دوربرگردان محصولات کشاورزی از صادرات
برای تحقق هدف افزایش صادرات غیرنفتی ایران، باید الزامات و بسترهای مهمی را تامین کرد.
دیپلماسی تجاری به کمک صادرات می آید
در بحث صادرات محصولات کشاورزی که یکی از تولیدات صادرات محور مهم برای کشور محسوب می شوند، زیرساخت های انتقال از جمله مهم ترین نیازها است. بخشی از کارشناسان و فعالان بازرگانی معتقدند ضعف های مربوط به ناوگان حمل ونقل، یکی از موانع مهم توسعه صادرات محصولات کشاورزی است. آنها بر این باورند که نبود تجهیزات مناسب سبب شده تا گاهی بخشی از کالا در مسیر انتقال، فاسد شود.عده ای دیگر از فعالان نیز معتقدند مشکل اصلی محدود بودن بازارهای صادراتی ایران در بحث محصولات کشاورزی، ضعف در دیپلماسی تجاری است و باید دولت برای رفع این نقص، وارد عمل شود. صمت در گفت وگو با کارشناسان و فعالان تجاری، به بررسی شرایط صادرات محصولات کشاورزی پرداخته و موانع موجود برای توسعه صادرات این بخش را زیر ذره بین قرار داده است.
نقش کمرنگ محصولات کشاورزی در آمار صادرات
آمار ارائه شده از سوی گمرک ایران نشان می دهد روند صادرات کالا در ۵ ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۲۱ درصدی داشت و به لحاظ ارزشی به ۲۰ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار رسید. رئیس کل گمرک ایران «پروپان مایع»، «متانول»، «گاز طبیعی مایع شده»، «پلی اتیلن»، «شمش آهن و فولاد» را جزو اقلام مهم صادراتی ایران در 5 ماه ابتدای امسال عنوان کرد و همان طور که دیده می شود، محصولات کشاورزی که تا پیش از این جزو کالاهای صادراتی جدی ایران محسوب می شدند، در این لیست جایگاه بالایی ندارند. به گزارش خبرگزای صداوسیما، آرزو غنیون، معاون دفتر آمار و پردازش اطلاعات گمرکی گمرک ایران، به تشریح وضعیت صادرات محصولات کشاورزی پرداخت و توضیح داد: میزان صادرات محصولات کشاورزی در 2 ماه نخست امسال، یک میلیون و ۷۵۰ هزار تن کالا به ارزش ۸۰۵ میلیون دلار و نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۱۱ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بوده و میزان صادرات این نوع محصولات در مدت مشابه سال قبل بالغ بر یک میلیون و ۹۶۶ هزار تن کالا به ارزش ۸۹۴ میلیون دلار بوده است.
از سویی دیگر، آمار منتشرشده برای میزان تجارت خارجی ایران طی ۵ ماه اخیر، سهم محصولات کشاورزی را در صادرات بالا نشان نمی دهد. همین موضوع نشان می دهد صادرات محصولات کشاورزی ایران در سراشیبی فرود قرار گرفته است.
نتایج مثبت تلاش بخش خصوصی
هادی حنایی جهرمی، عضو اتاق بازرگانی استان فارس و رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه این استان در گفت وگو با صمت، یکی از الزامات اساسی توسعه صادرات محصولات کشاورزی را تجهیزات مناسب ترابری عنوان کرد. او به تشریح شرایط فعلی تجهیزات و زیرساخت های لجستیکی انتقال بار در کشور پرداخت و گفت: برخی افراد معتقدند کمبودهای تجهیزاتی سبب شکل گیری موانع در صادرات محصولات کشاورزی ایران شده و به دلیل این ضعف ها بازارهای صادراتی ایران محدود است. این دست مشکلات لجستیکی، تا سال های قبل بسیار زیاد بود و در حال حاضر شرایط لجستیکی و فنی برای صادرات بهبود یافته است. تا سال های گذشته مشکلات و خلأهایی در رابطه باوجود تجهیزات مناسب حمل ونقل تولیدات و محصولات کشاورزی به طورگسترده وجود داشت. مهم ترین کمبود هم برای کانتینرهای یخچال دار بود که باعث خراب شدن محصولات کشاورزی به ویژه میوه و تره بار می شد. وی تصریح کرد: محصولات دسته میوه وتره بار، به گرمای بیش از حد هوا حساس هستند. در سال های گذشته ضعف های جدی برای این تجهیزات در کشور وجود داشت. کمبود این تجهیزات مهم، سبب شده بود تا بخش زیادی از بارهای ایرانی فاسدشده به کشور مقصد برسند، اما در طول چند سال اخیر، بخش خصوصی با همکاری برخی نهادهای دولتی، تلاش کردند تا این مشکلات زیرساختی و فنی را مرتفع کنند. خوشبختانه این تلاش ها تا به امروز نتیجه مثبتی داشته و بخشی از نیازهای لجستیکی صادرات محصولات کشاورزی تامین شده اند.
تاثیر تجهیزات بر کیفیت محصولات صادراتی
رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه استان فارس در ادامه به تشریح اهمیت وجود تجهیزات فنی مناسب برای حمل ونقل محصولات کشاورزی تاکید کرد و گفت: همان طور که پیش تر عنوان شد، زیرساخت ها باربری، از لوازم مهم توسعه صادرات بوده و در کالاهایی مانند تولیدات کشاورزی و میوه و تره بار وجود این تجهیزات فنی از ارکان های ضروری است. کانترهای یخچال دار، مهم ترین زیرساخت فنی برای صادرات محصولات کشاورزی به شمار می روند. چراکه مسافت های انتقال بار اغلب طولانی بوده و این کانتینرها بارها را از گرما و فاسد شدن حفظ می کنند. بیشتر هدف های صادراتی ایران در حوزه میوه وتره بار، کشورهای همسایه مانند عراق یا کشورهای حوزه خلیج فارس است. این کشورها بنا بر اقتضای موقعیت جغرافیایی، دارای آب وهوای گرم است و باید روش های صادرات به این کشورها به گونه ای باشد که بار بدون هیچ ایراد منتقل شود. حنایی در ادامه افزود: وجود کانتینرهای یخچال دار یک ضرورت برای فعالیت های صادراتی ایران محسوب شده و از این رو طی سال های اخیر صادرکنندگان و تولیدکنندگان تلاش کردند تا کمبودهای مربوط به این مسئله را رفع کنند. در حال حاضر شرایط نسبت به سال های گذشته بهبود یافته و امید آن می رود در ادامه نیز تمام زیرساخت های مربوط به حمل و نقل و صادرات بار، تامین شوند. از سویی دیگر، تنها ماشین های حمل بار، از زیرساخت های مهم برای توسعه صادرات در حوزه محصولات کشاورزی نیستند، بلکه مسائل و موارد دیگری نیز در رابطه با صادرات دخیل است و باید این نکته توجه داشت.
نقش استراتژی های تجاری
این فعال بازرگانی در ادامه صحبت های خود به وجود برنامه های مدون تجاری برای صادرات محصولات و تولیدات داخلی تاکید کرد و گفت: سیاست های صادراتی، یکی از مولفه های مهمی است که دولت باید برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی، به آن توجه داشته باشد. سیاست های صادراتی و تجاری شامل موارد مختلفی است که گسترش روابط دیپلماتیک با سایر کشورها را می توان یکی از این سیاست ها عنوان کرد. گسترش روابط تجاری تنها به داشتن روابط سیاسی خوب محدود نشده و باید برنامه های مدونی را برای کسب سهم از بازار کشورها داشته باشیم. کشورهای همسایه به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس، همواره از مقاصد مهم صادراتی برای محصولات کشاورزی تولید ایران محسوب می شوند، اما به دلیل نداشتن استراتژی های مناسب برای صادرات، هنوز سهم ما از بازار این کشورها ناچیز است. حنایی تاکید کرد: در بحث تامین بسترهای انتقالی و حمل ونقل، تا حدودی مشکل نداریم، اما کمرنگ بودن روابط دیپلماتیک در حوزه تجارت و همچنین نداشتن برنامه برای توسعه صادرات، سبب شده تا ورود کالاهای ایرانی به کشورهای مقصد با چالش همراه باشد. به بیانی دیگر، سیاست گذاری های ایران در مسائل صادراتی یکی از ضعف هایی است که سبب شده تا سهم ایران در بازار کشورهای همسایه محدود باشد. وی تصریح کرد: مدت زمان توقف کالاهای ایرانی در مرزها و گمرکات کشورهای مقصد زیاد است و دلیل آن را می توان نبود تفاهمنامه های مشترک تجاری میان ایران و این کشورها معرفی کرد. اگر دولت در این موضوع وارد شده و از نظر دیپلماتیک، شرایط را برای توسعه صادرات بهبود بخشد، به نظر می رسد بخش عمده ای از مشکلات صادراتی به ویژه صادرات محصولات کشاورزی و میوه و تره بار رفع خواهد شد.
ضعف های چندجانبه زیرساختی
برخی کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند مشکلات مربوط به تجهیزات و ماشین های حمل بار، همچنان جزو مشکلات صادرات ایران محسوب می شوند. یونس ژائله، رئیس اتاق بازرگانی تبریز در گفت وگو با صمت، در این باره اظهارنظر کرد و گفت: در ابتدا باید به ظرفیت های ایران برای توسعه صادرات اشاره کنیم. ایران به دلیل قرارگیری در موقعیت مناسب جغرافیایی، همواره فرصت های تجاری زیادی در اختیار دارد. از سویی دیگر، امکان تولید محصولات صادرات محور نیز یکی دیگر از ظرفیت های کشور است و با توسعه تولید، می توانیم فرصت های صادراتی مناسبی را خلق کنیم، اما صادرات تنها براساس ویژگی ها و ظرفیت های موجود توسعه نیافته و باید الزامات و بسترهایی را برای تحقق اهداف تجاری فراهم کرد. یکی از این الزامات، زیرساخت های تجهیزاتی و فنی است. وی در ادامه تصریح کرد: ناوگان حمل ونقل ایران در بخش های مختلف ریلی، دریایی، هوایی و زمینی ضعف های جدی بسیاری داشته و نمی توان به صورت تک بعدی به آن نگاه کرد. این ضعف نه تنها در صادرات محصولات کشاورزی تاثیر داشته، بلکه در مسیر سایر فعالیت های صادراتی خلل ایجاد کرده است. برخی کارشناسان و بازرگانان معتقدند یکی از دلایلی که سبب شده ایران نتواند در عرصه های صادراتی چندان موفق عمل کند، این ضعف های زیرساختی است، از این رو بدیهی و ضروری است تا برای بهبود و رونق تجارت و فعالیت های صادراتی، به رفع این ضعف های ساختاری توجه ویژه داشته باشیم.
توجه به راه های ارتباطی
این فعال بازرگانی در ادامه صحبت های خود به اهمیت توسعه همه جانبه زیرساخت های حمل ونقل تاکید کرد و درباره دلایل آن گفت: برای کسب بازارهای مختلف صادراتی، باید زیرساخت های حمل ونقل در بخش های مختلف، ظرفیت لازم و کارآیی مناسب داشته باشند، چرا که انتقال بار به هر کشور و مقصد، لوازم مختص به خود را می طلبد و به این دلیل نمی توان تنها بر بهبود حمل ونقل زمینی یا ریلی تاکید داشت، به عنوان مثال، برای انتقال بار به کشورهای شمالی مانند روسیه، باید زیرساخت های ریلی ارتقا یابند. برای صادرات به کشورهای حوزه دریای خزر یا خلیج فارس، باید حمل ونقل دریایی را توسعه دهیم. ژائله خاطرنشان کرد: حمل ونقل دریایی به ویژه برای کشورهای خاور دور و کشورهای واقع در شمال افریقا، نقشی مهم و اساسی را ایفا می کنند، اما متاسفانه نگاهی مناسب و توسعه ای به حمل ونقل دریایی تا به امروز نداشته ایم و همین موضوع سبب شده تا بسیاری از بازارهای بالقوه صادراتی را از دست دهیم. در راستای تاکید بر اهمیت بهبود زیرساخت های حمل ونقل برای صادرات در شرایطی که امکان حمل ونقل اصولی نیست یا کالای ایرانی صادر نمی شود یا با کیفیت بسیار پایین به مقصد می رسد، در چنین شرایطی، هیچ کس خواهان خرید این تولیدات و محصولات نیست، بنابراین لجستیک و حمل ونقل، همواره نقشی کلیدی و موثر در توسعه تجارت، به ویژه صادرات ایفا می کند.
دوسویه شدن تعاملات تجاری
رئیس اتاق بازرگانی تبریز همچنین به نقش تفاهمنامه ها و قراردادهای بین المللی در توسعه تجارت اشاره کرد. او وجود روابط دوجانبه را یکی از مهم ترین ابزارهای بهبود و رونق صادرات ایران عنوان کرد و در این باره توضیح داد: باوجود تمام مشکلات زیرساختی که برای صادرات عنوان شد، ایران با برخی کشورها به ویژه کشورهای همسایه قراردادهای تجاری مهم و مناسبی دارد، اما بیشتر این قراردادهای بین المللی، در راستای افزایش واردات بوده و فرصت های صادراتی در این میان تا حدی نادیده گرفته شده اند.
به گفته ژائله، اگر به آمار تجارت خارجی ایران نگاهی بیندازیم، در اعداد و ارقام به طورکامل بالا بودن میزان واردات از تمامی کشورهای طرف توافق هویدا است. رئیس اتاق بازرگانی تبریز افزود: قراردادهای بین المللی که میان ایران با سایر کشورها منعقد می شوند، باید ظرفیت لازم را داشته باشند تا ایران نیز بتواند محصولات خود را به این کشورها صادر کرده و تنها واردکننده یا به عبارتی مصرف کننده نباشد، بنابراین از نظر دیپلماسی تجاری نیز باید ابعاد توسعه تجارت در تمامی جنبه ها به طور رسمی و کامل دیده شود تا بتوانیم از ظرفیت های بازارهای جهانی، نهایت بهره برداری را داشته باشیم.
سخن پایانی
کارشناسان معتقدند افزایش صادرات کشور می تواند به توسعه صنعت کشاورزی و افزایش اشتغال در این حوزه منجر شود. به گفته بسیاری از فعالان بازار، توجه به تنظیم بازار داخلی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، ازاین رو به عقیده کارشناسان مناسب به نظر می رسد تمام راهکارهای بهبود صادرات محصولات کشاورزی، به طور دقیق شناسایی و برنامه های جامعی برای رفع چالش ها و ترمیم ساختارهای لجستیکی تدوین شود.
