داغ شدن پول در اقتصاد
محمود جامساز اقتصاددان
پول داغ مفهومی نشان دهنده فضای تورمی در اقتصاد است. زمانی که افراد انتظار افزایش قیمت ها را دارند، با تبدیل پول نقد به دارایی های مالی از کاهش ارزش سرمایه خود جلوگیری می کنند.
هجوم برای خرید دلار، سکه، سهام و... در دو سال گذشته در کشور نیز ناشی از این موضوع بوده است.
با رصد تغییر ترکیب نقدینگی به عنوان معیاری از پول داغ می توان تحولات انتظارات تورمی جامعه را بررسی کرد. نقدینگی از دو بخش «پول» و «شبه پول» تشکیل می شود.
به طور کلی پول عبارت است از سپرده های کوتاه مدت و اسکناس در دست مردم و شبه پول به سپرده های مدت دار اطلاق می شود؛ به بیان دیگر وجه تمایز پول و شبه پول به میزان نقدشوندگی آن بازمی گردد.
در شرایط تورمی، افراد سرمایه خود را از حساب های بلندمدت خارج می کنند تا در نخستین فرصت آن را به یک دارایی تبدیل کنند؛ بنابراین نسبت شبه پول به پول در شرایط تورمی کاهش می یابد.
بخش قابل توجهی از التهاب بازار دارایی ها همچون بورس و دلار طی دو سال اخیر ناشی از داغ شدن پول در اقتصاد ایران است.
همچنین هجوم نقدینگی به بازارها منجر به شکل گیری حباب قیمتی در دارایی ها خواهد شد؛ بنابراین داغ شدن پول که ناشی از انتظارات تورمی است، خود به عاملی برای تشدید تورم تبدیل می شود.
همچنین اگر نرخ بهره بانکی اختلاف زیادی با تورم داشته باشد، بر ابعاد بحران خواهد افزود؛ از همین رو در کشورهای توسعه یافته از نرخ بهره به عنوان ابزاری برای جلوگیری از داغ شدن پول و کنترل تورم استفاده می کنند.
در شرایطی که اختلاف نرخ بهره بانکی و تورم در کشور به بیش از ۲۰ درصد رسیده، سیاست گذاران به دنبال کاهش نرخ بهره بانکی هستند، در حالی که در چنین وضعیتی کاهش نرخ بهره می تواند به داغ شدن دوباره پول و موج جدیدی از تورم منجر شود.
پول داغ پدیده ای نیست که تنها مربوط به اقتصاد داخلی یک کشور خاص باشد. در واقع این پدیده در اقتصاد بین الملل نیز وجود دارد.
اگر نرخ بهره در یک کشور نسبت به کشورهای دیگر افزایش یابد، سپرده گذاری در آن کشور با سود بیشتر همراه و جذاب تر می شود.
در شرایطی که تحریمی وجود نداشته و منابع مالی به راحتی بین کشورها امکان جابه جایی داشته باشند، مردم کشورهای دچار تورم ترجیح می دهند ارز کشوری را خریداری کنند که سود بانکی بیشتری پرداخت می کند و آن را در بانک های آن کشور سپرده گذاری کنند.
برخی تغییرات ماه های اخیر در بازارهای مختلف کشور موجب شده احتمال داغ شدن پول در ایران مطرح شود.
با افزایش انتظارات تورمی در جامعه، تقاضا برای پول کم و سرمایه گذاری در بازارهای مختلف موجب می شود وجه نقد در دست افراد کاهش یابد و در عوض سبد دارایی شان بزرگ تر شود.
این همان پول داغی است که با سرعت از حالت نقد، به یک دارایی با قابلیت سوددهی در کوتاه مدت تبدیل می شود.
تلاش های سیاست گذار پولی برای پایین ماندن نرخ بهره در سال های اخیر به همراه رشد چشم انداز تورمی، مدت هاست نرخ بهره واقعی را نسبت به نرخ بهره اسمی منهای تورم، در محدوده منفی نگه داشته است.
«پول داغ» پدیده ای است که در چنین شرایطی رخ می دهد و نگهداری پول ملی را از نظر اقتصادی از صرفه می اندازد. واضح است که حرکت نقدینگی افراد حقیقی به سوی بازار سهام، معلول متغیرهای کلان اقتصادی است و تا تغییر معنی داری در آنها رخ ندهد، معکوس نخواهد شد.
انتظار می رود چشم انداز تورمی، حداقل به اندازه نرخ رشد نقدینگی باقی بماند. عدم تغییر در نرخ بهره اسمی نیز مورد انتظار است که این دو، نرخ بهره واقعی را در محدوده فعلی و پول را همچنان «داغ» نگه خواهند داشت.
ضمنا مقایسه ضریب نفوذ نسبی بازار سهام ایران با کشورهایی که بازار سرمایه در آنها به بلوغ رسیده، نشان می دهد ظرفیت جذب افراد و سرمایه سرانه بیشتری در ادامه راه وجود دارد؛ بنابراین پیش بینی می شود پول در شرایط فعلی اقتصاد ایران به «پول داغ» تبدیل شود.
