به‌گزارش صمت، وجیه‌اله جعفری از آبان ۱۳۹۹ از شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران راهی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو) شده بود و در کارنامه خود سمت‌هایی همچون معاونت معدنی وزارت صمت را هم داشت. تاکید بر عزم جدی وزارت صمت برای ایجاد تحول در بخش معدن و داشتن برنامه‌ریزی دقیق برای نقش‌آفرینی فعال و هم‌افزا با هدف رشد تولید از مهم‌ترین تاکیدات مطرح در جلسه تودیع و معارفه ریاست هیات‌عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران بود. به این ترتیب، انتظار بر افزایش بهره‌وری در معادن را باید در اولویت فهرست انتظارات از معدن قرار داد.

نگاهی به عملکرد دهه ۹۰

در حالی جعفری مجبور به ترک ایمیدرو شد که در یک سال اخیر، نقدهای زیادی نسبت به وی و عملکرد ایمیدرو وارد بود. بسیاری از کارشناسان معتقدند بخش معدن و صنایع‌معدنی با مشکلات زیادی مواجه است که ایمیدرو به‌عنوان سازمان توسعه‌ای می‌تواند در حل آنها نقش‌آفرین باشد. کافی است کمی به عقب برگردیم و عملکرد ایمیدرو در دهه ۹۰ را بررسی کنیم، هرچند در آن دوره امضای برجام به کمک این سازمان آمد و رفت‌وآمدها به ایمیدرو افزایش پیدا کرد، اما شاهد اجرایی شدن پروژه‌هایی بودیم که سال‌ها مسکوت و در انتظار جذب سرمایه و شروع کار بودند. شاید بتوان از ۷ طرح فولادی به‌عنوان مهم‌ترین اتفاقات آن دوره یاد کرد که مانند بسیاری دیگر از پروژه‌های بلاتکلیف تعیین‌تکلیف شدند و به‌بهره‌برداری رسیدند.

تمدید پروژه بوکسیت ایران در گینه

مثال دیگر ،پروژه بوکسیت ایران در گینه بود که با پیگیری‌های ایمیدرو توانست برای ۲۰ سال دوم تمدید شود تا بتوان با انجام مطالعات فنی ـ اقتصادی نیاز صنعت آلومینیوم به ماده اولیه را تامین کرد. این پروژه کمابیش۲۰ سال اول خود را بدون هیچ اقدامی از دست داد و امروز صنعت آلومینیوم کشور با مشکلات بسیاری در زمینه تامین مواد اولیه مواجه است. ایران نزدیک به ۳ دهه پیش، سهام پروژه بوکسیت در گینه را خریداری کرده بود. پروژه‌ای که قرار بود طی آن، با انتقال سالانه ۴ میلیون تن بوکسیت از این معدن به ایران، مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولید آلومینیوم کشور تامین شود و با تاخیر در اجرای این قرارداد، ایران همچنان بخش زیادی از مواد موردنیاز برای تولید آلومینیوم را وارد می‌کند؛ اتفاقی که به‌گفته کارشناسان برآمده از کم‌توجهی به صنعت آلومینیوم است. ایمیدرو سهام ۵۱ درصدی از یک پروژه بوکسیت کشور گینه را در اختیار دارد و به‌منظور ارتقای ظرفیت تولید آلومینا در کشور و تکمیل زنجیره تامین برنامه‌های توسعه‌ای خود را در این معدن با ۳۰۰ میلیون تن ذخیره دنبال می‌کند. گینه بزرگ‌ترین دارنده ذخایر بوکسیت جهان به‌شمار می‌آید و ماده نارنجی‌رنگ بوکسیت ماده اولیه زنجیره تولید آلومینیوم محسوب می‌شود. پیشینه تلاش ایران برای بهره‌برداری از این معدن به حدود ۳ دهه پیش برمی‌گردد. ایران ۲۷ سال پیش با هدف تامین مواد اولیه صنعت آلومینیوم در قراردادی امتیاز بهره‌برداری از ۲ معدن بوکسیت دبولا و توگه در گینه را به‌دست آورد. با این قرارداد، شرکت معدنی مشترک ایران و گینه تاسیس شد تا سالانه ۴ میلیون تن بوکسیت از معدن لگترا در منطقه دابولا در گینه را به بندر کوناکری انتقال دهد. در این سرمایه‌گذاری، ایران با استفاده از انتقال مواد معدنی به‌وسیله لوله که در جهان مرسوم است، تصمیم گرفت حمل بوکسیت از معادن گینه به بندر این کشور به طول نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر را به‌عنوان طولانی‌ترین خط لوله برای حمل مواد معدنی در جهان اجرا کند که در مجموع نزدیک به ۵۰۰‌ میلیون دلار سرمایه‌گذاری، نیاز داشت. با این حال، این طرح که جایگاه صنعت آلومینیوم را در جهان ارتقا می‌داد، هرگز به اجرا درنیامد.

در سال ۱۳۹۶ گام جدیدی برای پیشبرد این پروژه معلق برداشته شد و توافق ایران و کشور افریقایی گینه برای تولید و انتقال «بوکسیت» به کشورمان نهایی شد. در آن سال باتوجه به پیگیری‌های وزارت امور خارجه و همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت، زمان بهره‌برداری از معادن بوکسیت گینه به مدت ۲۵ سال تمدید شد. برای انعقاد این توافق، وزیر معدن گینه به‌همراه هیات بلندپایه‌ای در سال ۱۳۹۵ به جمهوری اسلامی ایران سفر کرده بود و گزارش نهایی طرح توجیه فنی و اقتصادی بوکسیت گینه کوناکری از سوی هیات فنی به مقامات ۲ کشور ارائه شد. در ادامه این رایزنی‌ها، مهدی کرباسیان، رئیس وقت هیات‌عامل ایمیدرو و هیاتی فنی از سوی این وزارتخانه، ضمن شرکت در سمپوزیوم معدنی گینه برای نهایی کردن موضوع پروژه به کوناکری رفت و با وزیر معادن گینه کوناکری، رئیس بندر کوناکری، مشاور معدنی رئیس‌جمهوری و همچنین نماینده وزیر دارایی گینه کوناکری، ملاقات و گزارش نهایی طرح توجیه فنی و اقتصادی بوکسیت گینه کوناکری را تایید و تصویب کرد.

مشکلات اکتشاف ادامه دارد

به‌گفته بسیاری از فعالان معدنی، اکتشاف از حلقه‌های مفقود بخش معدن است که همچنان بر عقب‌ماندگی در آن تاکید می‌شود. نگاه معدنی جعفری می‌توانست راهگشای این مشکل باشد تا اکتشافات در بخش معدن بیش از گذشته توسعه پیدا کند، اما عملکرد سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو) از آبان ۱۳۹۹ تا به امروز نشان می‌دهد بخش معدن چندان توفیقی در دوره جعفری کسب نکرد.

تداوم ضعف‌های زیرساختی

حل مشکلات زیرساخت که بخش معدن و صنایع‌معدنی گرفتار آن است از دیگر گره‌هایی است که سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران، در این دوره نتوانست در گشایش آن چندان راهکاری ارائه دهد.بخش دیگر مشکلات به افزایش تعامل میان بخش خصوصی و دولت باز می‌گردد که این‌بار فعالان بخش خصوصی به‌جای ایمیدرو مستقیم به‌سراغ معاونت معدنی و فرآوری مواد وزارت صمت رفتند. همین اتفاق توانست بیش از پیش تعاملات میان ایمیدرو و فعالان بخش خصوصی را کاهش دهد. به‌نظر می‌رسد در واقع ایمیدرو در این دوره بیشتر به اقدامات مدیریت و کارهای روتین پرداخته است تا چندان درگیر مشکلات بخش معدن نشود.

ضرورت اولویت‌بندی مشکلات و اعتماد به بخش‌خصوصی

اما حالا فعالان معدنی امیدوار هستند که با تصمیم سیدمهدی نیازی و حضور امیر خرمی‌شاد در جایگاه ریاست هیات‌عامل شاید کمی شرایط تغییر کند. معاونت برنامه‌ریزی ایمیدرو که پس از چند سال راهی هیات‌مدیره شد، حالا سکان هدایت این مجموعه را به‌ دست گرفته است.بی‌شک برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی می‌تواند بسیاری از مشکلات موجود در بخش معدن را به‌واسطه ظرفیت‌ها و اقدامات ایمیدرو حل کند. در این بین شاید اصلی‌ترین اقدام، اولویت‌بندی مشکلات و شروع کار اجرایی برای حل مرحله به مرحله مشکلات باشد.

اولویت با «اکتشاف» است

همان‌طور که اشاره شد، حوزه اکتشافات از اصلی‌ترین مشکلات بخش معدن به‌شمار می‌رود که حالا صنایع پایین‌دستی را گرفتار کرده است و اگر روند به حالت فعلی پیش برود، بدون‌شک در سال‌های پیش‌رو در بسیاری از حوزه‌های معدنی، نیازمند واردات مواد اولیه خواهیم بود. فعالان معدنی و کارشناسان تاکید دارند که توسعه اکتشافات به کمک بخش خصوصی می‌تواند این مشکل را حل کند. امروز بخش خصوصی نشان داده است که در صورت حمایت دولت و بسترسازی، قادر به تسریع روند توسعه در بخش معدن و صنایع‌معدنی است و این موضوع باید در دستور کار ایمیدرو قرار گیرد. همان‌طور که اشاره شد، باید ایمیدرو به کمک بخش خصوصی برخی از اقدامات را اجرایی کند و این یعنی؛ باید تعاملات این دو در دوره جدید پیش‌رو بیش از گذشته شود.

حل مشکل سوخت

تامین زیرساخت‌های انرژی به‌ویژه برق و گاز از دیگر مشکلاتی است که نمی‌توان از کنار آن راحت عبور کرد. امروز صنعت فولاد به‌دلیل کمبود برق و گاز در تحقق برنامه‌های تولیدی خود با مشکلات جدی مواجه شده و با کاهش میزان تولید و صادرات، ارزآوری را نیز کاهش داده است. در نتیجهُ توجه جدی به رفع این کاستی‌ها و اجرای سریع پروژه‌های تامین انرژی باید با جدیت بیشتری پیش برود. در کنار موارد یادشده، برنامه‌ریزی برای استخراج و تولید ارزش‌افزوده عناصر استراتژیک از مهم‌ترین موضوعاتی است که نمی‌توان از مزیت ارزآوری آن گذشت. امروز اشتهای بازارهای جهانی درباره مواد معدنی رو به تغییر است و نباید این فرصت را از دست داد. ایمیدرو می‌تواند با نقشه‌راه فنی و کارشناسی‌شده این مهم را پیش ببرد و به نتایج خوبی دست پیدا کند.

بهبود رابطه با رسانه‌ها

اما شاید یکی از مهم‌ترین موضوعات به عملکرد پیشانی این سازمان یعنی روابط‌‎عمومی آن بازگردد. یکی از نقاط ضعف مدیریت گذشته به نداشتن ارتباط با رسانه‌ها بازمی‌گشت. جعفری چندان مدیر رسانه‌ای نبود و همین موضوع بارها موردنقد رسانه‌ها و خبرنگاران قرار گرفت، هرچند در این دوره سفرهای معدنی با حضور خبرنگاران اجرا شد، اما ارتباط مدیران سازمان و شخص ریاست هیات‌عامل چندان با رسانه‌ها قوی نبود. این در حالی است که برقراری چنین ارتباط‌هایی می‌تواند به شناسایی گلوگاه‌ها و رسانه‌ای شدن اتفاقات رخ‌داده کمک کند.باتوجه به اینکه پیش‌تر خرمی‌شاد، خود در بدنه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو) حضور و تعاملات خوبی با رسانه‌ها داشت، انتظار می‌رود تیم روابط‌عمومی وی با نگاه تخصصی‌تر کار خود را در این دوره انجام دهند. فراموش نکنیم روابط‌عمومی در هر سازمان پل ارتباطی میان آن سازمان و رسانه‌ها است و اگر سازمانی این پل ارتباطی را قطع کند، چندان در عملکرد خود موفق نخواهد بود.

سخن پایانی

تغییرات در رده‌های معاونان پس از رفتن سیدرضا فاطمی‌امین از وزارت صمت و تاکید مجلس شورای اسلامی بر تفکیک این وزارتخانه به سرپرستی سیدمهدی نیازی با رفتن جعفری کلید خورد. البته مشخص نیست پس از این تفکیک و آمدن وزیر جدید برای وزارتخانه صنایع و معادن، آیا خرمی‌شاد در این سمت باقی خواهد ماند یا نه، اما مسئله؛ توسعه بخش معدن با نگاه تخصصی است. امروز بخش معدن ایران باتوجه به ظرفیت‌های تحت‌اختیار، نیازمند نگاه کارشناسی است تا بتواند با رفع موانع، بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها را افزایش دهد. در غیر این صورت، جبران این زمان ازدست‌رفته، مانند جبران اقدامات در حوزه اکتشافات سخت خواهد بود. امروز کشورهای معدنی در مسیر معدنکاری هوشمند در حرکت هستند و ما باتوجه به محدودیت‌های ناشی از تحریم و برخی تصمیمات غیرکارشناسی و اشتباه، باعث شدیم از سرعت این توسعه کم و بر موانع افزوده شود. حال باید دید در دور جدید فعالیت‌های سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو)، چه اتفاقاتی در انتظار بخش معدن و صنایع‌معدنی کشور است؟