غفلت از سود سرشار فناوری
محصولات کشاورزی به‌طورمستقیم بر سر سفره‌های ما قرار می‌گیرند، پس هرچه این محصولات سالم‌تر و پربارتر باشند، به‌نفع مصرف‌کننده‌ها و کشاورزان است.
کارشناسان معتقدند کاربرد هوش مصنوعی و ابزارآلات پیشرفته در بخش دسته بندی محصولات کشاورزی به ویژه آن دسته از محصولاتی که در کشور ما عنوان صادراتی دارند، می تواند تاثیر به شدت ملموسی در تجارت و افزایش بهره وری بگذارد و به عبارت دیگر، اگر محصولاتی نظیر خرما، پسته و زعفران با ابزارهای مبتنی بر هوش مصنونی دسته بندی یا سورت شوند، نه تنها موجب رضایت خریداران آن سوی مرزها می شوند، بلکه توسعه تجارت را در کشاورزی به همراه خواهند داشت، این در حالی است که نهادهای متولی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، حمایت درخوری در فرآیند تولید این نوع ماشین آلات نداشته است. صمت در این گزارش به بررسی موانع موجود در رسیدن به این هدف پرداخته است.
کمک هوش مصنوعی به کشاورزی
محصولات کشاورزی به طورمستقیم بر سر سفره های ما قرار می گیرند، پس هرچه این محصولات سالم تر و پربارتر باشند، به نفع مصرف کننده ها و کشاورزان است. در طول تاریخ همواره مشاغل گوناگونی ظهور کرده اند. بسیاری از این مشاغل با به پایان رسیدن یک دوران، از بین می روند، اما کشاورزی و دامپروری همواره ثابت و پابرجا بوده و هستند. کشاورزان و دامداران تامین کننده عمده غذای تمام انسان های روی کره زمین هستند، اما میزان ریسک موجود در این مشاغل بسیار زیاد است. به گفته کارشناسان، میزان سود و ضرر در صنعت کشاورزی تحت تاثیر عوامل متنوعی است، به عنوان مثال، میزان بارندگی، شیوع بیماری یا آفت خاص، نوع خاک و کود تنها بخش کوچکی از این عوامل هستند. در سال های آینده، باتوجه به افزایش جمعیت، افزایش شهرنشینی و کاهش خاک حاصلخیز نیاز به کنترل ریسک های کشاورزی بیشتر خواهد شد. گفتنی است، در سال های اخیر، هوش مصنوعی همانند یک معجزه عمل کرده است. با کمک این فناوری، خطرات و چالش های موجود در صنعت کشاورزی به طور چشمگیری کاهش می یابد. امروزه هوش مصنوعی به کمک صنعت کشاورزی آمده تا رشد اقتصادی آن را تضمین کند.
سهم کم هوش مصنوعی در دسته بندی محصولات کشاورزی
مهرداد کرمی، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در زمینه مکانیزاسیون فرآیندهای سورتینگ و فرآوری و هوشمندسازی محصولات کشاورزی در گفت وگو با صمت گفت: استفاده از تجهیزات فناورانه و هوش مصنوعی به منظور دسته بندی محصولات کشاورزی در کشور به قدر کافی جا نیفتاده است. امروزه در بیشتر کارخانه های دسته بندی برای صادرات همان تجهیزاتی که 50 سال گذشته برای دسته بندی محصولات استفاده می شده، به کار می گیریم و متاسفانه در این زمینه دچار عقب ماندگی زیادی هستیم. امروزه بیشتر کشورهای توسعه یافته از تجهیزات بسیار پیشرفته ای در دسته بندی محصولات استفاده می کنند.
وی افزود: برای مثال برداشت و پاک کردن زعفران بسان چند دهه گذشته و به شکلی دستی انجام می شود، در حالی که اگر مرحله سخت و زمانبر پاک کردن گیاه زعفران با ماشین آلات و تجهیزات مبتنی بر هوش مصنوعی انجام شود، می توانیم تحولی به شدت قابل ملموس در تجارت این محصول شاهد باشیم. گفتنی است، بکارگیری نیروی انسانی اثر بیشتری بر نوسان نرخ محصول می گذارد، برای مثال در سال گذشته به دلیل تعدد بالای کارگران و کشت اندک گل زعفران، به شدت نرخ زعفران افزایش یافت، اما در سال هایی که کارگران کم و محصولات زیاد هستند، چون روند برداشت و پاک کردن آن به دقت انجام نمی شود و به عبارتی، ناخالصی های زیادی در هر مثقال وجود دارد و کشاورز ترجیح می دهد، ارزان تر بفروشد، اما اگر ناخالصی ها کم باشد، زمان برای به فروش رساندن آن هم بیشتر می شود و از نرخ محصول نمی کاهد. به طورعموم استفاده از تجهیزات و فناوری موجب توسعه تجارت و افزایش بهره وری در چرخه کشاورزی می شود.
قیمت های بالا، یک دست انداز مهم
وی در ادامه بااشاره به نرخ بالای ماشین آلات مبتنی بر هوش مصنوعی در امر دسته بندی محصولات کشاورزی گفت: آن مولفه ای که باعث شده در کشور از امکانات کمی در این حوزه برخوردار باشیم، قیمت های بالای تجهیزات و ماشین آلاتی است که برمبنای هوش مصنوعی کار می کند. برای مثال، برخی کشاورزان با پرداخت هزینه های بسیار بالا، ابزار و ماشین آلاتی را برای افزایش بهره وری می خرند، اما چون فاقد پشتیبانی فنی هستند، با نخستین ایراد از کار می افتد و سال ها بی استفاده رها می شود. در اصل نه تنها ماشین آلات متناسب با این هدف در کشور تولید نمی شود، بلکه شرایط هم برای خرید و ارائه خدمات ضمانتنامه ای در کشور فراهم نیست.
افزایش بهره وری آورده هوش مصنوعی
کرمی گفت: اگر در اکوسیستم دانش بنیان، ساخت و تولید این نوع ماشین آلات صورت بگیرد، می توانیم شاهد جهش بزرگی در تجارت محصولات کشاورزی باشیم. گفتنی است، افزایش بهره وری، نخستین دستاورد کاربر هوش مصنوعی در کشاورزی است که توسعه تولیدات را به دنبال دارد. بر این اساس، می توانیم در بحث حفظ امنیت غذایی کوشاتر باشیم، برای مثال بکارگیری تجهیزات مبتنی بر هوش مصنوعی در دسته بندی گیاه زعفران در یک ساعت برابری می کند با فعالیت ۵۰ نیروی انسانی در بخش دسته بندی کارخانه ها.
تعداد کم دستگاه های سورت خرما
وی ادامه داد: خرما دیگر محصولی است که بسیار می توان در آن فعالیت های فناورانه به ثمر رساند و تفاوت صادراتی بسیار زیادی را به وجود آورد، در حالی که برای دسته بندی محصولاتی که تولیدات زیادی در کشور دارند، نظیر خرما دستگاه سورت وجود ندارد یا بسیار کم مورداستفاده قرار
می گیرد.
در حوزه دسته بندی محصولات باید گفت، خرما به ازای یک تن در ساعت از سوی نیروی انسانی که 12 ساعت زمان می برد، دستگاه های هوشمند در عرض یک ساعت انجام می شود.
به گفته وی، هوش مصنوعی ظرفیت های تولیدی را افزایش می دهد و برگشت سرمایه در بازه زمانی کوتاه تری انجام می گیرد. ظرفیت اقتصادی، امکان تولید محصول با کاربرد تجهیزات پیشرفته مبتنی بر هوش مصنوعی را بالا می برد.
توان کافی داریم، حمایت نمی شویم
این فعال در اکوسیستم نوآوری درباره توان فنی ساخت ماشین آلات در کشور گفت: توان قابل قبولی در ساخت ماشین آلات و ابزار مبتنی بر هوش مصنوعی داریم، به عبارت روشن تر، توان بالقوه ای داریم که هنوز بالفعل نشده است، به همین دلیل، کار دشواری به لحاظ فنی در مسیر تولید نداریم و نخبگان توان کافی در تولید این تجهیزات را دارند، اما نیازمند رویکردی هستیم که به آن جریان بدهد. نهادهایی نظیر معاونت علمی و فناوری جمهوری اسلامی، وزارت علوم یا صندوق نوآوری و شکوفایی که متولیان اصلی دانش بنیان ها هستند، باید با ظرفیت سنجی، حمایت های درخوری برای تولید بیشتر این تجهیزات داشته باشند.
این در حالی است که این حمایت ها به جای اینکه در امر تولید انجام شود، در امر واردات ماشین آلات است و بیشتر فعالان در این عرصه برحسب علاقه فعالیت می کنند،چرا که زیرساخت های کافی برای توسعه آن در کشور وجود ندارد.
جای خالی فناوری در توسعه کشاورزی
چندی پیش یک شرکت دانش بنیان ایرانی، موفق به طراحی و ساخت دستگاه سورتر هوشمندی شد که با استفاده از الگوریتم های هوش مصنوعی و با رعایت استانداردهای حوزه غذایی، محصولات دانه ای شکل نظیر پسته را تفکیک و دسته بندی می کند.
ایده یک تاجر
محمدرضا فرحناک، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در زمینه رباتیک اتوماسیون و هوش مصنوعی که از شرکت های مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران است، در گفت وگو با صمت درباره تولید محصولی با عنوان سورتر هوشمند که ابزاری برای دسته بندی کالاهای دانه ای شکل است، گفت: ایده اولیه این محصول از سوی یکی از تولیدکنندگان پسته ایجاد شد. ابتدا باید بگویم که فردی که در جریان تولید و صادرات کالاها است، به خوبی می تواند فقدان فناوری در راستای افزایش صادرات را تشخیص دهد و باتوجه به اینکه دانش بنیان ها به طورمعمول برای این افراد ناشناخته هستند، کم پیش می آید که فردی برای حل یک معضل به سمت شرکت های دانش بنیان برود، اما خوشبختانه با ایده یک تاجر پسته، ما به فکر ساخت سورتری هوشمند برای بسته بندی کالاهای دانه ای شکل افتادیم.
وی افزود: از آنجایی که کشومان زادگاه پسته است، استفاده از سورتینگ یا نظم دهنده هایی مبتنی بر هوش مصنوعی ایده ای بود که توان تاجران را در توسعه صادرات پسته افزایش می داد؛ به همین دلیل تصمیم گرفتیم این سیستم را تولید کنیم.
فرحناک گفت: تاکنون دسته بندی محصولاتی مانند پسته به صورت دستی انجام می شد و ما با فازهایی که برای تولید این ابزار تعریف کردیم، در نهایت توانستیم سورترهای مبتنی بر هوش مصنوعی را به تولید داخلی برسانیم.
وی افزود: این محصول به مدت یک سال است که تجاری سازی و به بازار عرضه شده است؛ از آنجایی که هوش مصنوعی قرار است مانند انسان فکر کند و به حل مشکلات جوامع بشری با درصد خطاپذیری بسیار کم بپردازد، مجموعه ما در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران با بهره گیری از این مزیت هوش مصنوعی، سورترهای هوشمندی را تولید کرد که براساس شکل کالا به جداسازی اشیای ریز می پردازند. این فعال در عرصه دانش بنیان ها خاطرنشان کرد: در کشور ما بسته بندی در برخی کالاها به ویژه کالاهای خوراکی نظیر دانه ها همواره با خطاهای انسانی همراه است، اما این اشتباهات و نقص ها برای مصرف کنندگان فرامرزی به ویژه در کشورهای پیشرو که از سطح بالای فناوری برخوردارند، توجیه پذیر نیست، بنابراین چون صادرات پسته از سود بالایی برخوردار است، تولیدکنندگان پسته در ایران نیاز ویژه ای به این فناوری برای دسته بندی داشتند. وی افزود: هوش مصنوعی در فرآیند تولید این ابزار به گونه ای آموزش داده شده که بتواند به طور خودکار پسته های معیوب را از پسته های سالم جدا کند و نسبت به بسته بندی های دستی از سرعت بسیار بیشتری برخوردار است؛ در واقع جداسازی چیزی نزدیک به میلی ثانیه زمان می برد. فرحناک در تشریح ارزش پیشنهادی محصول سورتر گفت: با استفاده از این محصول می توان استانداردهای غذایی را تضمین و از زیر سوال رفتن اعتبار تولید صنعت کشاورزی کشور جلوگیری کرد. به گفته فرحناک، این فناوری قابل اجرا روی محصول قهوه هم هست و در کل برای دانه ها ساخته شده است، همچنین می توان از این فناوری برای جداسازی ورق های سنگی که در کارخانجات برش داده می شود، براساس طرح و رنگ آنها استفاده کرد. فرحناک در تشریح دیگر کاربردهای سورترهای هوشمند گفت: با استفاده از دستگاه سورتر، می توان فرآیند تفکیک و دسته بندی را دقیق تر و هوشمندانه تر انجام داد، در واقع مکانیک این دستگاه، ویژه دانه ها است که می توان با تغییر ابزار فیزیکی و تغییرات جزئی نرم افزاری برای جداسازی محصولات دیگر هم بهره گرفت، در حال حاضر سورتر پسته به تجاری سازی رسیده و در بازار در دسترس است. وی بااشاره به موفقیت شرکت های دانش بنیان در زمینه تولید ابزارهای هوشمند و ... گفت: گفتنی است، هر شرکت دانش بنیانی برای رشد، نیاز به سرمایه، نیروی انسانی، ایجاد بازار و تامین فضای کار دارد. شرکت های دانش بنیانی که به دور از بخش های دولتی فعالیت می کنند، پویاتر و موفق ترند، چرا که این فعالان از حاشیه مالی دولتی به دور هستند و می توانند در بستر استانداردتری به فعالیت بپردازند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، امروزه نیازمند یک حمایت همه جانبه از سوی نهادهایی هستیم که نقش حمایتی را در اکوسیستم دانش بنیان، یدک می کشند. خوب است این نهادها با ظرفیت سازی در عرصه هایی چون کاربرد هوش مصنوعی در امر دسته بندی محصولات کشاورزی به ترغیب فناوران بپردازند. به گفته کارشناسان، توان فنی لازم در کشور موجود است، اما از آنجایی که سازکار حمایتی از اکوسیستم دانش بنیان ها در کشور ما معیوب است، تاکنون حمایت استانداردی در این باره ارائه تسهیلات نشده است. از مدیرعاملان مجموعه های نامبرده که بپرسید این پاسخ را می شنوید که از محصولی که تولید نشده است چگونه می توان حمایت کرد؟ این امر نشان از نگرش ابزارگونه محض نهادهای حمایتی و دولتی در کشور دارد، یعنی تنها از روندهایی حمایت می شود که ابزار در اختیار بازیگران آن عرصه وجود داشته باشد.
