اهمیت سرمایه‌گذاری در اکوسیستم دانش‌بنیان به‌قدری است که همواره به‌عنوان حلقه اصلی توسعه این شرکت‌ها از آن یاد می‌شود. گفتنی است، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، علاوه بر فراهم کردن منابع مالی لازم، به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا رویکردهای نوین را در فعالیت‌های خود اعمال کنند، به تحقق رویاها و آرمان‌های‌شان برسند و با چالش‌ها و رقبا رقابت کنند. به‌گفته صادق خیاطیان، اگرچه فاصله ما در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) با دنیا زیاد است، اما خوشبختانه در داخل کشور سازکار خوبی در این بخش پیش‌بینی شده است. از لحاظ زیرساخت‌ها و تدوین قوانین و مقررات از وضعیت خوبی برخوردار هستیم و در عین حال، بخش خصوصی هم تحرکات خوبی در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام داده است. یکی از مهم‌ترین رویدادهای سال گذشته در اکوسیستم دانش‌بنیان، تصویب قانون جهش دانش‌بنیان در مجلس شورای اسلامی بود که در متن قانون بند ۵ و ۹ موادی برای تسهیل در سرمایه‌گذاری آورده شده است، هرچند به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان کافی نبوده و نیاز است تا امسال اقدامات کارآمدتری برای این روند در اکوسیستم دانش‌بنیان شکل بگیرد. با این مقدمه، صمت نظرات 2 فعال باسابقه در اکوسیستم نوآوری کشور را جویا شده و به مهم‌ترین اقداماتی که باید امسال در راستای توسعه دانش‌بنیان‌ها انجام بگیرند، پرداخته است.

دانش‌بنیان‌ها و سرمایه‌گذاری خارجی

براساس پژوهش‌ها، همزمان با گسترش بحث جهانی‌شدن در کنار ظهور عصر اقتصاد دانش‌پایه، برخی اقتصاددانان بر این باور هستند که بین‌المللی کردن بازارهای جهانی به‌ضرر کشورهای در حال ‌توسعه خواهد بود. ازاین‌رو، منطقه‌گرایی و تشکیل ترتیبات منطقه‌ای مطرح شده تا از این طریق، کشورها بتوانند خود را در مقابل مشکلات و بحران‌های جهانی حفظ کنند. در ضمن با شناخت مزیت‌های نسبی و تکیه بر ظرفیت‌های جدید عصر دانایی و تقویت نهادها و بسترهای اقتصاد دانش‌بنیان، ارتقای سرمایه‌گذاری خارجی و متعاقب آن رشد اقتصادی را در درون منطقه میسر سازند. نتایج به‌دست آمده از تحقیقات نشان می‌دهد اقتصاد دانش‌بنیان اثرات مثبت بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی بین کشورهای منتخب دارد؛ به‌طوری‌که طبق نتایج برآوردشده، با بهبود هر واحدی، شاخص ترکیبی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور میزبان در حدود ۴۱ میلیون دلار بر حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی افزوده است.

تامین نقدینگی، چالش اساسی دانش‌بنیان‌ها

امیرعباس اختراعی، رئیس هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران و تشکل‌های ماشین‌سازی در گفت‌وگو با صمت بااشاره به پیش‌بینی اکوسیستم دانش‌بنیان در سال جدید گفت: در حال ‌حاضر مهم‌ترین دغدغه بخش صنعت و به‌ویژه دانش‌بنیان، مسئله تامین نقدینگی است. متاسفانه باتوجه به سیاست‌های انقباضی بانکی و پولی در کشور، رکودی را در سیستم‌های دانش‌بنیان کشور شاهد هستیم. وی افزود: دلیل این رکود هم چنین است که همه این شرکت‌ها فعالیت‌های توسعه‌ای رو به جلو دارند و نیاز آنها سرمایه در گردش و تسهیلات برای طرح‌های توسعه‌ای بیشتر است؛ اما متاسفانه نه‌تنها سیستم بانکی برای تامین مالی دانش‌بنیان‌های کشور کمکی نمی‌کند، بلکه سیاست‌های انقباضی موجود، ممکن است کار را عقب‌تر هم ببرد. اختراعی با شاره به اینکه سیاست‌های کنترل و مهار تورم و سیاست‌های ارزی بانک مرکزی اصلا به‌نفع دانش‌بنیان‌ها نیست، گفت: متاسفانه بانک مرکزی با تصمیمات خلق‌الساعه و اعلام‌نشده، نه‌تنها شرکت‌های دانش‌بنیان بلکه همه شرکت‌های تولیدی را با چالش‌های عدیده‌ای مواجه می‌کند؛ اگر چه رهبر معظم انقلاب، سال گذشته را مهار تورم و رشد تولید نام نهادند، اما مدیران عالی‌رتبه در نهادهای بالادستی تصور می‌کنند که مهار تورم با رفتارهای دستوری اقتصادی اتفاق می‌افتد، در حالی که رشد تولید، عامل مهار تورم است و برای رهایی از تورم باید از خیابان و شاهراه رشد تولید گذر کرد.

لزوم همراهی تامین‌اجتماعی

وی گفت: اما این سیاست‌ها مغایر با این مسئله است و بیشتر دستگاه‌های اجرایی و رئیس‌جمهوری و معاونان 4 نهاد مالی کشور باید به این موضوع توجه بیشتری کنند، دست‌آخر هم، رفتارهای خارج از قانون تامین‌اجتماعی باید در سال جدید حذف شوند و این سازمان سیاست‌های سازنده دیگری در پیش بگیرد. در سالی که گذشت، از سوی سازمان تامین‌اجتماعی فشار زیادی به دانش‌بنیان‌ها و شرکت‌های نوپای تولیدی آمد که امیدواریم در سال جدید شاهد قانون‌گرایی این سازمان باشیم تا در نهایت تولیدکنندگان بتوانند برنامه‌ریزی مالی و تولیدی دقیق‌تری برای خود انجام دهند.

رئیس هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران و تشکل‌های ماشین‌سازی درباره چالش‌های صادراتی دانش‌بنیان‌ها گفت: خوشبختانه به‌دلیل دانش کافی و نیروی انسانی کارآزموده، ظرفیت‌های صادراتی خوبی داریم. به‌عبارت‌دیگر به‌دلیل وجود نیروی کار جوان و نخبه، همچنین منابع خدادادی و انرژی؛ تولید مناسب و خوبی داریم که اینها عوامل پایین‌آورنده نرخ پایه محصول است و می‌توانیم در بازارهای بین‌المللی حرف‌های زیادی در بحث فناوری برای گفتن داشته باشیم، اما متاسفانه محدودیت‌ها و چالش‌هایی که در سیاست‌های ارزی و بانکی کشور داریم، سد راه اصلی توسعه صادرات به‌ویژه در حوزه دانش‌بنیان است.

وی بااشاره به اینکه چند درصد اقتصاد کل کشور در سال جدید می‌تواند دانش‌بنیان باشد، گفت: تمرکز دانش‌بنیان در کشور ما تاکنون بر سیستم‌های نوپا بوده است، یعنی به‌لحاظ کمی شرکت دانش‌بنیان زیاد داریم، اما به‌لحاظ آورده اقتصادی، سهم بسیار کوچکی دارند و ما اگر مقداری فرمان حرکت دانش‌بنیان را از سمت شرکت‌های نوپا به‌سمت شرکت‌های فناور بزرگ ببریم، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد که در سطوح بالاتری در اقتصاد نیز تاثیرگذار است. راه این هدف هم این است که سیاست‌های انگیزشی و تشویقی معاونت علمی و دولت برای شرکت‌های بزرگ و باسابقه در اکوسیستم دانش‌بنیان جدی‌تر باشد.

قانون جهش، اقدامی رو به جلو

سیدیاسر معین‌الدینی، دبیر کمیسیون اقتصاد دانش‌بنیان اتاق بازرگانی اصفهان در گفت‌وگو با صمت گفت: یکی از مهم‌ترین اتفاقات سال گذشته، تصویب قانون جهش دانش‌بنیان از سوی نمایندگان در مجلس شورای اسلامی بود که می‌توان به‌عنوان یک اقدام رو به پیشرفت از آن یاد کرد که همراستا با آن، دستگاه‌های مختلف، آیین‌نامه‌های مختلفی را به‌عنوان حلقه تکمیل‌کننده قانون جهش تنظیم کردند؛ اما موضوع قابل‌توجه در این جریان، اجرایی شدن این آیین‌نامه‌ها بود و در سال جدید باید اقدام ویژه‌ای برای به اجرا در آوردن آیین‌نامه‌ها انجام داد. متاسفانه بعد از تصویب قانون جهش، هنوز شاهد دستاورد زیادی در اقتصاد نبوده‌ایم و دانش‌بنیان‌ها به‌عنوان بن‌مایه صنعت و کشاورزی شناخته نشده‌اند. به‌عبارت دیگر باوجود اتفاقات رو به جلو در اکوسیستم دانش‌بنیان، هنوز شیرینی قانون جهش به کام صنعت چشانده نشده است.

وی افزود: به‌اعتقاد من این آیین‌نامه باید همراه با تعامل با بخش خصوصی تبدیل به رویه مناسبی برای توسعه بازار فناوری شود. بنابراین از منظر قانون جهشی، شاید بتوان شاهد برداشت گام‌های موثری در سال‌های آینده باشیم. موضوعاتی نظیر مالکیت معنوی و ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود همچنین ثبت پتنت جزو موضوعاتی است که هنوز فاصله زیاد ما با آن روال استاندارد حاکم در جهان را مشخص می‌کند.

معین‌الدینی گفت: ناهماهنگی‌های موجود میان نهادهای مختلف، انگیزه را برای مدیریت دارایی‌های نامشهود از میان می‌برد. گفتنی است، ثبت اختراع، یکی از مهم‌ترین دارایی‌های نامشهود است که به‌نظر می‌رسد در سال آینده مجموعه‌های حاکمیتی روی این مسئله تمرکز کنند و بی‌شک این امر به فعالان دانش‌بنیان انگیزه می‌دهد.

وی بااشاره به اهمیت تولیدات فناوری گفت: باتوجه به روند بازار جهانی، باید همراه با دیگر تولیدات، به آن دسته از کالاهایی که پیچیدگی فناوری بالاتری دارند هم، تاکید کرد. به‌طبع ارزش‌افزوده بالاتری هم خواهد داشت. به‌نظر می‌رسد در شرایط فعلی شمار زیادی از محصولات دانش‌بنیان در ایران با بازار جهانی صادرات تطابق ندارد.

دبیر کمیسیون اقتصاد دانش‌بنیان اتاق بازرگانی اصفهان درباره اهمیت نقش دانش‌بنیان‌ها در توسعه کشاورزی گفت: دانش‌بنیان‌ها می‌توانند نقش مهمی در توسعه صنعت کشاورزی داشته باشند. به‌عبارت روشن‌تر، با تولید محصولات باکیفیت و پیچیدگی بالا به کمک دانش‌بنیان‌ها می‌توان در راستای افزایش تولید گام‌های مهمی برداشت و بسیاری از معضلات مربوط به امنیت غذایی را بهبود داد.

معین‌الدینی گفت: هنوز زیرساخت‌ها برای سرمایه‌گذاری فراهم نیست و ابهامات زیادی دارد و می‌توانست جهش‌های زیادی را ایجاد کند و نهادهای مسئول نظیر معاونت علمی و فناوری، اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد کردند، اما جهشی را نمی‌توان دید،در حالی که حرکت رو به جلویی را می‌توان مشاهده کرد.

کارنامه  دانش‌بنیان‌ها در 1402

چندی پیش رضا اسدی‌فرد در گفت‌وگو با مهر، در پاسخ به میزان رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۲ گفت: در سال گذشته تعداد ۹هزار و۶۹۴ شرکت دانش‌بنیان به تایید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رسیده که از این تعداد ۸۲۳ شرکت فناور، ۲هزارو۲۷۱ شرکت نوآور و ۶هزار و۶۰۰ شرکت به‌صورت نوپا تایید شده‌اند. بر این اساس، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ حدود ۱۷ درصد رشد داشته است.معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان درباره وضعیت میزان اشتغال در شرکت‌های دانش‌بنیان نیز توضیح داد و گفت: همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان با ایجاد زیرساخت لازم به‌منظور بهره‌برداری از توانمندی‌های فنی و تخصصی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی توانسته‌اند در سال ۱۴۰۲ ضمن تحقق رشد ۲۰ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۱، امکان اشتغال برای بیش از ۳۹۰هزار نفر را فراهم آورند.

اسدی‌فر در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه در سال ۱۴۰۲ چه تعداد شرکت مشمول معافیت‌های مالیاتی شدند و میزان اعتبار مالیاتی چقدر بوده است، خاطرنشان کرد: قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۸۹ و قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی تصویب شدند. با استفاده از ظرفیت‌های این دو قانون مهم و همچنین همکاری دستگاه‌های اجرایی کشور و پیگیری‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری حمایت‌های مختلفی برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده که این حمایت‌ها عمدتا ناظر به کاهش هزینه‌های شرکت‌ها، حفظ و تقویت نیروی انسانی متخصص، افزایش صادرات و توانمندسازی شرکت‌ها بوده است. از جمله این حمایت‌ها می‌توان به معافیت مالیاتی و اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه اشاره کرد. وی ادامه داد: باتوجه به اینکه شرکت‌ها در پایان هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را به سازمان امور مالیاتی می‌دهند، فرآیند ثبت و بررسی درخواست‌های معافیت مالیاتی سال ۱۴۰۲ از ۱۵ اسفند امسال آغاز شده است. بر همین اساس در شهریور ۱۴۰۲ مصادیق معاف از مالیات شرکت دانش‌بنیان برای سال مالی ۱۴۰۱ به سازمان امور مالیاتی ارائه شد.

اسدی‌فر همچنین درباره میزان فروش شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سال‌های گذشته گفت: یکی از برنامه‌های اصلی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در دوره چهارم خود که از سال ۱۴۰۲ آغاز شده، افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان از GDP کل کشور است. اگر نگاهی به آمار فروش شرکت‌های دانش‌بنیان بیندازیم، میزان فروش این شرکت‌ها از ۲۱۵ هزار میلیارد تومان در سال مالی ۱۳۹۹ به حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ و ۵۲۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است که نشان از رشد درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دهد.

این مقام مسئول معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری اعلام کرد که سهم فروش شرکت‌های دانش‌بنیان از GDP در سال ۱۴۰۲ حدود ۲.۹ درصد برآورد شده است.

سخن پایانی

سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان یک عامل اساسی برای رشد، توسعه و نوآوری است. با استفاده از سرمایه‌گذاری مناسب، این شرکت‌ها می‌توانند ظرفیت‌های خود را تقویت و فناوری‌های نوآورانه تولید کنند و به بازارهای جدید و رقابتی وارد شوند. انتخاب بهینه روش‌های سرمایه‌گذاری، تجزیه و تحلیل دقیق و مدیریت مناسب سرمایه‌گذاری از اهمیت بالایی برخوردار است. شرکت‌های دانش‌بنیان نقش بسیار مهمی در توسعه و پیشرفت جوامع دارند و سرمایه‌گذاری صحیح در آنها می‌تواند تاثیر عمده‌ای در ایجاد شغل، رشد اقتصادی و حل مسائل اجتماعی داشته باشد.