اشل کوچک، به طورقطع دسترسی به اطلاعات آمایشی بسیار راهگشا خواهد بود.
آمایش سرزمین درست و دقیق در زمینه منابع تامین آب، شناسایی کریدورهای بادخیز در پهنه های کشور، ظرفیت های معدن و صنایع معدنی، شرایط زیست محیطی و تنوع گونه های جانوری و دیگر نکات و مسائل ضروری، لایه های اطلاعاتی مفیدی فراهم می کند تا برای مثال با استناد به آن در کانون های بادخیز استان های غربی و شمال غربی کشور مجوز معدنی صادر نشود.
اطلاعات جامع این مطالعه می تواند موجب صیانت از منابع آب، محافظت از خاک، هوا و پوشش گیاهی، حفظ گونه های جانوری، مدیریت ریزگردها و دیگر موضوعات پراهمیت زیست محیطی شود، زیرا باوجوداینکه انسان روی زمین پادشاهی می کند، اما اینجا محل زندگی سایر موجودات زنده هم هست و بهره بردن از اطلاعات آمایش به من معدنکار کمک می کند تا در زمینه جانمایی مناسب، انجام عملیات بازسازی، احیا و ترمیم، استفاده از تکنولوژی های روزآمد و مناسب و دیگر سیاست های حرفه ای، بهترین گزینه را انتخاب کنم.
