فروش نفت در شرایط تحریم، کار بسیار سخت و دشواری است که ایران توانسته باوجود این تحریم‌ها، در دولت سیزدهم، میزان صادرات خود را افزایش دهد. صادرات نفت ایران، همیشه به‌عنوان مهم‌ترین عامل درآمد کشور قلمداد می‌شود که نقش بسیار مهمی در پویایی و رشد اقتصادی کشور دارد. طی سالیان گذشته، تحریم، خواب نفت ایران در بازارهای جهانی را آشفته کرد.

روند صادرات نفت

پیش از آغاز تحریم در سال ۲۰۱۲ ایران به‌طورمیانگین، روزانه به ۲ میلیون و ۵۳۷ هزار و ۲۵۰ بشکه نفت صادر می‌کرد و با آغاز تحریم‌ها این صادرات به ۲ میلیون و ۱۰۲ هزار بشکه کاهش پیدا کرد. این روند نزولی تا سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ ادامه پیدا کرد و در سال ۲۰۱۵ میزان صادرات نفت ایران در سطح یک میلیون و ۸۱ هزار و ۱۴۵ بشکه قرار گرفت، اما این میزان به‌تدریج افزایش یافت و در سال ۲۰۱۶ به‌طورمتوسط روزانه به یک میلیون و ۹۲۱ هزار و ۷۳۰ بشکه صعود کرد. در سال ۲۰۱۷ صادرات نفت ایران به بالای ۲ میلیون بشکه صعود کرده بود که با خروج امریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، دوباره کاهش چشمگیری پیدا کرد. سال ۲۰۱۹ بود که میزان صادرات نزدیک به ۳برابر کاهش یافت و روزانه به ۶۵۱ هزار و ۱۳۱ بشکه رسید. با آغاز همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰، صادرات نفت ایران به پایین‌ترین میزان خود رسید.  کرونا سبب شد تا صادرات نفت ایران به ۴۰۴ هزار و ۴۸۹ بشکه در روز کاهش پیدا کند. در سال ۲۰۲۱ این میزان به ۷۶۲ هزار و ۷۷۹ بشکه در روز و در سال ۲۰۲۲ نیز به ۹۰۰ هزار و ۶۳۲ بشکه افزایش یافت که در این زمینه، کاهش محدودیت‌های کرونایی و همچنین افزایش نیاز جهانی به انرژی به ویژه انرژی خام نقش مهمی ایفا کرد.

محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک، در ارتباط با وضعیت نفت ایران در بازار جهانی در گفت‌وگو با گسترش‌نیوز گفت: طبق اظهارنظر مسئولان و همچنین وزیر نفت، تولید نفت ایران تا آخر سال به ۳.۸ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.

صمت خطیبی ادامه داد: در حال‌ حاضر تولید نفت ایران، روزانه ۳.۶ میلیون بشکه در روز است که آمار بسیار خوبی است و در آینده و تا پایان سال، این رقم به ۳.۸ میلیون بشکه در روز خواهد رسید، اما باز هم آمار تولید روزانه، چیزی نیست که بتوان آن را به‌طوردقیق اعلام کرد. طبق اعلام آقای اوجی، تا پایان سال با افزایش تولید، مواجه خواهیم بود. مقامات بین‌المللی نیز رقم‌هایی را اعلام کرده‌اند که بیشتر در حد حدس و گمان است. وی در پاسخ به این سوال که ایران در بحث فروش نفت باتوجه به شرایط تحریم، توانسته موفق ظاهر شود یا خیر، گفت: فروش نفت در شرایط تحریم، کار بسیار سخت و دشواری است. در دولت قبل هم، شاهد بودیم که باتوجه به تلاش‌هایی که در بحث فروش نفت انجام گرفت، اما صادرات نفت به رقم‌های بسیار پایین رسیده بود. نماینده سابق ایران در اوپک عنوان کرد: در این دولت، با تلاش‌هایی که انجام گرفت، آمار فروش نفت تا حد قابل‌توجهی افزایش یافت. منابع بین‌الملل نیز، بارها اظهار کرده‌اند که فروش نفت ایران در دولت سیزدهم افزایش چشمگیری پیدا کرده است. چنین موضوعی را می‌توان دستاورد مهم و موفقیت دولت فعلی دانست که توانسته میزان صادرات نفت را از رقم بسیار پایین به رقم قابل‌قبولی برساند. وی افزود: آنچه مشخص است، ۱.۵ میلیون بشکه افزایش صادرات داشته‌ایم. از زمانی که دولت سیزدهم روی کار آمد، صادرات نفت افزایش ۳ برابری داشته است. خطیبی در ارتباط با تصمیمات اوپک و تاثیر آن در بازار جهانی نفت گفت: اوپک‌پلاس معمولا تصمیمات لحظه‌ای نمی‌گیرد و تصمیم‌های اوپک‌پلاس حداقل برای چند ماه در نظر گرفته می‌شود. معمولا این تصمیمات تا ۳ ماه معتبر خواهد بود. واقعیت این است که اگر اوپک‌پلاس تصمیم به کاهش تولید نگرفته بود، نرخ نفت در حال ‌حاضر بسیار پایین‌تر از رقم فعلی بود. اوپک‌پلاس ۲ نوبت کاهش نرخ داده است که در نوبت اول، یک‌سری از اعضا به‌صورت داوطلبانه اقدام به کاهش نرخ کرده‌اند. اگر این کاهش نرخ انجام نشده بود، نرخ نفت بسیار پایین‌تر از رقم فعلی بود. وی در پایان گفت: تصمیمی که اوپک‌پلاس در راستای کاهش تولید گرفت، تصمیمات مناسب با بازار بود. البته میزان ذخیره‌سازی به‌شدت افزایش پیدا کرد و این را می‌توان عامل دیگری بر کاهش قیمت‌ها دانست.

صورت‌بندی جدید در معادلات بین‌المللی

صمتابوالفضل ظهره‌وند، کارشناس مسائل بین‌الملل درباره وضعیت دریای سرخ و تحولات اخیر منطقه‌ای، به گسترش‌نیوز گفت: در سال ۲۰۲۳ شاهد صورت‌بندی جدیدی در معادلات بین‌المللی بوده‌ایم که در سال ۲۰۲۴ هم ادامه خواهد داشت. یکی از این صورت‌بندی‌ها، تغییر در نوع صورت‌بندی امنیتی در دریای سرخ است. وی افزود: آنچه می‌تواند بحران انرژی یا عبارتی، جهش نرخ را شکل دهد، مسئله تصاعد بحران است و امریکایی‌ها از این موضوع نگران‌ هستند و به‌همین‌دلیل روزانه ۱۳ میلیون بشکه نفت تولید می‌کنند. در واقع ایالات‌متحده سعی می‌کند با استفاده از ذخایر استراتژیک، اجازه ندهد تا نرخ نفت افزایش پیدا کند. ظهره‌وند در پایان و درباره فروش نفت ایران در شرایط فعلی دریای سرخ اظهار کرد: وضع موجود کاملا به‌نفع ما خواهد بود و افزایش قیمت‌ها به ما کمک خواهد کرد تا بتوانیم نفت خود را با همین شیوه‌هایی که داشتیم، بفروشیم، حتی اگر نتوانیم حجم بالایی از نفت را بفروشیم، به‌طورقطع پول بیشتری به‌دست خواهیم آورد. در شرایط فعلی نفت باید بالای ۱۵۰ دلار باشد.

صادرات انرژی در سکوی پرتاب

مرتضی پورمند، کارشناس بازار انرژی بااشاره به اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت جهان است، گفت: کشور ما دارای مخازن نفتی بزرگی مانند میدان پارس‌جنوبی، آزادگان، آغاجاری و نفت‌خام کارون است. صادرات نفت ایران به بازارهای جهانی از جمله آسیا، اروپا و خاورمیانه انجام می‌شود. کشورهایی مانند چین، هند، ژاپن و کشورهای اروپایی از مشتریان اصلی نفت ایران هستند. وی افزود: در نتیجه، افزایش صادرات نفت ایران به کشوری مانند چین اقدام هوشمندانه‌ای است. چین، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت جهان، بازار بسیار مهمی برای صادرات نفت ایران است و هرچه توانایی صادرات به چین افزایش یابد، ایران قادر خواهد بود در بازار جهانی نفت، تاثیر بیشتری داشته باشد. همچنین، افزایش صادرات نفت به چین می‌تواند روابط دوجانبه ایران و چین را تقویت کند و همکاری‌های سیاسی و اقتصادی بین 2 کشور را بهبود بخشد. این همکاری می‌تواند شامل توسعه پروژه‌های نفتی و انرژی، انتقال فناوری، تجارت دیگر صنایع و همچنین تبادل دانش و تجربیات در حوزه انرژی باشد. افزایش صادرات نفت ایران به چین امکانات بسیاری را برای هردو کشور به‌ارمغان می‌آورد و می‌تواند روند توسعه اقتصادی و همکاری‌های بین‌المللی را تقویت کند. پورمند افزود: در حال ‌حاضر دولت سیزدهم برنامه‌های ویژه‌ای برای افزایش تولید روزانه نفت خام در کشور دارد و تاحدودی توانسته است با سرمایه‌گذاری‌های کلان اقدامات موثری را انجام دهد. این سرمایه‌گذاری رشد ۶۰ درصدی متراژ حفاری در این دوره را در پی داشته و دولت موفق به افزایش ۸۰ درصدی سرعت حفاری‌ شده و سرعت حفاری از ۱۰.۵ متر در روز به ۱۸.۲ متر در روز رسیده است. این کارشناس انرژی تاکید کرد: باوجود افزایش تولید نفت باید به موضوع صادرات هم نگاهی داشته باشیم و به بازارهای جدید برای فروش نفت دست پیدا کنیم. هم‌اکنون تحریم‌های امریکا، فروش نفت به مشتری‌های قدیمی را هم با مشکل روبه‌رو کرده که ضرورت دارد مسئولان با برنامه‌ریزی‌های مدون برای حل چنین چالش‌هایی، ورود کنند، چراکه اقتصاد ما وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد و ممکن است در آینده نزدیک با مشکلات بیشتری روبه‌رو شویم.

پورمند افزود: اکنون‌که دولت به فروش بیشتر نفت امیدوار است، باید تمام برنامه‌ریزی‌ها برای احیای بازارهای جهانی فروش نفت انجام گیرد و در کنار افزایش تولید، رفع تحریم‌های موجود هم مورد توجه قرار گیرد.

سخن پایانی

صادرات انرژی نیاز به تقویت زیرساخت‌های مختلفی دارد که کشور باید با تکنولوژی‌های به‌روز به آنها دست پیدا کند و تا زمانی که تحریم‌های غرب ادامه دارد، این موضوع بسیار دشوار است و وقت و هزینه زیادی را طلب می‌کند، همچنین پیدا کردن مشتری‌های جدید برای صادرات انرژی به این موضوع گره‌ خورده است و تا زمانی که این چالش‌ها حل نشود، صادرات نفت و گاز به کشورهای دیگر شدنی نیست.