فرصت‌سوزی برق‌آسای انرژی
در آغاز دولت سیزدهم در بخش تامین آب و برق برای جامعه نگرانی‌های جدی وجود داشت؛ به‌طوری‌که در بخش برق با ناترازی‌های جدی روبه‌رو بودیم و فاصله عددی بین تولید و تقاضا بسیار زیاد بود.
همچنین، در زمینه آب به دلیل کمبود بارندگی ها و بروز خشکسالی ها و نیز تکمیل نشدن بسیاری از پروژه های زیربنایی کشور، نارضایتی هایی در این بخش ایجاد شد. در تابستان سال ۱۴۰۰ ، بیشتر نارضایتی ها در زمینه آب و برق وجود داشت که متاسفانه از این منظر چالش های زیادی به وجود آمد، اما تاحدودی در بخش خانگی با اتخاذ و بکارگیری مشوق و پاداش های مختلف، میزان مصرف آب و برق کنترل شد.همچنین تلاش شد مصارف آب و برق در سطح الگو و حتی کمتر از الگوی مصرف هدایت شوند؛ اما در هرصورت در بحث تولید و تامین برق یک چالش اصلی داریم و راه حل هایی هم در این بخش ارائه شده است که اگر اجرایی می شد؛ خاموشی ها و تنگناهایی که در تابستان ها دچارشان می شویم، سال به سال کمتر می شدند و تا چند سال آینده کاملا از بین می رفتند. اکنون در بخش برق همچنان رویکردهای گذشته در زمینه تولید ادامه دارد و این ماجرا ما را به نقطه خوبی نمی برد و کمبود و ناترازی تولید و مصرف بالاتر می رود. صمت در این گزارش زوایای مختلف ناترازی های انرژی برق در کشور را بررسی کرد.
ضعف های اساسی در توسعه صنعت برق
برق یک صنعت جهانی است و ما مستقل از دنیا نیستیم. امروزه برخی موسسات پژوهشی با بررسی وضعیت کنونی و پیش بینی آینده، نقشه راهی را برای ۲۰ سال آینده برق دنیا ترسیم کرده و به بررسی ابعاد مختلف توسعه این صنعت پرداخته اند؛ بنابراین مساله، تنها تولید برق نیست و مسائلی مانند محیط زیست، اقتصاد، توزیع، انتقال و... هم باید در چشم اندازها موردتوجه قرار بگیرند. در حال حاضر، نوسازی صنعت برق، به طورجدی نیاز به تزریق نقدینگی قابل توجهی به این صنعت حیاتی دارد، البته سیاست گذاری و مولدسازی اقتصادی شبکه برق می تواند به این مسئله کمک شایانی داشته باشد، چرا که ظرفیت های قابل توجهی در قوانین مختلف جاری کشور وجود دارد. شبکه انتقال و توزیع در کشور ما ظرفیت لازم برای پذیرش افزایش ظرفیت تولید و رفع ناترازی را ندارد و کاستی های این حوزه، پشت ناترازی برق پنهان شده است و مدیریت در سرمایه گذاری و برنامه ریزی توسعه در صنعت برق ضعف های اساسی دارد که آثار درازمدت نگران کننده ای در پی خواهد داشت. مساله اساسی در ساختار صنعت برق این است که تولید در اختیار بخش خصوصی بوده، اما توزیع را دولت عهده دار شده است. بر این اساس، سود و درآمد شرکت های توزیع در افزایش میزان مصرف است و باتوجه به اینکه مسئولیتی در قبال تولید ندارند، این درآمد در امور جاری صرف می شود. ایران ظرفیت فوق العاده ای در بهره مندی از انرژی بادی و خورشیدی دارد، اما در عمل و به دلیل ناکارآمدی سیاست های مدیران و مسئولان این بخش، نه تنها از ظرفیت موجود در کشور استفاده نشده، بلکه این روند در یک دهه اخیر به اوج خود رسیده است. آن طور که کارشناسان حوزه انرژی می گویند، ارزان بودن بهای انرژی در ایران باعث شده است تا در عمل سرمایه گذاری در حوزه تجدیدپذیرها چندان از صرفه اقتصادی برخوردار نباشد؛ معضلی که طی روندی صعودی تا امروز ضربه سختی به چرخه تامین انرژی موردنیاز کشور وارد کرده است.
احداث نیروگاه های جدید هزینه بر است
حسین افضلی، کارشناس انرژی برق در رابطه با چالش های ناترازی برق در کشور به صمت توضیح داد: بخشی از تلاش های دولت برای حل مشکل ناترازی های برق معطوف به طرح های تشویقی و تنبیهی و این موضوع باعث شده تا بسیاری از مصرف کنندگان در بخش های خانگی و صنعتی، مصرف خود را کاهش دهند و در ازای این اقدام، پاداش دریافت کنند. از طرفی، ضرورت دارد دولت به همین اقدام اکتفا نکند و در کنار موضوع یادشده، برای استفاده از انرژی های تجدیدپذیر برنامه ریزی و در کنار افزایش توان نیروگاه های برق در سراسر کشور، مشکل ناترازی برق را حل کند. همچنین، با صادرات انرژی و استفاده از ظرفیت های موجود، ورود ارز به کشور زمینه سازی شود.
این کارشناس افزود: احداث نیروگاه های جدید می تواند به بخش اقتصادی کشور کمک شایانی کند، اما در بیشتر کشورهای دنیا کنترل مصرف انرژی در ساعات اوج مصرف برق باعث شده تا احداث نیروگاه های جدید در دستور کار قرار نگیرد؛ چراکه در واقعیت این اقدام بسیار هزینه بر است و نیاز به سرمایه گذاری های کلانی در بخش های مختلف دارد.
وی در ادامه گفت: احداث نیروگاه برق به 2 صورت امکان پذیر است. در حالت اول، بخش خصوصی متولی احداث نیروگاه می شود و دولت مجبور می شود با هزینه بسیار بیشتر برق خریداری کند و در حالت دوم، خود دولت برای احداث نیروگاه دست به کار می شود که هزینه زیادی دارد. به هرحال، در هر 2 حالت، چالش های زیادی برای دولت به همراه دارد، چراکه تمام هزینه های اضافی به دوش دولت و مردم می افتد و ممکن است دولت با کسری بودجه روبرو شود.
بهره وری در مصرف برق
افضلی خاطرنشان کرد: بهره وری انرژی باید در همه بخش ها افزایش یابد و از سرمایه های ملی به بهترین نحو استفاده شود. در سال های گذشته، تفاهمنامه ها و قراردادهای موثری در بخش انرژی برق منعقد شد و اگر این همکاری ها در بخش های مختلف ادامه دار شود، می تواند اعداد و ارقام چشمگیری را در صرفه جویی مصرف انرژی پدید آورد.
افضلی در رابطه با ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر برای حل مشکل ناترازی برق در کشور به صمت گفت: استفاده از انرژی های تجدیدپذیر مانند پنل های خورشیدی که در بسیاری از کشورها نقش بسزایی در تولید برق دارند، بسیار موثر است و می تواند مشکل ناترازی را تا درصد بسیار زیادی حل وفصل کند، اما باید در نظر گرفت که استفاده از این تکنولوژی نیز به هزینه و زمان بسیار زیادی نیاز دارد و در بهترین حالت، ۱۵ سال طول می کشد تا پنل های خورشیدی در کشور برای تولید انرژی مستقر شوند.
عملکرد دولت سیزدهم در حل مشکل ناترازی برق
افضلی بیان کرد: در زمستان ۱۳۹۹ به علت برودت شدید هوا بخش های زیادی از نیروگاه های گاز کشور تعطیل شد و برای اینکه برق همزمان با گاز قطع نشود، مطرح شدن موضوع برقابی در نهایت منجر به استفاده از آب های پشت سد برای تولید برق شد. در سال ۱۴۰۰ در اتفاقی مشابه، ناترازی گاز باعث شد تا فشار مصرفی به برق افزایش یابد، اما در این سال به علت کاهش بارندگی ها ذخایر سدها به شدت کاهش یافت و توان تولید برق از آب پشت سدها با مشکل روبرو شد، به همین دلیل با خاموشی های زیادی در فصل تابستان روبه رو شدیم.در نتیجه، این مشکلات دولت در زمستان همان سال به فکر ذخیره سازی سوخت مایع افتاد و کمبود گاز باعث قطعی گاز نشد و مشکلات ناترازی در حد زیادی حل شد، اما در کل، اقدام زیرساختی و دائمی برای حل مشکل ناترازی انرژی چاره اندیشی نشده است، در نتیجه نمی توان گفت که دولت سیزدهم اقدامات خاصی برای حل مشکلات ناترازی انرژی در بخش های مختلف انجام داده و متفاوت تر از دولت های قبل عمل کرده است.
وی در پایان به صمت گفت: در مجموع، فعالیت هایی که وزارت نیرو و مردم با مشارکت هم انجام دادند، باعث شده است تا فرهنگ سازی برای صرفه جویی در مصرف انرژی انجام گیرد و بسیاری از افرادی که در گذشته جزو پرمصرف ها بودند، با تغییر الگوی مصرف به صرفه جویی در مصرف انرژی کمک شایانی کنند، به طوری که استفاده از لوازم خانگی پرمصرف در ساعات اوج مصرف تاحدودی کاهشی شده، اما تمام این موضوعات به این معنی نیست که کشور درباره صرفه جویی مصرف انرژی به نقطه راضی کننده ای رسیده است، چراکه هنوز مصرف برق بالا است و جای کار دارد.
نگاه ویژه دولت به موضوع بهینه سازی انرژی
ولی الله اسدیان، کارشناس انرژی به صمت گفت: در حال حاضر، عملکرد بخش های تولیدی در حوزه برق به گونه ای است که تمام نیروها با وقت شناسی و برنامه ریزی مشغول فعالیت هستند تا ناترازی در فصل گرم سال پیش نیاید. خوشبختانه اتفاقات مثبتی رخ داده و امید است تا با عزم جدی دولت سیزدهم، موانع یکی پس از دیگری از سر راه برداشته شوند. سال گذشته، بدون اینکه وقفه ای در تولید، انتقال و توزیع انرژی وجود داشته باشد، از پیک تابستان آن هم بدون هیچ مشکلی عبور کردیم و امیدواریم در سال جاری نیز این اتفاق رخ دهد و ناترازی هایی که در بخش انرژی وجود دارد، برطرف شود و کار به قطعی برق و آب شرب نرسد.
وی در ادامه توضیح داد: تلاش های زیادی برای حل مشکل برق در کشور در حال انجام شدن بوده و باوجود تمام معضلاتی که وجود دارد تا به حال روند رو به رشدی طی شده است. همچنین، در بحث احداث نیروگاه های جدید و انتقال برق مصرفی به نقاط مختلف کشور تا حد زیادی به خودکفایی رسیده ایم و در بخش انتقال برق با بومی سازی، بسیاری از هزینه ها کاهش پیدا کرده و سرعت عملیاتی پروژه ها روند قابل قبولی را پیموده است.
مصرف برق فرهنگ سازی شود
این کارشناس افزود: ضرورت دارد در کنار تلاش بخش های مختلف در خصوص تولید و توزیع برق، برای کاهش روزافزون مصرف انرژی در بخش های خانگی و صنعتی اقدامات موثری رخ دهد تا با افزایش همکاری ها، سرمایه های ملی حفظ و مشکلاتی که هرساله پیش می آید، ریشه کن شود. اکنون تلاش هایی که در زمینه فرهنگ سازی مصرف برق انجام گرفته، نتوانسته است آن طور که باید موفق ظاهر شود، چراکه هرساله با شروع فصل تابستان بسیاری از مصرف کنندگان باعث هدررفت انرژی می شوند و در ساعات پیک مصرف بدون توجه به ظرفیت های تولید برق اقدام به مصرف بیش ازحد برق می کنند. از طرفی، تجهیزات سرمایشی غیراستاندارد بدون توجه به میزان مصرف برق در بازار وجود دارد و نظارتی بر این موضوع صورت نمی گیرد. وی در پایان گفت: دولت باید در کنار تلاش های خود استفاده از ظرفیت های انرژی های تجدیدپذیر را بالا ببرد تا در فصل های گرم سال به کمک نیروگاه ها بیاید. با این اقدام فشاری که بر دوش وزارت نیرو است، کاهش می یابد و منابع آبی ما نیز به سرعت مصرف نمی شود.
سخن پایانی
مشکل برق قابل حل است و باید احداث نیروگاه های جدید سرعت بگیرد. مشکل کمبود برق مربوط به تولیدات برقابی بوده، چراکه در حال حاضر سدها خالی هستند و کمبود آب در سدها تبدیل به مشکل جدی شده است. متاسفانه قسمت زیادی از برق کشور از آب تولید می شود و خشکسالی های اخیر مشکلات زیادی را در ناترازی های برق به وجود آورده است. ما در کشور از تمام ظرفیت نیروگاه ها استفاده نکردیم و در این بخش فرصت سوزی های بی شماری انچام گرفت. در حال حاضر، در کشورهای همسایه تاسیس نیروگاه های خورشیدی و حرارتی در دستور کار قرار گرفته و در این راستا، موفقیت های زیادی نیز حاصل شده است، اما در کشور ما به این بخش توجه نشد و برنامه جایگزین در دستور کار قرار گرفت،بنابراین ضرورت دارد، وزارت نیرو با بکارگیری توان تخصصی و ظرفیت های موجود در راستای توسعه انرژی تجدیدپذیر قدم بردارد و ناترازی های برق را برطرف کند.
