با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ایران، متولیان حوزه حمل‌ونقل دهه‌هاست برای ایفای نقش فعال در حمل‌ونقل بین‌المللی و منطقه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌اند اما اقدامات انجام‌شده با ضرورت توسعه ترانزیت تناسب نداشته و اهداف موردنظر در این زمینه محقق نشده است. اینک دولت سیزدهم به توسعه روابط تجاری خود با کشورهای همسایه برای توسعه ترانزیت به‌عنوان یکی از مزیت‌های اصلی کشور در رقابت با کشورهای منطقه به‌عنوان تبدیل شدن به حلقه اتصال حیاتی میان آسیا و اروپا و بهره‌گیری از آثار و پیامدهای مثبت آن به‌ویژه در بخش‌های درآمدزایی و اشتغالزایی برای کشور، توجه و اهتمام جدی دارد. این روزها از زبان دولتمردان شنیده می‌شود که حوزه ترانزیت به‌عنوان یک عامل پیش‌رونده و تکمیل‌کننده در اقتصاد کشور عمل می‌کند و اگر ظرفیت‌های ترانزیتی کشور به شکل مناسب فعال و عملیاتی شود، بخش حمل‌ونقل ترانزیتی توانایی تامین درآمد سالانه چندده میلیارد دلاری و همچنین توانایی ایجاد یک میلیون فرصت شغلی در ایران را دارد و می‌تواند به جایگزینی مناسب برای درآمدهای نفتی تبدیل شود.

می‌توان ادعا کرد ترانزیت هر کانتینر معادل یک بشکه نفت برای کشور درآمد به همراه خواهد داشت، چراکه مسائل اخیر بین‌المللی و بسته شدن مسیرها و برخی کریدورهای ترانزیت زمینی به‌دلیل تحریم‌ها و تهدیدهای بین‌المللی بین روسیه و کشورهای اروپایی، فرصتی استثنایی پیش‌روی ایران قرار داده است. از امتیازات ویژه ایران، بهره‌مندی از بنادر بزرگ در خلیج‌فارس و دریای عمان با دسترسی به آب‌های آزاد اقیانوس هند و دریای خزر در شمال در کنار شبکه‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی است که تا کشورهای همسایه و حتی اروپا امتداد دارد و از جمله عواملی است که به کوتاه شدن مسیر انتقال کالا و کم شدن هزینه‌ها به‌ویژه میان شرق آسیا و اروپا کمک می‌کند. در حال‌حاضر، ۳ کریدور بین‌المللی از خاک ایران عبور می‌کند؛ کریدور شمال-جنوب دو کشور هند و روسیه را به هم متصل می‌کند، کریدور تراسیکا که همچون پلی میان کشورهای آسیای میانه و قاره اروپا عمل کرده و راه باستانی ابریشم که شرق آسیا به دریای مدیترانه و قفقاز را بهم متصل می‌کند. با توجه به امضای قراردادهای همکاری راهبردی ایران با چین و روسیه در سال گذشته، تلاش‌هایی از سوی متولیان برای احیای موقعیت راهبردی ایران در خطوط ترانزیتی که کشورهای شرق آسیا را به قاره اروپا پیوند می‌دهند و همچنین تسهیل تجارت با چین و روسیه در ماه‌های گذشته آغاز شده که سر آغاز آن می‌توان به حرکت قطار حمل‌ونقل کانتینری در مسیر ترانزیتی ریلی قزاقستان، ترکیه و اروپا از طریق خاک ایران و همچنین راه‌اندازی قطار باری بین‌المللی از چین به سمت ایران به‌منظور احیای دوباره کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی اشاره کرد.

در همین راستا، برخی کارشناسان حمل‌ونقل معتقدند ترانزیت برون‌داد یک زنجیره عوامل کلان در حوزه سیاست خارجی، تجاری، اقتصادی و... است و وقتی ارتباطات بین‌المللی قوی در کنار زیرساخت‌های مناسب و سیاست‌ها و قوانین و مقررات هماهنگ شده و حضور در موافقتنامه‌های بین‌المللی موردنیاز حوزه حمل‌ونقل وجود نداشته باشد، ترانزیت امکان‌پذیر نیست و این دیدگاه که ترانزیت می‌تواند جایگزین نفت شود، می‌تواند به یک خودفریبی بزرگ تبدیل شود، چراکه این موارد از اقدامات اجرایی و اولیه در راه‌اندازی عملیاتی کریدورهای بین‌المللی و تبدیل شدن ایران به حلقه اتصال میان غرب و شرق است. مگر میزان سرمایه‌گذاری در صنعت حمل‌ونقل در برابر صنعت نفت در کشورمان چقدر است!؟ ترانزیت یک مبحث فرابخشی است و سازمان‌های متعددی درگیر آن هستند.کریدور شمال به جنوب از مسیر ایران به نسبت بقیه مسیرها، هم به لحاظ هزینه حمل و هم به لحاظ زمان، حدود ۴۰ درصد صرفه‌جویی دارد اما اینکه چرا این مسیر هنوز فعال نشده به‌دلیل تحریم‌ها، برخی سیاست‌های گمرکی و زیرساخت‌های کم و نامناسبی است که در این مسیر وجود دارد. نکته قابل‌توجه این است که در نقاط اتصال به این کریدور به لحاظ ریلی مشکلی وجود دارد و در مسیر رشت به آستارا و رشت به بندر انزلی که نقطه اصلی اتصال این کریدور است، هنوز اتصال ریلی انجام‌نشده و در آنجا حمل ترکیبی انجام می‌شود و در بخش جنوبی نیز خطوط ریلی بندر چابهار به زاهدان و همچنین در بنادر شمالی زیرساخت کشتی‌های رورو، هنوز کامل نشده است. چرخ‌های اقتصاد مانند زنجیره یک چرخ‌دنده به یکدیگر متصل است و هر نقصی در این زنجیره سبب توقف چرخ کل اقتصاد کشور می‌شود؛ بنابراین برای استفاده از ظرفیت کریدورها به‌منظور ایجاد و توسعه فرصت‌های شغلی و درآمدزایی باید به‌دنبال مدیریت یکپارچه ترانزیت باشیم و پروژه‌های مرتبط با توسعه ترانزیت به همراه زمان‌بندی مشخص و تعیین مجری طرح‌ها به‌ویژه در مسیرهای ریلی، اولویت‌بندی شوند.

تکمیل مسیرهای ریلی، اصلاح فرسودگی زیرساخت‌ها و بروزرسانی ناوگان ریلی، از مهم‌ترین اولویت‌ها برای توسعه ترانزیت کشور است. همچنین تعریف خطوط جداگانه ترانزیت در پایانه‌های بندری و ایجاد مسیر سبز گمرکی، امضای پیمان‌های دوجانبه گمرکی و ایجاد تسهیلات بین‌المللی گمرکی، بیمه محموله‌های ترانزیتی، توسعه ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای و... از جمله راهکارهای پیشنهادی کوتاه‌مدت برای جهش ترانزیت به‌شمار می‌آید که با رشد روابط با کشورهای چین، روسیه و هند و ترغیب این کشورها به سرمایه‌گذاری در ایران به‌منظور توسعه ترانزیت انجام می‌شود.

این نکته نیز قابل‌توجه است که نبود ثبات و امنیت در برخی کشورهای همسایه و جنگ‌های منطقه، چالش‌هایی بزرگ در برابر شکوفایی بخش ترانزیت در ایران است.